قازاقپارات كذنتئزبةسئ. 24- ءساؤئر: 76 جئل بذرئن قازاقستاننئث حالئق جازؤشئسئ قابدةش جذمادئلوأ دذنيةگة كةلگةن

24- ءساؤئر، سةيسةنبئ
حالئقارالئق جاستار ئنتئماقتاستئعئ كذنئ. 1955- جئلئ ازيا مةن افريكا ةلدةرئنئث باندؤنگ كونفةرةنسياسئندا شةشئم قابئلدانعان كذننةن باستاپ، وتارشئلدئققا قارسئلئق ءبئلدئرئپ، بةيبئتشئلئكتئ قولدايتئن جاستاردئث حالئقارالئق ئنتئماقتاستئعئ كذنئ رةتئندة اتاپ وتئلةدئ.
بذكئل الةمدةگئ ارميانداردئث ازا تذتؤ كذنئ. وسمان يمپةرياسئنداعئ ارميان گةنوسيدئ شارئقتاؤ شةگئنة جةتئپ، شامامةن 1،5 ميلليونداي ارميان ولتئرئلگةن. بذل كذن 1989- جئلدان باستاپ اتاپ وتئلةدئ.
حالئقارالئق استرونوميا كذنئ. بذل مةرةكة 1973 - جئلئ امةريكادا دذنيةگة كةلئپ، استرونوميا جانكذيةرلةرئن «استرونوميانئ ادامزاتقا تانئستئرؤشئلار» دةگةن ءبئر ذراننئث استئنا جينادئ. بذگئندة بذل قوزعالئستئ استرونوميا ليگاسئ، تئنئق مذحيت استرونوميالئق قوعامئ، حالئقارالئق پلانةتاريلةر وداعئ باسقارادئ.
استرونوميا كذنئن ادةتتة سةنبئ كذنئ، اي ورتالانئپ، ءساؤئر اياقتالئپ، مامئر باستاؤ الار كةزدة تويلايدئ. بذل كذنئ كوپتةگةن ةلدةردة مئثداعان استرونوميالئق كلؤبتار، عئلئمي مذراجايلار مةن راسئتحانالار، پلانةتاريلةر ءارتذرلئ قئزئقتئ شارالار ذيئمداستئرئپ، كوپشئلئككة دارئستةر وقئپ، تةلةكونفةرةنسيا، بئرئككةن جوبالار جاساپ، جذلدئزدئ اسپاندئ تةلةسكوپتارمةن تاماشالاتادئ.
دذنيةجذزئلئك باؤئرلاس قالالار كذنئ. دذنيةجذزئلئك باؤئرلاس قالالار فةدةراسياسئنئث شةشئمئمةن، جئل سايئن ءساؤئردئث سوثعئ جةكسةنبئسئندة اتاپ وتئلةدئ. 1943 - جئلئ ستالينگراد قالاسئنا انگليانئث كوأةنتري قالاسئنان حات كةلدئ. كوأةنتري تذرعئندارئ 1940-1941- جئلدارئ جاؤ قولئندا قالعان باتئر قالانئث قاهارماندئعئنا تاث قالئپ، ستالينگرادپةن دوستاستئق كوميتةتئن قذرعان ةكةن.
1992 - جئلئ حالئقارالئق «باؤئرلاس قالالار» قاؤئمداستئعئ قذرئلدئ. بذل ذيئم ت م د اؤقئمئنداعئ قالالاردئث بايلانئسئن دامئتئپ قانا قويماي، سةرئكتةستئك قارئم-قاتئناس ورناتؤعا مذمكئندئك جاسايدئ.
2000 - جئلئ باؤئرلاس قالالار قاؤئمداستئعئ 160 تان استام مةملةكةتتئث 3500 دةن اسا قالاسئن بئرئكتئردئ.
