قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىن يەلەنگەن 24 قارىمدى قالامگەر كىمدەر؟

استانا. قازاقپارات - ادەبيەت، عىلىم، تەحنيكا، ءوندىرىس، مادەنيەت سالاسىندا جوعارى جەتىستىككە قول جەتكىزگەن جاستارعا بەرىلەتىن قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعى كەڭەس وداعى اۋماعىندا العاشقىلاردىڭ قاتارىندا بەلگىلەندى.

وعان دەيىن تەك ۋكراينادا ن. وستروۆسكي اتىنداعى ۋكراين لەنين كومسومولى سىيلىعى بولعان ەدى (1958). قازاقستان لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعى تاعايىندايتىن سىيلىق 1964-جىلدان 1990-جىلعا دەيىن ەكى جىلدا ءبىر رەت بەرىلىپ، بارلىعى 24 قالامگەر ماراپاتتالدى. ءبىز ادەبيەت پەن جۋرناليستيكا سالاسىندا وسى سىيلىقپەن ماراپاتتالعاندار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز، دەپ جازىلعان «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جارىق كورگەن «دارىنىمەن تانىلعان تۇلعالار» اتتى ماقالادا.

ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ «كۇنگە بەت العان كەرۋەن» پوۆەسىنە باعانى دا، باتانى دا كوزى ءتىرى كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى بەرگەن بولاتىن. قادامىن جۋرناليستيكادان باستاعان ءانۋار اتالعان شىعارمادا شالعايداعى قويلى اۋىلدىڭ قوياسىن اقتارىپ، تىنىس-تىرشىلىگىن ءسوز ەتە وتىرىپ، كەيىپكەرلەرىنىڭ جانقيارلىق ەڭبەگىن جاڭا قىرىنان كورسەتەدى.

سوندىقتان 60-جىلدارى جارقىراي كورىنگەن ءالىمجانوۆتىڭ تۇڭعىشتار قاتارىندا جاستار سىيلىعىن الۋى دا زاڭدى ەدى. رەسپۋبليكا لەنين كومسومولى سىيلىعىن العانداردىڭ ىشىندە ولجاستىڭ ورنى بولەك. ول بۇل سىيلىقتى 28 جاسىندا يەمدەنىپ، ارعى-بەرگى لاۋرەات اتانعانداردىڭ ىشىندە ەڭ جاسى بولدى.

ولجاستىڭ يۋري گاگارينگە ارناپ جازعان «ادامعا تابىن، جەر، ەندى» پوەماسى كەزىندە تورتكىل دۇنيەنى ءدىر سىلكىندىردى. ءتىپتى، ولجاس سۇلەيمەنوۆ سول كەزدە قاي جاعىنان دا ك س ر و- نىڭ باستى قارسىلاسى سانالاتىن ا ق ش- تىڭ تورىندە جاستار اۋديتورياسىن جاڭعىرتىپ، تەبىرەنە ولەڭ وقىعان-دى.

23 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن جاستاردىڭ جالىندى جىرشىسى ساتتار ەرۋبايەۆقا قايتىس بولعاننان كەيىن لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلدى. ساتتاردىڭ «مەنىڭ قۇرداستارىم» رومانى سول تۇستا قازاق ادەبيەتىندە كادىمگىدەي سەنساتسيا تۋعىزدى. ونىڭ ۇستىنە رومان اۆتورى جىگىت جاسىنا جەتپەگەن ءالى بوزبالا بولسا شە. ەرۋبايەۆتىڭ نوۆەللالارىنان دا جاستىقتىڭ سامالى مەن جىگەرى قوسىلا ءورىلىپ، بەينەبىر جاستىقتىڭ جانارتاۋىنداي اسەر ەتۋشى ەدى.

ءبىرى ويشىل، ءبىرى ليريك، ءبىرى قۋاتتى اقىن بولىپ كەلگەن ءۇش قۇرداس - قادىر مىرزاليەۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ سىندى شايىرلار دا ادەبيەتتە قاتار ءجۇرىپ، جاستار سىيلىعىن بىرىنەن سوڭ ءبىرى ەنشىلەدى.

