قىپشاقتان شىققان 25 سۇلتان اراب ەلىن 130 جىلداي باسقارعان

استانا. قازاقپارات -  تاريح تامىرىنا ۇڭىلسەك، قازاق دالاسىندا كىندىك قانى تامىپ، مىسىرعا قۇلدىققا ساتىلعان قانداستارىمىز جەتەرلىك. ءبىراق ولاردىڭ اراسىندا قۇلدان قايراتكەرگە دەيىن كوتەرىلگەن تۇلعالار بولدى.

 ءيا، وعان سۇلتان بەيبارىس ايقىن مىسال. ءبىراق ودان بولەك مىسىر دالاسىن باسقارعان باسقا دا قىپشاق سۇلتاندارى بار ەكەنىن بىلەسىز بە؟

سان عاسىردىڭ سىرىن ىشىنە بۇككەن مىسىردا كونە جادىگەرلەر جەتەرلىك. 8 عاسىرلىق تاريحى بار مەشىتتەر قالانىڭ باستى قۇندىلىعى بولىپ ەسەپتەلەدى. ال شاھاردا مۇنداي مەشىتتەردىڭ سانى جۇزگە جەتىپ جىعىلسا، ونىڭ 10-نان استامى قىپشاق سۇلتاندىرىنىڭ تىكەلەي بۇيرىعىمەن بوي كوتەرگەن.

 قىپشاق دالاسىندا كىندىگى كەسىلىپ، قىسىل- تاياڭ كەزەڭدە قۇلدىققا ساتىلىپ، كەيىن مىسىردى باسقارعان سۇلتان بەيبارىستى بىلمەيتىن ادام كەم دە كەم. ءبىراق اراب ساحاراسىندا ءامىرىن جۇرگىزگەن قىپشاقتار بەيبارىسپەن شەكتەلمەيدى. ودان كەيىن بيلىككە حاسان، قالاۋىن، قايتپاي سەكىلدى سۇلتاندار كەلدى. ماسەلەن، 1348-1361 -جىلدارى تاقتا وتىرعان سۇلتان حاسانعا ارنالىپ سالىنعان مەشىت، ءارى مەدرەسە. ساۋلەتى تاڭداي قاقتىرادى. بۇگىندە كايرگە كەلگەن قاي قوناق بولماسىن مۇندا باس سۇقپاي كەتپەيدى.

مۇستافا شاكيم، سۇلتان حاسان مەشىت- مەدرەسەسىنىڭ قىزمەتكەرى:

 - سۇلتان حاسان مەشىت- مەدرەسەسى تەك كايردە ەمەس، سونىمەن بىرگە يسلام الەمىندەگى ەڭ ۇلكەن مەشىتتەردىڭ ءبىرى. عيماراتتىڭ ۇزىندىعى - 150 مەتر. ال بيىكتىگى 36 مەترگە جەتەدى. مەشىت - ماملۇك ساۋلەت ونەرى جاۋھارلارىنىڭ ءبىرى.

 و باستا ول جوبالانعاندا يسلامنىڭ ءتورت مازھابىنىڭ جەكە اۋماقتارى بولاتىنداي ەتىپ بولىنگەن. بەيبارىستان سوڭ مىسىردى ۇلدارى بەركە مەن سالامىش باسقاردى. ودان كەيىن بيلىككە قايسارلىعىمەن كوزگە تۇسكەن قالاۋىن كەلدى. ول 1260 -جىلى تريپولي ماڭىنداعى كرەستشىلەردىڭ قامالىن الۋدا اسقان ەرلىك كورسەتىپ، ەل سەنىمىنە كىرگەن ەدى. كايردىڭ قاق ورتاسىنداعى سۇلتان قالاۋىن مەشىتى بۇگىنگە دەيىن باياعى ءباز قالپىندا ساقتالعان.

ساياحاتشى ساپار ىسقاقوۆ مىسىرداعى قۇلدان سۇلتان بولعان قىپشاق بابالارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن ءجۇرىپ وتكەن جولىن وسكەلەڭ ۇرپاق ءبىلۋى ءتيىس دەيدى.

 ساپار ىسقاقوۆ، ساياحاتشى:

 - ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى، ءبىزدىڭ بابالارىمىز، ياعني قىپشاق ماملۇكتەرى ۇلكەن تاريحتا اراب ەلىنىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىندە ۇلكەن ءىز قالدىردى. ونى ءبىزدىڭ جاستار ءبىلۋ كەرەك، قادىرلەۋ كەرەك. ماقتانىشپەن ايتىپ ءجۇرۋ كەرەك تاريحي دەرەككە سۇيەنسەك، قىپشاقتان شىققان 25 سۇلتان اراب ەلىن 130 جىلداي باسقارعان. بەيبارىستان باستاپ تۇمانبايعا دەيىنگى سۇلتاندار مىسىر جەرىن قىزعىشتاي قورىدى. ءبىراق ەشقايسىسى اتا جۇرتى قازاق دالاسىمەن بايلانىس ۇزگەن ەمەس. وتكەن ءداۋىردىڭ كوزىنە اينالعان مىسىرداعى تاريحي جەرلەردىڭ سىرىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلەتىن بولساق، قازاققا قاتىستى باسقا دا قۇندى مالىمەتتەر شىعىپ قالۋى عاجاپ ەمەس.

 اۆتورى: اسقاربەك قازانعاپ

www.24.kz