ينفلياتسيانى 3-4 پايىزعا تومەندەتۋگە نەگىز بار - باسپا سوزگە شولۋ

تەڭگەنىڭ ەركىن ايىرباس الاڭىنا جىبەرىلۋى قوعامدى الاڭداتىپ قويعانى انىق. بۇعان دەيىنگى ەكونوميكالىق ساياسات، شىندىعىندا، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن. دەگەنمەن، الەمدىك ارەناداعى ءتۇرلى وزگەرىستەر مەن تۇزىلىستەر بىزگە دە ءوز ەكونوميكامىزدى قايتا ءبىر قاراۋعا، دامۋ باعىتىن جاڭاشا ايقىنداۋعا ماجبۇرلەپ وتىر.
ونداي بولماعان جاعدايدا، داعدارىستان امان شىعۋ- شىقپاۋىمىز ەكىتالاي. ەلباسىنىڭ ءوزى بۇل ماسەلە جونىندە كەشەگى كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسۋىندە ەگجەي- تەگجەيلى باياندادى. وسى رەتتە «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى قىزىلوردا وبلىستىق ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ساۋلە قۇلىمبەتوۆاعا جولىعىپ، وزەكتى ساۋالدارعا ەگجەي- تەگجەيلى جاۋاپ العان. باسىلىم ءتىلشىسىنىڭ بارلىق ساۋالىنا تۇشىمدى جاۋاپ بەرگەن ول: «ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ باعامىن ۇزاق ۋاقىت بويى قولدان ۇستاپ تۇردى. ارينە، ونىڭ بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن نارىقتاعى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا وڭدى ىقپال جاساعانىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. ءبىراق تەڭگەنىڭ نارىقتىق باعامىن قالىپتاستىرمايىنشا ەلىمىزدىڭ ىشكى جالپى ءونىم كولەمىنىڭ تومەندەيتىنى، وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ ەكسپورتتىق مۇمكىندىكتەرى شەكتەلەتىنى انىق ەدى. ەندىگى جەردە تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامى نارىق سۇرانىسى نەگىزىندە جانە سىرتقى ماكروەكونوميكالىق فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ قالىپتاساتىن بولادى»، - دەيدى. سۇحبات «ينفلياتسيانى 3-4 پايىزعا تومەندەتۋگە نەگىز بار» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن.
الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا قالا ۇستازدارىنىڭ جىل سايىنعى تامىز كەڭەسى «ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن جاڭارتۋ: بولاشاققا باعدارلانۋ» دەگەن اتپەن بولىپ ءوتتى. بۇل جيىنعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەسەنعازى يمانعاليەۆ جانە الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك قاتىستى.
بۇل جايىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ بۇگىنگى سانىنداعى «مەكتەپ - كەمە، ءبىلىم - تەڭىز» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالادا كەڭىنەن باياندالعان. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قر پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆ الماتى قالاسىنىڭ ۇستازدارىنا باستالعالى تۇرعان وقۋ جىلىنىڭ تابىستى دا جەمىستى بولۋىن تىلەي كەلە، ەلىمىزدە ءبىلىم- عىلىم سالاسىنا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن ۇكىمەت تاراپىنان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ، تولايىم قولداۋ كورسەتىلىپ وتىرعاندىعىن باسا ايتتى. «ءاربىر مەملەكەتتىڭ دامۋى - ونىڭ ءبىلىمدى ازاماتتارىنا تىكەلەي بايلانىستى. ەگەمەندىك العان كۇننەن باستاپ مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلىمىزدىڭ ءبىلىم سالاسى جاقسى دامۋى ءۇشىن ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. قاندايدا ءبىر داعدارىستار مەن قيىنشىلىقتار بولماسىن، مەملەكەتىمىزدە ءبىلىم سالاسىن قارجىلاندىرۋ ەش تومەندەگەن ەمەس»، - دەي كەلە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قازاق ەلىنىڭ الەمدە الدىڭعى قاتارلى دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋ جولىندا ەلباسى بىزدەگى ءبىلىمدى جاستار مەن تاجىريبەلى عالىمدارعا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىرعاندىعىن جەتكىزدى.
***
«قالاي بولعاندا، جاڭا ەكونوميكالىق، قارجىلىق ساياسات - بۇگىنگى ءومىر شىندىعى. قازاقستان حالقى، ەل ۇكىمەتى جاريالاعانداي، جاڭا جاعدايدا ءومىر ءسۇرۋدى باستادى»، - دەپ جازادى «ايقىن» گازەتى سەنبىلىك سانىنداعى «جاڭا ەكونوميكالىق، قارجىلىق ساياسات - ءومىر شىندىعى» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ جاڭا رەجيمى اياسىندا قازاقستان ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋگە كوشتى. بۇل - ينفلياتسيانى قۇرىقتاپ ۇستاۋعا باسا كوڭىل بولىنەدى دەگەن ءسوز.