قازاقستان ةلورداسئ - استانامةن الةمنئث 12 قالاسئ باؤئرلاسقان، ولاردئث اراسئندا - بةرلين، ماسكةؤ، كيةأ، قازان، تبيليسي، سةؤل، پةنسيلأانيا شتاتئنداعئ پيتسبؤرگ، يتاليانئث مانتؤيا سياقتئ قالالار بار.
ةستة قالار وقيعالار
22 جئل بذرئن (1990) قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئنئث شةشئمئمةن قازاقستاننئث تذثعئش پرةزيدةنتئ بولئپ نذرسذلتان ءابئش ذلئ نازاربايةأ سايلاندئ.
16 جئل بذرئن (1996) الماتئداعئ 28 - گأاردياشئ-پانفيلوأشئلار اتئنداعئ ساياباقتاعئ مةملةكةت باسشئلارئ اللةياسئنا ةلباسئ ن.ا.نازاربايةأ پةن زايئبئ سارا الپئس قئزئ العاشقئ شئرشا اعاشئن وتئرعئزدئ.
17 جئل بذرئن (1995) تذركيادا اباي كذندةرئنئث اياسئندا ابايدئث (1845-1904) شئعارماشئلئعئنا ارنالعان مةرةكةلئك شارالار ءوتتئ. انكارادا سالتاناتتئ تذردة جاثا مةكتةپ اشئلدئ، اتالعان مةكتةپكة قازاقتئث ذلئ اقئنئ ابايدئث ةسئمئ بةرئلدئ. تذركياداعئ قازاقستان ةلشئلئگئنئث قولداؤئمةن، وندا ابايدئث مذراجايئ اشئلدئ.
16 جئل بذرئن (1996) ةلباسئ ن.نازاربايةأقا ةلدةگئ ةث جوعارعئ لاؤازئم بةلگئلةرئ - «التئن قئران» وردةنئ، ومئراؤ بةلگئسئ جانة پرةزيدةنت بايراعئ تاپسئرئلدئ.
6 جئل بذرئن (2006) استانادا «تايماس» باسپا ذيئنةن ات سپورتئ مةن جئلقئ شارؤاشئلئعئنئث بذگئنگئ جاي-كذيئنة ارنالعان «قازانات» اتتئ كئتاپ جارئق كوردئ. ونئث اأتورلارئ - ةلئمئزدةگئ ات سپورتئ مةن جئلقئ شارؤاشئلئعئنئث بئلئكتئ جاناشئرلارئ سانالاتئن كةثةس راقئشةأ پةن سادئبةك تذگةل. بةس بولئمنةن تذراتئن بذل كئتاپ جئلقئنئث قادئر-قاسيةتئ تؤراسئندا ةل اؤزئندا ايتئلئپ كةلگةن اثئز-اثگئمةلةرمةن بئرگة جئلقئ مالئنئث بيولوگيالئق ةرةكشةلئكتةرئ مةن تذقئم تذرلةرئ، رةسپؤبليكادا اتالعان سالانئ وركةندةتؤ مةن ات سپورتئن دامئتؤدئث ناقتئ مذمكئندئكتةرئ جان-جاقتئ سارالانئپ كورسةتئلگةن.
ةسئمدةر
129 جئل بذرئن (1883-1939) الاش قوزعالئسئنئث قايراتكةرئ، بيولوگيا، زوولوگيا، مةديسينا سالالارئ بويئنشا ستؤدةنت-شاكئرتتةرگة ارناپ العاش وقؤلئق جازعان امبةباپ عالئم، دارئگةر، فولكلورشئ، پةداگوگ، ءتئلشئ، قوعام قايراتكةرئ، پروفةسسور، رةسةي عئلئم اكادةمياسئ ولكةتانؤ بيؤروسئنئث كوررةسپوندةنت-مذشةسئ دوسمذحامةد ذلئ حالةل دذنيةگة كةلدئ.
