بەسىكتى ۇمىتقاندار مەن 20 جاستا سۇندەتكە وتىرعانداردى دا كوز كوردى

 استانا. قازاقپارات - استانا قالاسىندا تۇراتىن تانىستىڭ ۇيىنە بارعاندا كىشكەنتاي بالالاردىڭ بەسىك دەگەن دۇنيەنى بىلمەيتىنىن كورىپ، ەرىكسىزدەن قىنجىلىس بىلدىرگەن جايىمىز بار.
None
None

 اعامىز ەرتە كەزدەن-اق سول جاقتى مەكەن ەتىپ كەلەدى. راس، كەزىندە وندا وزگە ۇلت وكىلدەرى كوبىرەك بولدى. قازاقى سالت-ءداستۇردى ساقتاپ قالماق تۇگىلى، قازاقشانىڭ ءوزىن ۇمىتىپ قالاتىن جاعداي كەزدەستى. دەسە دە، قانشا جەردەن قىسپاق بولسا دا، اتادان قالعان اماناتقا ادالدىق تانىتقانىمىز ابىروي ەمەس پە؟

وكىنىشتىسى، ءبىز بىلەتىن سول اعامىز سونداي قاسيەتىمىزگە قىرىن قاراپ، كىندىگىنەن وربىگەن ۇرپاعىنا ۇلتىمىزعا جات تاربيە بەرگەنى كوزىمىزگە كورىنىپ تۇر. ورىسشا ءشۇلدىر قاققان ولار قازاق تىلىندە قاقپايتىنىن كورىپ، ءبىزدىڭ ءىشىمىز ۋداي اشىعانى تاعى راس. الايدا، ول وتباسى وعان ەشبىر قىمسىناتىن ءتۇرى جوق. قايتا وزگە ۇلتتىڭ تىلىندە اينا-قاتەسىز سويلەي بىلگەنىن ماقتان تۇتاتىن ءتارىزدى. ۇلتتىق سەزىم دەگەنىڭىز ولاردا مۇلدەم ءسونىپ قالعانداي ما؟ ايتەۋىر، ءبىزدى ءارى-ءسارى ەتكەن سول جاعدايلار قاتتى ويلاندىردى.

اعامىزدان سىر تارتىپ، سۇراپ كورگەندى دۇرىس سانادىق. كەزىندە قازاقى تاربيە العان اعامىزدىڭ ءوزى دە قازاقشا-ورىسشا ارالاس ءتىل قاتىپ، بىزگە جاۋاپ بەرگەندەي ەدى. «مەن مۇندا كەلگەندە جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرىن ەمگە ىزدەسەڭ دە تاپپايسىڭ. كوشەگە شىقساڭ، وزگە ۇلت وكىلدەرى جەتىپ ارتىلادى. سوندىقتان قىزمەتتە دە نەگىزىنەن ورىس تىلىندە سويلەستىك. العاشقىدا قينالعانىم راس. ۋاقىت وتە كەلە بارىنە بويىمدى ۇيرەتىپ، ورىسشا تاپ-تازا سويلەيتىن بولىپ الدىم. وسىنىڭ ارقاسىندا قىزمەتتە دە جوعارىلاپ، باسشىلىق جۇمىستاردى اتقاردىم. ءوزىم ابدەن قينالعاننان كەيىن بە، بالالارىمدى مەكتەپكە بەرەتىن كەزىمدە ەشبىر ويلانعان جوقپىن. قولدارىنان جەتەكتەپ ورىس مەكتەبىنە الىپ باردىم. ءوز ۇيىمدە دە ورىسشا سويلەسۋگە تىرىستىق. بارلىعى ورىسشا ءبىلىم الدى» دەيدى.