سەبەبى، باعانىڭ قۇنسىزدانۋى تىزگىندەلسە، مەملەكەت ورنىقتى ءارى جاقسى داميدى، بانكتەردىڭ بەرەتىن كرەديتتەرى قازىرگىدەي 14-33 پايىز ەمەس، الدەنەشە ەسە ارزان بولادى. سونداي- اق، ماقالا اۆتورى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ساياساتتى كانادا مەن اۆستراليا ۇلگىسىندە تۇزە باستايتىندىعىن اتاپ وتكەن. «ەلباسى وسى ەلدەردىڭ 30 جىلدىق تاجىريبەسىن تالداۋدى ۇسىندى. وتكەن ⅩⅩ عاسىرداعى مالىمەتتەردى الساق، اۆستراليانىڭ ج ءى ءو- ءسى جىل سايىن %3,4 قوسىپ وتىرعان. الەمدىك ەكونوميكالىق جۇيەنىڭ توراپتارىنان الىس جاتقانىنا قاراماستان، بۇل ەلدىڭ جيىنتىقتى بايلىعى 6,4 تريلليون دوللاردى قۇرايدى. بۇگىندە ونىڭ ەكونوميكاسى - الەمدەگى ەڭ ىرىلەردىڭ قاتارىندا جانە جاھاندىق رەيتينگتە 12- ورىندا ورنالاسقان! ال ونىڭ الەمدىك ەكونوميكاداعى ۇلەسى %2 عا جۋىق»، - دەلىنگەن ماقالادا.
ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ بىرلەسكەن شەشىمى بويىنشا تەڭگە ەركىن اينالىمعا بوساتىلدى. وسىنى ەستىگەن قالىڭ بۇقارا جەڭىل ۇپاي جيناعىسى كەلگەندەردىڭ وسەك- اياڭىنا ەرمەسىن دەگەندىكتەن «ايقىن» گازەتى اقيقاتتى انىعىراق ءبىلۋ ءۇشىن ەلىمىزدەگى نارىقتىق ەكونوميكا عىلىمىنىڭ بىلگىرى، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، اكادەميك ساعىندىق ساتىبالدينگە جولىعىپ، اڭگىمەلەسكەن. باسىلىم ءتىلشىسىنىڭ ساۋالدارىنا تۇشىمدى جاۋاپ بەرگەن اكادەميك: «سونداي-اق، ەلىمىزدىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولۋى يمپورت باعاسىن ارزانداتاتىنى دا اقيقات. وسىنىڭ الدىندا عانا بولعان جيىندا ەلباسىمىز اتقارۋشى بيلىككە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا نۇقسان كەلمەۋىن قاتاڭ ەسكەرتتى. دەمەك، دوللار قىمباتتاۋى ەسەبىنەن حالىققا اۋىرلىق تۇسەدى دەپ ويلاۋ بەكەرشىلىك. قازاقستاندىقتاردىڭ ءبارى جاقسى بىلەتىن ءبىر اقيقاتتى ەسكە سالا كەتكىم كەلەدى. 2009 -جىلى تەڭگە قولدان قۇنسىزداندىرىلدى. ارينە، وندا دا بۇل ءىس پرەزيدەنت رۇقساتىنسىز وندىرىسكە ەنگىزىلدى دەۋگە بولماس. كوڭىل اۋدارارلىق تۇس سول ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي نۇسقاۋىمەن ۇكىمەت بۇل ۋاقىتتا حالىقتىڭ بيۋدجەتتىك كىرىستەرىن ەكى ەسە ءوسىرۋ ءىسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتقان بولاتىن. كىرىستەرى ەكى ەسە وسكەن قازاقستاندىقتار دوللاردىڭ سول قىمباتتاۋىن سەزىنگەن دە جوق. حالىقشىل كوشباسشىمىز بۇل جولى دا قالىڭ بۇقارانى قىسپاقتا قالدىرمايتىنىنا سەنە بەرۋگە بولادى. بيىلشا باعالار مەن تاريفتەر بۇعالىقتا تۇرسا، كەلەر جىلى حالىقتىڭ كىرىسىن ءوسىرۋ شارالارى وندىرىسكە ەنگىزىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان ابىرجۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبارىن تۇسىنىستىكپەن قابىلداۋ كەرەك»، - دەيدى. سۇحبات «حالىقشىل كوشباسشىسى بار قازاقستان ۇتىلمايدى» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن.
***
قازاقستاننىڭ انيماتسيالىق كينو قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى عالي مىرزاشەۆ «جىبەك جولى» تولىق مەتراجدى فيلمىن تۇسىرۋمەن اينالىسۋدا» ، - دەپ جازادى «ەكسپرەسس ك» گازەتى «كاراۆان يدەت - مۋلتفيلم ستويت» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا. ەجەلگى ۋاقىتتا ۇلى كەرۋەن جولى بولعان الىس- بەرىس باعدارىن بالالارعا تۇسىنىكتى تىلدە سويلەتۋ يدەياسى رەسەيلىكتەر مەن قىتايلىقتاردىڭ دا كوڭىلىنەن شىعىپ وتىرعان كورىنەدى. ءتىپتى، ولار بۇل جوباعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ، ءوز ەلدەرى اۋماعىندا تاراتۋعا دا نيەتتى.
اۆتور: مارلان جيەمباي