ەلوردانى استاناعا كوشىرۋ تاريحي شەشىمىنە - 20 جىل

استانا. قازاقپارات - سايىن سارىارقا توسىندە قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ نىشانى ىسپەتتەس اسەم قالامىز استانانىڭ بوي كوتەرگەنىنە دە 16 جىل تولىپ وتىر.
None
None

تاريح ءۇشىن قاس-قاعىم ءسات بولعانىمەن وسىناۋ از عانا جىلدىڭ ىشىندە ەلوردامىز داۋلەتى تاسىپ، ساۋلەتى اسقان جەر جاھانداعى سۇلۋ شاھارلاردىڭ ءبىرىنى اينالدى.

تاريحقا ءسال شەگىنىس جاساپ، ەلوردامىزدىڭ جىلناماسىنا كوز جۇگىرتەر بولساق، سوناۋ 1997 - جىلدىڭ 20 - قازانىندا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن اقمولا قازاق ەلىنىڭ استاناسى بولىپ جاريالانعان كۇن ەسكە تۇسەدى.

ءيا، سول جىلدىڭ قارا كۇزىندە مەملەكەت باسشىسى جاڭا استانا تورىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارىن ورتالىق الاڭدا سالتاناتپەن قارسى العان بولاتىن.

مىنە، وسى ساتتەن باستاپ، الاتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى اسەم قالا الماتىدا قونىستانعان مەملەكەتتىك ورگاندار ارقا توسىنە اتباسىن بۇرا باستاعان ەدى. ال 1998 - جلدىڭ 10 - ماۋسىمىندا الەم كارتاسىندا پايدا بولعان جاڭا استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرى ءوتتى.

 دەگەنمەن، 2006 - جىلدان باستاپ ەلوردا كۇنى 10 - ماۋسىم ەمەس 6 - شىلدە كۇنى كەڭىنەن اتالىپ وتۋدە. ارينە، استانا ەلباسىمىزدىڭ ءتولتۋماسى دەسەك تە، بۇل ەلباسىمىزدىڭ تۋعان كۇنىنە ورايلاستىرعان شارا ەمەس. كەيدە، كەيبىرەۋلەردىڭ ءدال وسىنداي ويعا بەرىلەتىندىگىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.

الايدا، ولار ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحى باستاۋ الاتىن تۇستاعى ەلىمىزدىڭ ەلورداسىن اۋىستىرۋ تۋرالى ماڭىزدى شەشىمنىڭ ءدال 6 - شىلدە كۇنى، وسىدان تۋرا 20 جىل بۇرىن قابىلدانعانىن بىلمەسە كەرەك. شىنىمەن دە، 1994 - جىلدىڭ 6 - شىلدەسى كۇنى قازاقستان رەسپۋبيلكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ جالپى وتىرىسىنا قاتىسقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دەپۋتاتتارعا قازاق ەلىنىڭ ەلورداسىن الماتىدان اقمولا كوشىرۋ تۋرالى يدەياسىن ۇسىنىپ، ونى ناقتى ءارى مىعىم فاكتىلەرمەن دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا دالەلدەپ شىقتى.

بۇل جايىندا ەلباسى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا: «1994 - جىلدىڭ 6 - ماۋسىمىندا پارلامەنت ماجىلىسىندە مەن استانانى كوشىرۋ تۋرالى يدەيانى جاريا ەتتىم. سول كەزدە جۇرتتىڭ ءبارى مەنى قولداعان جوق. كوپ ادامدار مۇنى اقىلعا سىيمايتىن ارەكەت دەپ ەسەپتەدى. ويتكەنى، ەلدىڭ جاعدايى اۋىر بولاتىن. جالاقى، زەينەتاقىلار ۋاقىتىندا تولەنبەي جاتتى. ال ەندى بىرەۋلەر استانانى كوشىرۋ يدەياسىن قولداعاننىڭ وزىندە بۇل شەشىم 2030 - جىلسىز جۇزەگە اسپايدى دەگەن ويدا بولدى. دەگەنمەن، وسىدان ءۇش جىل وتكەندە دەپۋتاتتاردىڭ ءوزى پويىزبەن جاڭا استاناعا كوشىپ كەلدى. ەندى شەشىمنىڭ دۇرىس بولعاندىعىنا ەشكىم دە كۇمان كەلتىرىپ، داۋلاسپايدى»، - دەپ جازادى.