ارينە، كەزىندە كەيبىر قانداستار بالام ورىسشا بىلمەسە، كۇنى ەرتەڭ قاراڭ قالادى دەگەن پىكىردە ءومىر ءسۇردى. باسقا جاقتى ايتپاعاننىڭ وزىندە، قاي كەزدە دە قالىڭ قازاقتىڭ قۇتتى قونىسىنا اينالعان قىزىلوردانىڭ وزىندە سونداي تاربيە العاندار از ەمەس. ولاردىڭ اراسىندا ءالى كۇنگە دەيىن قازاقشا تۇسىنە بەرمەيتىن ازاماتتاردى كورگەندە ەرىكسىزدەن قانىڭ قايناپ، جانىڭ اشي تۇسەدى. سول كەزدەگى سولقىلداق ساياساتتىڭ جەتەگىنە ەرگەن اعالاردىڭ مۇنداي ءجونسىز تىرلىگىنە كوڭىلىمىز ءپاس ءتۇسىپ قالاتىنى جاسىرىن ەمەس. ءتىپتى، ەلدىڭ اراسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ورىسشا سويلەگەندى مارتەبە ساناپ، انا تىلىندە ءتىل قاتۋدى ار كورەتىن كەيبىر توعىشار كىسىلەر كەزدەسىپ قالاتىنىن نەسىنە جاسىرامىز؟ بۇگىنگى تاڭدا قىزىلوردا وبلىسىندا 97-98 پايىزعا جۋىق قازاق تۇرادى. وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلەس سالماعى بولماشى عانا. سوعان قاراماستان وبلىس اۋماعىندا ءالى كۇنگە دەيىن ورىسشا مەكتەپتەر جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن ورەندەردىڭ بارلىعى ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەر ەكەنى بەلگىلى. بۇل تۇرعىدا ويلاناتىن ماسەلە كوپ- اق.

ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ باسىم تۇراتىنىن ەسكەرسەك، ونداعى قازاقشىلىق تاقىرىبىندا اڭگىمە قوزعاعانىمىز قىزىق كورىنەر. كەيدە سول جاقتا اعايىندارمەن جولىعىپ قالعاندا، ولاردىڭ قازاق تىلىنە شورقاق ەكەندىگى بايقالىپ قالادى. ءبىرلى-جارىم ازامات انا تىلىندە تازا سويلەپ تۇرسا، ونى باسقا عالامشاردان كەلگەن سەكىلدى تاڭىرقاپ قارايمىز. ويتكەنى، ول جاقتاعى ەلدى مەكەندەردىڭ وزىندە قازاق ۇلتى ساناۋلى ەكەنى بەلگىلى. امالدىڭ جوقتىعىنان ورىسشا ءبىلىم الۋعا ءماجبۇر بولادى. ءتىپتى، ولاردىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ جەتى اتاسىن بىلمەيتىن ۇرپاقتىڭ دا ءوسىپ كەلە جاتقانى الاڭداتادى. استاناعا بارعان ءبىز ساپارىمىزدا قوستانايلىق جىگىتپەن دامدەس بولدىق. ول ورىسشالاپ، ءبىز قازاقشالاپ دەگەندەي ءبىراز اۋرەگە تۇستىك. قازاق بولعاننان كەيىن ءجون سۇراساتىن ادەتىمىز ەمەس پە؟ انا تىلىندە سويلەي المايتىن ودان اتا تەگىنە قاتىستى سۇراقتار قويعانىمىزدا يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، ونىڭ نە كەرەگى بار دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى. ءبىز ءۇنسىز ءتىلىمىزدى تىستەپ قالعانىمىز جاسىرىن ەمەس. دەگەنمەن تاعى دا ساۋالدار قويىپ، وعان ناقتى جاۋاپ الا المادىق. وكىنىشتىسى، ول دا بەسىك دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. سەبەبى، ورىس ۇلتى باسىم تۇراتىن اتالمىش اۋىلدا قازاقشىلىق تۋرالى اڭگىمە ايتۋ سوكەت كورىنۋى ابدەن مۇمكىن.