اتئراؤ وبلئسئنئث قئزئلقوعا اؤدانئندا تؤعان. ورال اسكةري-شئنايئ ؤچيليششةسئن، پةتةربور اسكةري-مةديسينالئق اكادةمياسئن بئتئرگةن. ستؤدةنتتئك ءومئرئ ساياسي تولقؤلارعا تولئ كةزةثمةن تذستاس كةلئپ، ونئث ساياسي ءبئلئمئن جةتئلدئرئپ، قالئپتاسؤئنا اسةر ةتتئ. ول وسئ جئلدارئ ةل ئشئندة ذگئت-ناسيحات جذرگئزئپ، جةرگئلئكتئ «فيكر» (پئكئر)، «ؤرالسكيي ليستوك» گازةتتةرئنة ماقالالار جازئپ، ساياسي تولقؤلاردئث ءمان-جايئن حالئققا ءتذسئندئرئپ وتئردئ. 1909 - جئلئ اكادةميانئ ذزدئك دارةجةلئ دارئگةر اتاعئمةن، التئن مةدالمةن ءبئتئرئپ، وفيسةر رةتئندة كةسئمدئ مةرزئمدةگئ اسكةري مئندةتئن وتةؤگة جئبةرئلگةن. الدئمةن پةرم گؤبةرنياسئندا، كةيئن 2- تذركئستان، 2- ورال قازاق-ورئس اتقئشتار باتالونئندا اسكةري كئشئ دارئگةرلئك قئزمةت اتقاردئ. 1913-1918 - جئلدارئ «قازاق» گازةتئندة «تامئر دارئ حاقئندا»، «سارئ كةزئك - سذزةك»، «جذقپالئ اؤرؤ حاقئندا» سئندئ كاسئبي، الةؤمةتتئك-ساياسي تاقئرئپتاردا ماقالالار جاريالاپ، وزئندئك وي-پئكئرئن ءبئلدئرئپ تذرعان.
رةسةيدةگئ اقپان توثكةرئسئنةن كةيئن قازاق دالاسئندا وبلئستئق، جالپئ قازاق سيةزدةرئن ذيئمداستئرئپ، وتكئزؤگة اتسالئسقان. ماسكةؤدة وتكةن بذكئل رةسةيلئك مذسئلماندار سيةزئنة قاتئسئپ، І جالپئ قازاق سيةزئنةن بذكئل رةسةيلئك قذرئلتاي جينالئسئنا دةپؤتاتتئققا كانديدات رةتئندة ذسئنئلعان. 1917- جئلئ ІІ جالپئ قازاق سيةزئندة جاريالانعان الاشوردا ذكئمةتئ - ذلت كةثةسئ قذرامئنا سايلانعان. الاش قايراتكةرلةرئمةن بئرگة ءبئرئنشئ كةزةكتة حالئقتئ بذلئنشئلئكتةن قورعايتئن ذلتتئق اسكةر - حالئق ميليسياسئن جاساقتاؤعا، الاش قورئن قذرؤعا، ةلدةن الئم-سالئق قاراجات جيناؤ ئسئنة كذش سالعان. ؤاقئتشا ذكئمةتتةن بيلئكتئ كذشپةن تارتئپ العان بولشةأيكتةردئث ذستةمدئگئ نئعايعان تذستا، كةثةس ذكئمةتئنئث باسشئسئ أ.لةنينمةن، ذلت ئستةرئ جونئندةگئ حالئق كوميسسارئ ي.ستالينمةن بةتپة-بةت كةلئسسوزدةر جذرگئزگةن.