ەلباسىمىز جاڭا استانانى تاڭداۋدى 32 ولشەم بويىنشا جۇرگىزگەن ەدى. سونىڭ ىشىندە اسا ماڭىزدىلارى: الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر، كليمات، لاندشافت، سەيسمولوگيالىق جاعداي، قور¬شاعان ورتا، ينجەنەرلىك جانە كولىكتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ بولۋى، ونىڭ بولاشاعى، كوممۋنيكاتسيالار، قۇرىلىس كەشەنى جانە ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ بولۋى. ال سول بارلىق ولشەمىنىڭ نەگىزىندە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك جانە ساياسي ورتالىعىن اقمولا قالاسىنا ورنالاستىرۋ نۇسقاسى مەيلىنشە وڭتايلى بولىپ شىققان ەدى.

بۇگىندە بۇل شەشىمنىڭ دۇرىس بولعاندىعىنا ەشكىم دە كۇمان كەلتىرىپ، داۋلاسپايدى. مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا جازۋىنشا، بۇل بىرىنشىدەن، قازاقستاندى گەوساياسي جوسپار تۇرعىسىنان نىعايتۋ ءۇشىن قاجەت ەدى. استانا ەۋروپا مەن ازيانىڭ شەكتەسكەن تۇسىندا، ياعني ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قاق ورتاسىندا، مۇحيتتاردان بىردەي قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ەۋروپالىق جانە ازيالىق داستۇرلەردى بويىنا توعىستىرعان بۇل قالا باتىس پەن شىعىسقا دا، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىككە دە اشىق بولا الادى.

ەكىنشىدەن، بۇل شەشىمدە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دە ەلەۋلى ءرول اتقاردى. تاۋەلسىز ەلدىڭ استاناسى سىرتقى شەكارالاردان مەيلىنشە قاشىق جانە ەلدىڭ ورتالىعىندا بولۋى ءتيىس ەدى. ۇشىنشىدەن، استانانى وزگەرتۋ قازاقستان ەكونوميكاسىن ساۋىقتىرۋ ءۇشىن دە قاجەت بولدى.

 

«تورتىنشىدەن، استانانى قۇرامى جاعىنان كوپ ۇلتتى وڭىرگە كوشىرە وتىرىپ، ءبىز تۇراقتى ساياسي-ەتنوستىق مەملەكەت قۇرۋ، قازاقستاندى مەكەندەگەن ەتنوستار اراسىنداعى دوستىقتى ساقتاۋ مەن بايىتۋ، دىندەر مەن كونفەسسيالاردىڭ قاقتىعىسسىز تاتۋ ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ جونىدەگى باعىتىمىزعا ادال ەكەنىمىزدى تاعى بىر دالەلدەدىك»، - دەپ جازادى ەلباسى اتالعان كىتابىندا.

جالپى، قازاقستان كوشباسشىسىنا ەلوردامىزدى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ يدەياسى توسىننان كەلمەگەن ەدى. ونى ەلباسىمىز ءوزىنىڭ جوعارىدا اتالعان كىتابىندا جان-جاقتى جازعان بولاتىن. ول جايىندا مەملەكەت باسشىسى «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا بىلاي ەسكە تۇسىرەدى: «باياعى ءبىر ۋاقىتتا قازاقستان كومپارتياسى ورتالى كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى كەزىمدە مەنىڭ قولىما اكادەميك قانىش ساتبايەۆتىڭ بايانحاتىنىڭ تۇسكەنى بار. ول اناۋ-مىناۋ ەمەس، قازاق ك س ر-نىڭ استاناسىن قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورتالىعى قاراعاندىعى نە سەلينوگرادقا كوشىرۋدى ۇسىنىپتى. ارداقتى عالىم، ارداگەر قايراتكەر ءوز دالەلدەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە وسىنداي بايتاق رەسپۋبليكانىڭ استاناسى ەلدىڭ الدەبىر تۇكپىرىندە بولماۋى تيىستىگىن كەلتىرگەن. ونىڭ ۇستىنە اراداعى قارىم-قاتىناس سول ۋاقىتتا ناشارلاپ تۇرعان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىمەن شەكارا دا تىم ىرگەدە. ەسىمدە قالعان: وسى ەلەۋلى ءمانى بار بايانحات ماسكەۋگە جىبەرىلگەن ەكەن. مۇنداي ماسەلەلەر ماسكەۋسىز شەشىلمەك تۇگىلى، قولعا دا الىنبايتىن ەدى عوي. ماسكەۋ: «باسقا ىستەيتىن ىستەرىڭ جوق پا؟»، - دەپ، كەلتە كەسىپتى».