ارينە، وڭتۇستىك جۇرتى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قازاقشىلىق قاسيەتتەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ، ونى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرىپ كەلەدى. بالكىم، سولتۇستىكتەگى اعايىننىڭ كەيبىر قىلىقتارى بىزدەر ءۇشىن جان اۋىرتاتىن جاعدايعا اينالىپ تۇرعاندىعى سوندىقتان بولار. وڭتۇستىكتىڭ جۇرتى بالاسىنا ەس بىلگەننەن باستاپ وتكەندى ايتىپ، شەجىرەسىن تارقاتىپ، جەتى اتاسىن جاتتاتىپ وسىرەدى. ونى ايتۋعا كەلگەندە ءمۇدىرىپ قالساڭ، تۇپ- تۋرا ۇياتقا قالعانداي كۇي كەشەتىنىڭ اقيقات.

سولتۇستىك دەيمىز- اۋ، ەلىمىزدىڭ الماتى سەكىلدى ىرگەلى شاھارلارىندا وسىنداي جاعدايلار كەزدەسىپ تۇراتىنىن تالاي مارتە كوزىمىز كورگەن ەدى. وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن وڭتۇستىك استانامىزعا بارعاندا تانىستىڭ بالاسىن سۇندەتكە وتىرعىزىپ جاتقان ساتىنە كۋا بولدىق. بالانى سۇندەتكە وتىرعىزۋ ءاربىر مۇسىلماننىڭ پارىزى ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. قۋانا قۇپتايتىن- اق جاعداي.. . دەگەنمەن، سۇندەتكە وتىرىپ جاتقان بالانىڭ جاسى 20 عا تاياپ قالعانىن ەستىگەندە شالقامىزدان قۇلاپ قالا جازدادىق. «بوياۋشى- بوياۋشى دەگەندە ساقالىن بوياپتى» دەگەن اڭگىمە ەسىمىزگە ءتۇسىپ، سول جەردە ءبىر كۇرسىنىپ قالعانىمىز ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمىزدەن كەتپەيتىن جاعداي.

اڭگىمە ءالقيسساسىن بەسىك جونىندە باستادىق ەمەس پە؟ سوعان قايتا ورالايىق. قازىر ول تۋراسىندا ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇر. قازاق بەسىككە اتام زاماننان بەرى جاتىپ، سول كيەلى دۇنيە ارقىلى ۇلكەن ومىرگە قادام باسىپ كەلەمىز. ەشكىم دە ودان مايىپ بولىپ نەمەسە مۇگەدەك اتانا قويعان جوق. بۇگىنگىدەي بالاعا قاجەتتى دۇنيەنىڭ بارلىعى دۇكەندە تولىپ تۇرماسا دا، ءبىزدىڭ اقجاۋلىقتى انالارىمىز ءبىز سەكىلدى تالاي ۇرپاققا ءتالىمدى تاربيەسىن بەرە ءبىلدى. ولاردىڭ اراسىندا ەل باستاعان كوسەمدەر، ءسوز باستاعان شەشەندەر، قول باستاعان باتىرلار دا شىققانىن ەسكەرسەك، بازبىرەۋلەر اڭگىمە ەتىپ جۇرگەن بەسىكتىڭ زياندىلىعى جايىنداعى قاڭقۋ ءسوز اشەيىن دولبار ەكەنىن اڭعارۋ قيىنعا سوقپايدى.

قالاي دەسەك تە، قازاقى قاسيەتتەن ارىلا قويماساق دەيمىز. باۋىرداعى بالامىزعا ۇلتتىق تاربيە بەرۋگە كوڭىل بولگەنىمىز ءجون. قانشا جەردەن وزگە تىلدە سويلەپ جۇرسەك تە، ولار ءبىزدى باۋىرىنا تارتا قويماسى بەلگىلى. جاراتۋشى يەمىزدىڭ بۇيرىعىمەن قازاق بولىپ ءومىر ءسۇرۋ ماڭدايىمىزعا جازىلعان ەكەن سول ارداقتى اتقا كىر شالدىرماي ءومىر سۇرگەنىمىز عانيبەت ەمەس پە؟ انا ءالديىن تىڭداپ، بەسىكتىڭ قاسيەتىن سەزىنىپ وسكەنگە نە جەتسىن؟

اۆتور: ءادىلجان ۇمبەت، قىزىلوردا.

«الاش ايناسى»

سوڭعى جاڭالىقتار