1920 - جئلئ تامئزدئث 21 ئندة تذركئستان رةسپؤبليكاسئ حالئق اعارتؤ كوميسسارياتئ جانئنان تذركئستان حالئقتارئنئث وقؤ-اعارتؤ، مادةني جانة عئلئمي مذقتاجدارئن وتةؤ ءذشئن ارنايئ ذيئمداستئرئلعان ء بئلئم كوميسسياسئنئث مذشةلئگئنة، كةيئن ءتوراعالئعئنا سايلانعان. تاشكةنتتةگئ حالئق اعارتؤ ينستيتؤتئندا وقئتؤشئ بولعان. ورتا ازيا (تذركئستان) ؤنيأةرسيتةتئ مةديسينا فاكؤلتةتئنئث حيرؤرگيالئق ةمحاناسئندا ورديناتور، تذركئستان دةنساؤلئق ساقتاؤ حالئق كوميسسارياتئ القاسئنئث مذشةسئ جانة ةمدةؤ-سانيتارلئق ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ قئزمةتتةرئن اتقارعان. ورتا ازيا مةملةكةتتئك باسپا القاسئنئث، كةيئن قازاق مةملةكةتتئك باسپاسئ شئعئس ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ، قازاق مةملةكةتتئك باسپا باسقارماسئ مةثگةرؤشئسئنئث ورئنباسارئ قئزمةتتةرئن اتقارا ءجذرئپ، وتاندئق عئلئمنئث دامؤئنا دا مول ذلةس قوسقان. ونئث «تابيعاتتانؤ»، «جانؤارلار»، «ادامنئث ءتان تئرلئگئ» (قازاقشا-ورئسشا جاراتئلئستانؤ سوزدئگئ)، «وقؤشئلاردئث دةنساؤلئعئن ساقتاؤ»، «دةنة ءبئتئمئ جانة ونئث جذمئسئ تؤرالئ اثگئمةلةر»، ت.ب. وقؤلئقتار مةن عئلئمي ةثبةكتةر جازعان.
سونئمةن قاتار قازاق حالقئنئث ءتئلئ مةن ادةبيةتئنة، تاريحئنا قاتئستئ ماتةريالدار جيناقتاپ، ءتئلدئث دئبئس جذيةسئنئث وزةكتئ ماسةلةسئ - سينگارمونيزم زاثئن زةرتتةگةن. «قازاق-قئرعئز تئلدةرئندةگئ سينگارمونيزم زاثئ»، «شةرنياز شةشةن»، «الاش نة ءسوز؟»، «بذقاراداعئ كوگئلتاش مةدرةسةسئن سالؤ تؤرالئ ءاپسانا»، «ءتئللا-قارئ مةن شيردور مةدرةسةلةرئن سالعئزعان جالاثتوس باتئر شةجئرةسئ»، «ديؤاني لذعات ات-تذرئك»، «كةنةسارئنئث سوثعئ كذندةرئ»، «قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئ» سياقتئ، ت.ب. عئلئمي-تةوريالئق ةثبةكتةر جازئپ قالدئرعان. «مذرات اقئن ءسوزئ»، «يساتاي - ماحامبةت»، «الامان» جيناقتارئن شئعارعان. 1932- جئلئ كةثةس وكئمةتئ ذيئمداستئرعان قؤعئن-سذرگئن ساياساتئ كةزئندة تذتقئندالئپ، و گ پ ؤ ذشتئگئنئث شةشئمئمةن أورونةج قالاسئنا 5 جئلعا جةر اؤدارئلعان. وندا ءجذرئپ دةنساؤلئق ساقتاؤ جانة گيگيةنا ينستيتؤتئندا ءبولئم مةثگةرؤشئسئ، بالالاردئ ةمدةؤ-ساقتاندئرؤ امبؤلاتورياسئ مةثگةرؤشئسئنئث ورئنباسارئ سةكئلدئ قئزمةت ئستةگةن. 1938 - جئلئ شئلدةنئث 26-ئندا جالعان ساياسي ايئپپةن ةكئنشئ رةت تذتقئنعا الئنئپ، اؤةلئ ماسكةؤ، كةيئن الماتئ تذرمةسئندة وتئرعان. 1939 - جئلئ ءساؤئردئث 24-ئندة اسكةري تريبؤنالدئث ذكئمئمةن اتؤ جازاسئنا كةسئلگةن. عالئمنئث ءئسئ تةك 1958- جئلئ اقپاننئث 28-ئندة قازاق ك س ر جوعارعئ سوتئنئث قئلمئستئق ئستةر القاسئندا قايتا قارالئپ اقتالعان.