ايتا كەتەرلىگى، كەڭەس وداعى قۇردىمعا كەتىپ، جاڭا مەملەكەتتەر وتاۋ تىككەن تۇستا ارانداتۋشىلىق ارەكەتكە بارعان ادامداردىڭ دا كوپ بولعانى تاريحتان بەلگىلى.

ءيا، كەڭەس وداعىنىڭ ىشىندەگى كوپ شەكارا ءوز زامانىندا تىم ەركىن تۇسپالمەن بەلگىلەنە سالىنعان بولاتىن بۇل جايت ەگەمەندىك شەرۋىنەن كەيىن ىلە-شالا كەيبىر پاراساتقا بويلاي قويماعان ءارى جاۋاپسىزداۋ ادامداردىڭ بار شەكارانى قايتا قاراۋ قاجەتتىگى تۋرالى ءتىل بەزەۋىنە اپارىپ ۇرىندىرعان ەدى. ماسەلەن، كەڭەستىك ديسسيدەنت الەكساندر سولجينيتسىن ءوزىنىڭ «رەسەيدى قالاي جايلاستىرامىز؟» دەگەن ماقالاسىندا قازاقتاردىڭ ەجەلگى اتا قونىسى قازاقستاننىڭ سولتۇستىك اۋماعىن رەسەيگە قوسىپ الۋ قاجەت دەپ ساندىراقتاعانى بار.

سوندىقتان قازاقستاننىڭ استاناسىن رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگىنە قاراي، ورتالىققا قونىستاندىرۋ تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا كۇنتارتىبىندە تۇرعان ەڭ وزەكتى ماسەلە ەدى. مۇنى ەلباسىمىز انىق بايقاپ، از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەلوردامىزدى سارىارقا تورىنە قونىستاندىردى. مىنە، وسىلايشا الەم كارتاسىندا ورىن العان استانامىز بۇگىندە الەم جۇرتشىلىعىن اۋىزىنا قاراتقان ايشىقتى قالاعا اينالدى.

ايتپاقشى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ استانانىڭ 10 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان جيىندا ەلوردالىق قالانىڭ دامۋ فيلوسوفياسىن وتە انىق جانە بەينەلى تۇردە ايقىنداپ بەرگەنى ەستە. «وسىندا ەجەلگى سارى ارقا جەرىندە تەك استانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بولاشاق بەسىگى ومىرگە كەلدى. استانا تاريحى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ تاعدىرى ءبىر- بىرىنەن اجىراعىسىز. ەلوردا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ كۇش-قۋاتىنىڭ ىسكە اسۋىنىڭ، ديناميكالىق دامۋىنىڭ جانە تۇراقتىلىعىنىڭ كورىنىسى.

استانا بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن جانە العا قاراي قادام باسقان جارقىن، قۋاتتى، گۇلدەنگەن قالاعا اينالدى. ءبىزدىڭ ەلوردامىز وتانىمىزدىڭ جۇرەگى، حالىقتىڭ ءوز كۇشىنە سەنىمى مەن ۇلى تاعدىر- تالايىنىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلادى. بۇگىندە استانادا، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىندەگى سياقتى، جۇزدەن استام ۇلت وكىلدەرى ءومىر سۇرەدى. حالىقتار دوستىعى، ءوزارا تۇسىنىستىك جانە ىنتىماقتاستىق - استانانى جانە جاڭا قازاقستاندى قۇرۋدىڭ نەگىزى، مىنە، وسىلار»، - دەگەن ەدى ەلباسى مەرەيتويلىق جيىندا.

توق ەتەرىن ايتقاندا، ءبىز 6-شىلدە كۇنى ەلوردانىڭ 16  جىلدىعىمەن قاتار استانانى اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى تاريحي شەشىمنىڭ قابىلدانعانىنا 20 جىل تولۋىن دا اتاپ وتەمىز. ەندەشە، بۇگىندە قازاق ەلىنىڭ ەلورداسى بولۋىمەن قاتار حالىقارالىق القالى جيىنداردىڭ دا ورداسىنا اينالعان استانامىزدىڭ مەرەيى تاسىپ، بەدەلى اسقاقتاي بەرسىن دەپ تىلەيىك!
اۆتور: مارلان جيەمباي

سوڭعى جاڭالىقتار