قادىر جىرلارىنىڭ قالىڭ وقىرماننىڭ ويىنان شىعاتىندىعى دا سول، ول وقىرماننىڭ «وي ورمانىنداعىسىن» تاپ باسىپ تاۋىپ، سونى جىرعا قوسا بىلەتىندىگىندە. ولە-ولگەنشە مىرزا ءالىنىڭ ۇرپاعى ولەڭ ولكەسىندەگى مىرزالىعىنان اينىعان جوق، ءسويتىپ، قازاق پوەزياسىندا قايتالانباس قولتاڭباسىن قالدىردى.

قادىر مەن جۇمەكەننەن كەيىن ىلە-شالا تۇمانباي مولداعاليەۆ تە «جاڭا داپتەر» جىر جيناعى ءۇشىن قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. جالپى، اتالعان جاستار سىيلىعى تۋرالى تۇماعاڭ تومەندەگىشە اڭگىمەلەيدى: «جاس كەزىڭدە «سىيلىقتار السام ەكەن-اۋ» دەگەن وي بولادى. مەنىڭ زامانداستارىم - قادىر، جۇمەكەن، انۋارلار كومسومول سىيلىعىن الىپ جاتقان كەزدە، ارتىنشا مەن دە الدىم. قادىر مەنەن 3-4 اي ۇلكەن. ءارى ونىڭ اتى دۇركىرەپ تۇرعان كەزى عوي. ونىڭ سول تۇستا شىققان «وي ورمانى» دەگەن جيناعى قازاق پوەزياسىنداعى ۇلكەن قۇبىلىس بولدى.

جۇمەكەننىڭ دە شىعارمالارى بىرىنەن-ءبىرى تەرەڭ، كوركەم دۇنيەلەر. وسى قۇرداستارىمنان كەيىن سىيلىق العانىمدى ماقتانىش كورەمىن». قالامداستاردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ەرەكشە سىيلاستىعى، ءبىرىن-ءبىرى باعالاي ءبىلۋدىڭ ونەگەسى وسىنداي-اق بولار!

ساعىنىشتىڭ قۇدىرەت-كۇشىن الەۋەتتى جىر تولقىندارى ارقىلى تەربەتىپ، ادام بىتكەننىڭ وسى سەزىمگە دەگەن ەرەكشە تولعانىسىن شابىتتانا جىرلاعان تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ دە كەلتە ومىرىندە قالدىرعان مۇراسى جەتەرلىك.

ساعىنىش دەگەن الدىندا تۇرعان اق الا باستى كوك زاڭعار،

دەگەنمەن، جانىم، كوگىلدىر دۇنيە ساعىنباعاسىن ارايسىز،

ومىردە مىناۋ ساعىنباعاندار باقىتسىز، باقسىز، تالەيسىز،

قازاقتىڭ جىرى - ابايسىز.

وسىلاي تەك تولەگەن عانا تولعانادى، تولەگەن عانا شالقار شابىتتى زاڭعار كوككە شارىقتاتا الادى. ايبەرگەنوۆ ءۇشىن اقىندىق دەگەنىمىز - جىر كەستەلەۋ عانا ەمەس، ادامزاتتىڭ ار-ۇياتىنىڭ سيمۆولى.

ناقاقتان كۇيىپ باراتسا نۇرلى كۇن ءۇشىن ءبىر تۇتقىن،

كەس-كەستەپ بارىپ كەۋدەڭدى وعىنا توسۋ مىلتىقتىڭ.

قالدىرماۋ ءۇشىن ۇياتقا كۇناسىز مىناۋ دۇنيەنى،

جاماۋ قىپ باسۋ ءوزىڭدى اۋزىنا بارلىق جىرتىقتىڭ.

مىنەكي، اقىن اتاۋلىنىڭ مىنا ومىردەگى وزىندىك ميسسياسى. وردا بۇزار وتىزىندا و دۇنيەلىك بولعان تولەگەن كەيىنگىلەرگە، پوەزيا كوشىنە ىلەسكەندەرگە وسىنداي وشپەس ونەگەنى اماناتتاپ كەتتى.