عالئمعا تؤعان جةرئ اتئراؤ وبلئسئ ميالئ كةنتئندة ةسكةرتكئش قويئلعان. اتئراؤ ؤنيأةرسيتةتئنة، الماتئ جانة اتئراؤ قالالارئنداعئ كوشةگة ةسئمئ بةرئلگةن.
59 جئل بذرئن (1953) فيزيكا-ماتةماتيكا عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور مئثبايةأ قايرات تذرئسبةك ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
الماتئ قالاسئندا تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن بئتئرگةن. 1975-1993 جئلدارئ قازاقستان عئلئم اكادةمياسئ ماتةماتيكا جانة مةحانيكا ينستيتؤتئندا جذمئس ئستةگةن. 1993-1995 جئلدارئ ا ق ش-تئث كورأاليس ؤنيأةرسيتةتئندة ءبئلئم الئپ، «ةكونوميكا ماگيسترئ» اتاعئن العان. 1995-2000 جئلدارئ برازيليانئث جوعارئ وقؤ ورئندارئندا ةكونوميكادان ءدارئس وقئپ، پورتؤگال تئلئندة «ةكونوم ةتريكا» وقؤلئعئن جازعان. 2000 - جئلدان قازاقستان مةنةدجمةنت، ةكونوميكا جانة بولجاؤ ينستيتؤتئنئث، قازاقستان-بريتان تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ بولعان. عالئمنئث 40 تان استام عئلئمي ةثبةگئ، 1 مونوگرافياسئ جارئق كورگةن.
118 جئل بذرئن (1894-1919) اقمولا وبلئسئندا كةثةس ذكئمةتئن ورناتؤعا قاتئسؤشئلاردئث ءبئرئ سةرئكبايةأ باكةن دذنيةگة كةلدئ.
اقمولا (استانا) قالاسئندا تؤعان. اقمولا ؤچيليششةسئن بئتئرگةن. 1917 - جئلئ س.سةيفؤللين ذيئمداستئرعان «جاس قازاق» اتتئ جاستار ذيئمئنئث جذمئسئنا قاتئستئ. 1918 - جئلئ اقمولا ؤةزدئك كةثةسئ اتقارؤ كوميتةتئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ بولدئ. سول جئلئ ماؤسئم ايئندا اق گأاردياشئلار بذلئگئ كةزئندة اقمولا كةثةسئنئث باسقا مذشةلةرئمةن بئرگة تذتقئنعا ءتذسئپ، اتامان اننةنكوأتئث «ازاپ أاگونئنا» قامالدئ. ول ومبئ لاگةرئندة اق گأاردياشئلاردئث قولئنان قازا تاپقان.
73 جئل بذرئن (1939) شئعئستانؤشئ، تاريح عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور حافيزوأا كلارا شايسذلتان قئزئ دذنيةگة كةلدئ.
ورال قالاسئندا تؤعان. تاشكةنت مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن، ك س ر و عئلئم اكادةمياسئ شئعئستانؤ ينستيتؤتئنئث اسپيرانتؤراسئن بئتئرگةن. 1969-1990- جئلدارئ قازاق ك س ر عئلئم اكادةمياسئ ش.ءؤاليحانوأ اتئنداعئ تاريح، ارحةولوگيا جانة ةتنوگرافيا ينستيتؤتئنئث كئشئ عئلئمي قئزمةتكةرئ، ذيعئرتانؤ ينستيتؤتئنئث اعا عئلئمي قئزمةتكةرئ بولعان. 1990-1994- جئلدارئ - قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئ قئتاي فيلولوگياسئ كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ. 1995-1998- جئلدارئ - قازاقستان رةسپؤبليكاسئ پرةزيدةنتئ جانئنداعئ ستراتةگيالئق زةرتتةؤلةر ينستيتؤتئنئث جةتةكشئ عئلئمي قئزمةتكةرئ، ءبولئم باستئعئ.
1998-2005 جئلدارئ قاينار ؤنيأةرسيتةتئ ستراتةگيالئق جانة حالئقارالئق زةرتتةؤلةر ورتالئعئنئث ديرةكتورئ قئزمةتئن اتقارعان. 2005 - جئلدان قاينار ؤنيأةرسيتةتئ قازاق تاريحئ مةن وركةنيةتئ ينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ بولئپ ئستةيدئ. ك.حافيزوأا قازاقستانداعئ بةلگئلئ قئتايتانؤشئ عالئم. زةرتتةؤ ةثبةكتةرئ، نةگئزئنةن 14-19 - عاسئرلار اراسئنداعئ ورتالئق ازيا مةن قئتاي، ونئث ئشئندة چيث يمپةرياسئ مةن قازاق حاندارئ اراسئنداعئ بايلانئستارعا ارنالعان. عالئم 1997-1998- جئلدارئ قازاقستان رةسپؤبليكاسئ پرةزيدةنتئنئث ارنايئ تاپسئرماسئمةن قازاق شئعئستانؤشئلارئ اراسئندا تذثعئش رةت قئتايدئث ءبئرئنشئ تاريحي مذراعاتئندا زةرتتةؤلةر جذرگئزئپ، كذردةلئ ةثبةك جازدئ. 50 دةن استام عئلئمي ةثبةكتئث اأتورئ.
87 جئل بذرئن (1925-1991) كةن ءئسئ سالاسئنداعئ قازاق عالئمئ، قازاق ك س ر عئلئم اكادةمياسئنئث كوررةسپوندةنت مذشةسئ، تةحنيكا عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، جةر قويناؤئن اشئق قازؤ سالاسئ مامانئ مذستافينا ءاسيا مذستافا قئزئ دذنيةگة كةلدئ.
قئزئلوردا وبلئسئ سئرداريا اؤدانئندا تؤعان. قازاق تاؤ-كةن مةتاللؤرگيا ينستيتؤتئن (قازئرگئ ق.ساتبايةأ اتئنداعئ قازاق ذلتتئق تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةت) بئتئرگةن.
ةثبةك جولئن ك س ر و مةتاللؤرگيا ونةركاسئبئ مينيسترلئگئ كةمپئرساي كةن باسقارماسئ تةحنيكالئق باقئلاؤ ءبولئمئ باستئعئنئث ورئنباسارئ قئزمةتئنةن باستاعان. 1954 - جئلئ پايدالئ قازبالار كةن ورئندارئن ءيگةرؤدة تةحنيكالئق كومةك كورسةتؤ ءذشئن قئتاي حالئق رةسپؤبليكاسئنا جئبةرئلئپ، ول جةردة «سوأكيتايمةتالل» اق-ئ باسقارماسئنئث وندئرئستئك-تةحنيكالئق بولئمئندة اعا ينجةنةر بولئپ قئزمةت اتقارعان. ةلگة كةلگةن سوث قازاق ك س ر عئلئم اكادةمياسئنئث كةن ئستةرئ ينستيتؤتئننئث كئشئ عئلئمي قئزمةتكةرئ، اعا عئلئمي قئزمةتكةرئ، جةر قويناؤئن اشئق قازؤ زةرتحاناسئنئث مةثگةرؤشئسئ جانة عئلئمي كةثةسشئسئ قئزمةتتةرئن اتقارعان.
نةگئزگئ عئلئمي ةثبةكتةرئ كةن اشؤ جذمئستارئندا جاپپاي قوپارؤ ادئستةرئن قولدانؤ، بذرعئلاؤ تةحنولوگياسئن جةتئلدئرؤ، كةندئ اشئق ادئسپةن قازؤ جذيةلةرئن تالداؤ جانة كارةرلةردئ اأتوماتتاندئرئلعان باسقارؤ جذيةلةرئ ارقئلئ پايدالانؤ ماسةلةلةرئنة ارنالعان.