«مەن ءوزىم دە تالايدى مويىنداعام، ەندى ءوزىمدى سولارعا مويىنداتام» دەپ پوەزياعا ەرەكشە ەكپىنمەن كەلگەن مۇحتار شاحانوۆ تا ءا دەگەننەن جاستاردىڭ ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن اقىنىنا اينالدى. سىيلىق العان «تاناكوز» پوەماسىن جاستار قاۋىمى جاتقا سوعىپ، پوەما كەيىپكەرىمەن سىرلاسىپ، مۇڭداساتىن دەڭگەيگە جەتتى.

ايتپاقشى، مۇحاڭنىڭ جاستار سىيلىعىنا ۇسىنىلعان كەزدەگى كورسەتكەن ىرىلىگى كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولارلىق. ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ىرىلىك! ول وقيعانى اقىن نادەجدا لۋشنيكوۆا تومەندەگىشە اڭگىمەلەيدى:

«كەزىندە مۇحتار شاحانوۆ ەكەۋمىز لەنين كومسومولى سىيلىعىن الۋعا قاتار ءتۇسىپ قالدىق. سوندا مۇحتار ۇيىمداستىرۋشىلارعا: «نادەجدا قىز بالا عوي، جولى جىڭىشكە. سىيلىقتى نادەجدا السىن»، - دەپ جولىن ماعان بەردى. سول تۇستاعى ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز وسىنداي ءمارت كەلۋشى ەدى عوي. مەن جىگىتتەردىڭ وسى قاسيەتتەرىنە قاشاندا ريزامىن».

«كەڭ بولساڭ، كەم بولمايسىڭ» دەمەكشى، كەڭدىك تانىتا بىلگەن مۇحاڭ ءبىرشاما جىلدان كەيىن، ياعني 1982-جىلى «ليكي ۆرەمەني» كىتابى ءۇشىن بۇكىل وداقتىق لەنين كومسومولى سىيلىعىن دا يەلەندى. ايتپاقشى، ونىڭ الدىندا ولجاس سۇلەيمەنوۆكە دە «دوبروە ۆرەميا ۆوسحودا» اتتى ولەڭدەر جيناعى ءۇشىن بۇكىل وداقتىق لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلگەن-ءدى.

ارينە، سىيلىق اتاۋلى ادامنىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەگىنە بەرىلەدى عوي. الايدا، جاستار سىيلىعىن العانداردىڭ ىشىنەن كەيىن ەل باسىنا كۇن تۋعان ساتتە باسىن قاتەرگە بايلاعان قايراتكەرلەر دە شىقتى.

اسىرەسە، ونىڭ ىشىندە ساعات اشىمبايەۆتىڭ ورنى دارا تۇر. جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە لاۋازىمدى قىزمەتتە جۇرگەنىنە قاراماستان، ازاماتتىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. «17-18- دەكابر! 1986-جىل! مەن بۇل كۇندەردى ۇمىتقان كۇنى ۇلت نامىسى دەگەن ۇعىمدى دا ۇمىتاتىن شىعارمىن. ال ونى ۇمىتقان جەردە بارىڭنان دا جوعىڭ جاقسى (22.XII.86) دەپ جازعان بولاتىن ساعات اعا. ساعاتتىڭ سىنشىلىعىمەن قاتار قايراتكەرلىگى دە قاي كەزدەگى بولسىن قازاق وعىلانىنىڭ بوي تۇزەر تەمىرقازىعى!

«پلانەتا بوپ ەسەنين اينالىپ ءجۇر» اتتى ولەڭىندە ەسەنعالي اقىن

«كوككە كەتتى ەسەنين سەرىلىكپەن،

ەسەنعالي مىندا ءجۇر كوپ ۇمىتپەن.

اسپان جاقتى ازىرگە قويدى-اۋ دەيمىن،

جەردە ويتكەنى، جۇمىس كوپ ونى كۇتكەن».

سول كەزدە «جەردەگى كوپ جۇمىسقا» قۇلشىنا كىرىسكەن ەسەنعالي شىعىس شايىرلارىنا ءتان ناقىشپەن، ماقاممەن قازاق پوەزياسىنا وزگەشە لەپ اكەلدى. تالعاممەن، تارتىنا جازىپ ءجۇرىپ-اق شولپان جۇلدىز ىسپەتتى قازاق ادەبيەتىنىڭ كوگىندەگى شوقتىعى بيىك شايىرعا اينالدى.