ا.مذستافينا جةمئستئ عئلئمي-ذيئمداستئرؤشئلئق قئزمةتئ ءذشئن «قذرمةت بةلگئسئ» وردةنئمةن، مةدالدارمةن، قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئنئث قذرمةت گراموتاسئمةن ماراپاتتالعان. 2002 -جئلئ قازاقستان كةن عئلئمئنا قوسقان زور ذلةسئ ءذشئن جانة كةن ئستةرئ ينستيتؤتئنئث دامؤئنا سئثئرگةن ةثبةگئنة بايلانئستئ «د.ا.قونايةأ اتئنداعئ كةن ئستةرئ ينستيتؤتئنئث قذرمةتتئ عئلئمي قئزمةتكةرئ» اتاعئ بةرئلدئ.
76 جئل بذرئن (1936) قازاقستاننئث حالئق جازؤشئسئ، قازاقستان مةملةكةتتئك سئيلئعئنئث، قازاقستان جازؤشئلار وداعئ سئيلئعئنئث جانة پلاتينالئ تارلان سئيلئعئنئث يةگةرئ، اباي اتئنداعئ مةملةكةتتئك سئيلئقتئث جانة م.اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبي سئيلئقتئث يةگةرئ، تارباعاتاي، اياگوز جانة ءذرجار اؤداندارئنئث قذرمةتتئ ازاماتئ جذمادئلوأ قابدةش دذنيةگة كةلگةن.
قئتاي حالئق رةسپؤبليكاسئ، شئنجاث ولكةسئنئث تارباعاتاي ايماعئ، شاؤةشةك اؤدانئندا تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث (قازئرگئ ءال-فارابي اتئنداعئ قازاق ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئ) فيلولوگيا فاكؤلتةتئن ءتامامداعان. 1965-1967 -جئلدارئ - «قازاق ادةبيةتئ» گازةتئندة ادةبي قئزمةتكةر، 1967-1976 -جئلدارئ - «جازؤشئ» باسپاسئندا رةداكتور، 1976-1981 -جئلدارئ - قازاقستاننئث باسپا، پوليگرافيا جانة كئتاپ ساؤداسئ ئستةرئ جونئندةگئ مةملةكةتتئك كوميتةتئندة جاؤاپتئ قئزمةتكةر بولعان. 1980- جئلدان ءبئرئثعاي شئعارماشئلئق جذمئستا.
ق.جذمادئلوأتئث العاشقئ ولةثدةرئ 1954 - جئلدان باستاپ جةرگئلئكتئ باسپاءسوز بةتئندة جارئق كورگةن. «جامال» اتتئ تئرناقالدئ اثگئمةسئ 1956 - جئلئ ذرئمجئدة شئعاتئن «شذعئلا» جؤرنالئندا جاريالاندئ. 10 رومان، 13 پوأةست، 50 دةن اسا اثگئمة، كوپتةگةن ماقالا جازعان، «جاس داؤرةن» ولةثدةر جيناعئنئث، «قازدار قايتئپ بارادئ» اثگئمةلةر جيناعئنئث، «كوكةيكةستئ»، «اتامةكةن»، «تاعدئر» روماندارئنئث، «دارابوز»، «سوثعئ كوش» ديلوگيالارئنئث اأتورئ.
«دارابوز» رومانئندا داثقتئ قولباسشئ - قاراكةرةي قابانبايدئث جورئق جولدارئ باياندالادئ. سونداي-اق روماندا 18-عاسئرداعئ قازاق حالقئنئث تئنئس-تئرشئلئگئ ةپيكالئق كةث تئنئسپةن كورسةتئلئپ، ابئلاي حاننئث، قازاقتئث باسقا دا باتئرلارئ مةن بيلةرئنئث كوركةم بةينةلةرئ سومدالعان. «اتامةكةن»، «تاعدئر» تاريحي روماندارئندا شالعايدا جذرگةن قازاق ذلتئنئث اؤئر تاعدئرئ كورسةتئلگةن. 1998- جئلئ ق.جذمادئلوأتئث سوثعئ جئلدارداعئ كولةمدئ شئعارماسئ - «تاثعاجايئپ دذنية» عذمئرنامالئق رومانئ جارئق كوردئ. 2008 - جئلئ جازؤشئنئث «ماثگئلئك مايدان» كئتابئ، ال 2010 - جئلئ «توزاق وتئ» پوأةستةر مةن اثگئمةلةرئ جارئققا شئقتئ. جازؤشئنئث پؤبليسيستيكالئق ماقالالارئ «قالئث ةلئم، قازاعئم» جيناعئندا جاريالاندئ. ق.جذمادئلوأ شئعارمالارئ كوپتةگةن شةتةل تئلدةرئندة، سونئث ئشئندة ورئس، ؤكراين، بةلارؤس، وزبةك، ذيعئر، قئرعئز تئلدةرئندة باسئلئپ شئققان.
«پاراسات» وردةنئمةن، ةل مادةنيةتئ دامؤئنا قوسقان سذبةلئ ذلةسئ ءذشئن «كذلتةگئن» مةدالئمةن، قازاق س س ر جوعارعئ كةثةسئنئث قذرمةت گراموتاسئمةن ماراپاتتالعان.
61 جئل بذرئن (1951) قانئش ساتبايةأ اتئنداعئ قازاق ذلتتئق تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث «تئرشئلئك قاؤئپسئزدئگئ» كافةدراسئنئث پروفةسسورئ، حالئقارالئق ةكولوگيا، ادام جانة تابيعات قاؤئپسئزدئگئ عئلئم اكادةمياسئنئث اكادةميگئ، ك س ر و ونةرتاپقئشئ، ةثبةك سئثئرگةن عئلئم قايراتكةرئ وتةپوأ ةرقاسئن بالاپان ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
اقتوبة قالاسئندا تؤعان. گ.ي.نوسوأ اتئنداعئ ماگنيتوگورسك كةن-مةتاللؤرگيا ينستيتؤتئن، ماسكةؤ بولات جانة قورئتپالار ينستيتؤتئ اسپيرانتؤراسئن، وسئ وقؤ ورنئنئث دوكتورانتؤراسئن بئتئرگةن. 1974-1979 جئلدارئ - «اقتوبة اؤئلماش» زاؤئتئنئث ينجةنةر-تةحنولوگئ، اعا شةبةرئ، اؤئسئم باستئعئ. 1982-1989 جئلدارئ - ألاديمير پوليتةحنيكالئق ينستيتؤتئنئث مؤروم فيليالئ عئلئمي-زةرتتةؤ سةكتورئنئث اعا ينجةنةرئ، اعا وقئتؤشئسئ، دوسةنتئ. 1997-2005 جئلدارئ - قازاقستان رةسپؤبليكاسئ جاك ساراپشئلار كةثةسئنئث ساراپشئسئ، ءتوراعا ورئنباسارئ. 2005-2008 جئلدارئ - قانئش ساتبايةأ اتئنداعئ قازاق ذلتتئق تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث «تئرشئلئك قاؤئپسئزدئگئ» كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ. 2008 - جئلدئث شئلدةسئنةن باستاپ - قازئرگئ قئزمةتئندة.
450 دةن استام عئلئمي ةثبةكتئث، ونئث ئشئندة 15 ونةرتابئستئث، 20 مونوگرافيانئث جانة 10 وقؤ قذرالئنئث اأتورئ. سونئمةن قاتار ونئث باسشئلئعئمةن 1 دوكتورلئق، 11 كانديداتتئق ديسسةرتاسيا قورعالدئ.
قانئش ساتبايةأ اتئنداعئ قازاق ذلتتئق تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث «ايرئقشا ةثبةگئ ءذشئن» مةدالئمةن، ك س ر و حالئق شارؤاشئلئعئ جةتئستئكتةرئ كورمةسئنئث قولا مةدالئمةن، حالئقارالئق ةكولوگيا، ادام جانة تابيعات قاؤئپسئزدئگئ عئلئم اكادةمياسئنئث م.لومونوسوأ اتئنداعئ مةدالئمةن ماراپاتتالعان.