تالعام دەمەكشى، بۇل تۇرعىسىنان العاندا تۇرسىنجاننىڭ دا تالعامى بولەك، شاپايدى ايتامىز. قازىرگى وقىرمان تۇرسىنجاننىڭ جازعاندارىن قالتقىسىز قابىلدايتىن دەڭگەيگە كوتەرىلە الماي وتىر-اۋ دەگەن ويعا قالاسىڭ.

ينتەللەكتۋالدىق ورەسىن ايقايلاماي، سانالىعا استارلاپ جەتكىزىپ، ۇلت ساناسىنىڭ جان-جاقتى وسۋىنە ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان قالامگەر. شاپايدىڭ جازعاندارىن ءتۇسىنىپ قابىلدار بولساق، ينتەللەكتۋالدىق ۇلت تۋرالى باعدارلاما قابىلداۋدىڭ قاجەتى دە جوق-اۋ. قىسقاسى، قادىردىڭ «وي ورمانى» مەن تۇرسىنجاننىڭ «وي تۇبىندە جاتقان ءسوزى» اراسىندا قازاقتىڭ ينتەللەكتۋالدىق ءورىسىن كەڭەيتەتىن تالاي-تالاي وي ورامدارى جاتقانى انىق. ەڭ باستىسى، سول ويلاردىڭ قىزۋى قالىڭ قازاققا جۇعىستى بولسىن دەلىك.

بۇگىنىمىزدى بۇتىندەي الماي، قازىرگى شارۋامىزدىڭ قيۋىن كەلىستىرە الماي ءجۇرىپ، كەيدە وتكەندى سىناۋعا قۇمارمىز.

وتكەندەگى جايىلعان يدەولوگيالىق ءورىسىمىز سونشالىقتى سورلى بولاتىن بولسا، قازاق ادەبيەتىندە تاڭداي قاقتىرار دەمەسەك تە، جاپپاي تۇشىنىپ وقيتىن شىعارمالار دۇنيەگە كەلەر مە ەدى؟! سىيلىق تالاپتىلاردى تالانتتىلار قاتارىنا قوسپاعانىمەن، جاستاردى ىنتالاندىرۋ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە، ەڭبەكقورلىققا جەتەلەگەنى انىق. ورالحان بوكەيەۆ، روللان سەيسەنبايەۆ، كۇلاش احمەتوۆا، باققوجا مۇقايەۆ، اسقار ەگەۋبايەۆ سىندى تالاپتى جاستاردىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ سونىڭ ايعاعى.

قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن الار قارساڭدا ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، بايبوتا سەرىكبايەۆ، ەرىك اسقاروۆ، باقىتجان قاناپيانوۆ ەسىمدى قالامگەرلەر دە دارىندى لاۋرەاتتار قاتارىنان تابىلدى.

اقىن-جازۋشىلارمەن قاتار قالامى جۇيرىك جۋرناليستەر دە ۇزدىكتەر قاتارىنان كورىندى. «لەنينشىل جاس» گازەتىندە ونەر، ادامگەرشىلىك ماسەلەلەرى تۋرالى جازعان دۇنيەلەرى وقىرمان تاراپىنان ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋعىزعان جارىلقاپ بەيسەنبايەۆ، «لەنينسكايا سمەنادا» كوركەم ءتىلدى وچەركتەرىمەن جۇرتتى باۋراعان سەرگەي وبولەنسكي (1984)، راديوجۋرناليست لاريسا ۆورونينا (1986) سىندى تالابى مىقتى جاستار دا لەنين كومسومولى سىيلىعىنا يە بولدى.

قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ الەۋەتىن ءا دەگەننەن جەكە شىعارماشىلىعىمەن تانىتقان جارىلقاپ بەيسەنبايەۆتىڭ رەداكتورلىق قولتاڭباسى كەيىن «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولعان تۇستا جارقىراي كورىندى.

جاستارعا سىيلىق بەرەر تۇستا سارالاۋ جاعى، شىعارمانىڭ ساپالىق جاعىنا مەيلىنشە باسىمدىق بەرىلەتىن-ءدى. شىعارماشىلىعى قاتاڭ سۇزگىدەن، سارابدال كوميسسيانىڭ سىنىنان وتكەن جاستار كەيىننەن قابىرعالى قالامگەرلەر قاتارىنا قوسىلدى. ءانۋار ءالىمجانوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، قادىر مىرزاليەۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ، ورالحان بوكەيەۆ، كۇلاش احمەتوۆا، باققوجا مۇقايەۆ، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، ەسەنعالي راۋشانوۆ سەكىلدى كەزىندە لەنين كومسومولى سىيلىعىن يەلەنگەن جاس قالامگەرلەردىڭ كوپشىلىگى ۋاقىت وتە كەلە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتتارى اتانۋى دا سوندىقتان.

 ***

1964-جىل

ءانۋار ءالىمجانوۆ - جازۋشى-پۋبليتسيست، «كاراۆان يدەت ك سولنتسۋ» جانە «سينيە گورى» پوۆەستەرى.

ولجاس سۇلەيمەنوۆ - اقىن، «زەمليا، پوكلونيس چەلوۆەكۋ» پوەماسى.

1966-جىل

ساتتار ەرۋبايەۆ (مارقۇم) - جازۋشى، «مەنىڭ قۇرداستارىم» رومانى، «ماڭگىلىك ءومىر»، «سوعىس تۋرالى» نوۆەللالارى.

قادىر مىرزاليەۆ - اقىن، «وي ورمانى» ولەڭدەر جيناعى.

1967-جىل

جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ - اقىن، «جوق، ۇمىتۋعا بولمايدى!» پوەمالار سيكلى جانە ولەڭدەر جيناعى.

1968-جىل

تۇمانباي مولداعاليەۆ - اقىن، «جاڭا داپتەر» ولەڭدەر جيناعى.

1970-جىل

نادەجدا لۋشنيكوۆا - اقىن، «رودينا مويا»، «دار دۋشي» ولەڭدەر جيناعى.

1972-جىل

مۇحتار شاحانوۆ - اقىن، «تاناكوز» پوەماسى.

1974-جىل

تولەگەن ايبەرگەنوۆ (مارقۇم) - اقىن، «قۇمداعى مۇنارالار» جيناعى.

1976-جىل

ساعات اشىمبايەۆ - ادەبيەت سىنشىسى، «سىن مۇراتى» ادەبي-سىن ماقالالار جيناعى.

ورالحان بوكەيەۆ - جازۋشى، جازۋشى-دراماتۋرگ، «قۇلىنىم مەنىڭ» پەساسى.

1978-جىل

كۇلاش احمەتوۆا - اقىن، «سەن مەنىڭ باقىتىمسىڭ» ولەڭدەر جيناعى.

1980-جىل

روللان سەيسەنبايەۆ - جازۋشى، «ءوزىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن» اڭگىمەلەر مەن پوۆەستەر جيناعى.

1982-جىل

باققوجا مۇقايەۆ - جازۋشى، «اققۋ سازى» پوۆەستەر جيناعى جانە «قوش بول، مەنىڭ ەرتەگىم» پەساسى.

جارىلقاپ بەيسەنبايەۆ - جۋرناليست، «بۋىرقانعان بوياۋلار» جانە «ادەپ الەمى» جيناقتارى.

1984-جىل

اسقار ەگەۋبايەۆ - جازۋشى، «ۋاقىت. كەيىپكەر جانە ەستەتيكالىق يدەال» سىن كىتابى، «ملەچنىي پۋت» جىر كىتابى.

1986-جىل

ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ - اقىن،

«اق كەرۋەن» كىتابى.

باقىتجان قاناپيانوۆ - اقىن، «چۋۆستۆو ميرا»، «ۆەتۆ» جىر كىتاپتارى جانە «پوسلەسلوۆيە» پوەماسى.

1988-جىل

بايبوتا سەرىكبايەۆ - اقىن، «تىرشىلىك ۇياسى» ولەڭدەر جيناعى.

1990-جىل

ەرىك اسقاروۆ - ايتىسكەر اقىن، حالىق اۋىز ادەبيەتى.

ەسەنعالي راۋشانوۆ - اقىن، «شولپان جۇلدىز تۋعانشا» ولەڭدەر جيناعى.

تۇرسىنجان شاپايەۆ - سىنشى، «وي تۇبىندە جاتقان ءسوز» كىتابى.