2025 -جىل نەسىمەن ەستە قالادى
استانا. قازاقپارات - 2025 -جىل قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەرەكشە ەستە قالارى ءسوزسىز. جىل بويى ساياسي-الەۋمەتتىك رەفورمالار، حالىقارالىق جيىندار، مەملەكەت باسشىلارىنىڭ باسقوسۋى تولاستاعان ەمەس. تالقىداعى زاڭ جوبالارى مەن سالىق سالاسىنداعى وزگەرىستەر قوعام ومىرىنە ءبىرشاما جاڭالىق اكەلدى. Kazinform ءتىلشىسى جىل بويعى ماڭىزدى وقيعالارعا شولۋ جاساپ، ساراپشىلار پىكىرىن ءبىلدى.
بارلىق قازاقستاندىق ءۇي كەزەگىنە تۇرا الدى
وتكەن جىلى پرەزيدەنت تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋعا قاتىستى زاڭعا قول قويعان ەدى. بيىل مامىردان باستاپ قۇجات كۇشىنە ەنىپ، تۇرعىن ءۇي كەزەگى تولىعىمەن «وتباسى بانكىنىڭ» باسقارۋىنا ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى قول قويعان زاڭنىڭ ماڭىزدى تۇسى - ءۇيى جوق كەز كەلگەن ادام پاتەر كەزەگىنە تۇرا الادى. بۇعان دەيىن تەك كوپبالالى وتباسىلار، جەتىم بالالار، I ،II توپتاعى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر سەكىلدى جەكەلەگەن ساناتتاعى ادامدار عانا كەزەككە تۇرۋ قۇقىعىنا يە-تىن. ەندى، مىنە، مۇمكىندىككە كەز كەلگەننىڭ جولى جەتەتىن كۇن تۋدى.
سالانى جۇيەلەۋگە ارنالعان باستاما ءساتتى جۇزەگە استى دەۋگە بولادى. بۇگىندە تۇرعىن ءۇي الۋ كەزەگىندە تۇرعان ادامداردىڭ دەرەكتەرى جاڭارىپ، بارلىعى تىڭعىلىقتى تەكسەرىلەدى. مىسالى، قازىر كەزەكتە 642 مىڭ ازامات تۇر، بۇعان دەيىن اكىمدىكتەر مەن مەملەكەتتىك ورگاندار ازىرلەگەن ءتىزىم جۇيەلى جاسالماعاندىقتان، ونداعى دەرەكتەر دۇرىس كورسەتىلمەگەن بولاتىن. ەندى «وتباسى بانك» كەزەكتەگى ازاماتتاردىڭ پاتەر الۋعا قۇقىعىن راستاۋ ءۇشىن دەرەكتەردى تەكسەرۋدى قولعا الدى. ونىڭ ىشىندە تۇرعىلىقتى مەكەنجايى، بايلانىس ءنومىرى، مەنشىكتەرى تۋرالى مالىمەتتەر ناقتىلانباق.
- قازاقستان اۋماعىندا سوڭعى 5 جىلدا اتىندا باسپاناسى بولماعان نەمەسە تۇرىپ جاتقان باسپاناسى اپاتتى دەپ تانىلعان 18 جاسقا تولعان ءاربىر قازاقستاندىق «تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ» اقپاراتتىق پلاتفورماسى ارقىلى ءوتىنىش بەرە الادى. الداعى ۋاقىتتا كەزەككە تۇراتىن ازاماتتار قۇجاتتارىن قاعاز كۇيىندە وتكىزىپ اۋرە بولمايدى، پلاتفورما تسيفرلىق قۇجاتتاردى ءوزى ۇسىنادى، - دەدى «وتباسى بانك» ورتالىق فيليالى بيزنەستى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى مەرۋەرت ادىلبايەۆا.
جەكە تۇلعا دەكلاراتسيا تاپسىرمايدى
كوپتىڭ باس اۋرۋىنا اينالعان دەكلاراتسيا دا ءبىرىڭعاي بولدى. 2025 -جىلدان باستاپ جەكە تۇلعالار دەكلاراتسيا تاپسىرۋدان بوساتىلدى. پرەزيدەنت شىلدەدە ءتيىستى زاڭعا قول قويىپ، جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋ ءتارتىبى جاڭارعانىن دا كوردىك. ناتيجەسىندە جەكە قۇرىلىمداعى قىزمەتكەرلەر، زەينەتكەرلەر، ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەر، ستۋدەنتتەر - ەلدەگى جەكە تۇلعالاردىڭ 90 پايىزى اكتيۆتەر مەن مىندەتتەمەلەر تۋرالى دەكلاراتسيا تاپسىرۋعا مىندەتتى بولمايدى. ال وزگە ساناتتاعى، ناقتىراق ايتساق، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن ولاردىڭ جۇبايلارى، زاڭدى تۇلعالار، قۇنى 20000 ا ە ك-تەن اساتىن (2025 -جىلى 78640000 تەڭگە) مۇلىك ساتىپ العاندار جانە شەتەلدىك بانكتەردە قوماقتى قارجىسى بار، شەتەلدەگى مۇلىك پەن اكتيۆتەردىڭ يەلەرى داستۇرگە ساي دەكلاراتسيا تاپسىردى.
جاڭا سالىق كودەكسى
بيىل قابىلدانعان جاڭا سالىق كودەكسى ەل ەكونوميكاسىنداعى ەلەۋلى وزگەرىس دەۋگە نەگىز بار. كاسىپكەرلەر اراسىندا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرعان قۇجات جىل بويى قوعام نازارىندا بولدى. قۇزىرلى ورگاندار ونداعى ءاربىر وزگەرىستى ەگجەي- تەگجەيلى ءتۇسىنىدىرىپ، جەكەلەي تالداۋعا تىرىسقانى ەستە. سەبەبى كوتەرىلگەن ق ق س، سالىق رەجيمدەرىندەگى تۇزەتۋلەر قوعامعا تىم تۇسىنىكسىز كورىنگەن.
سونىمەن، كودەكسكە قوسىلعان تۇجىرىم:
ق ق س بازالىق مولشەرلەمەسى 16 پايىز بولىپ بەلگىلەندى؛
ءدارى-دارمەك پەن مەديتسينالىق قىزمەتكە ق ق س 2026 -جىلى - 5 پايىز، 2027 -جىلى - 10 پايىز، وتاندىق مەرزىمدىك باسىلىمدى ساتۋ - 10 پايىزعا تومەندەيدى؛
تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمىنە كىرەتىن قىزمەتتەر، ءمامس، ارحەولوگيا، كىتاپ باسىپ شىعارۋ ق ق س-تان بوساتىلدى؛
ق ق س بويىنشا مىندەتتى تىركەۋ شەگى 10 مىڭ ا ە ك-كە (40 ميلليون تەڭگە) تومەندەتىلدى.
جاڭا سالىق كودەكسىندەگى ەڭ داۋلى ماسەلە - قوسىلعان قۇن سالىعى. بيزنەس وكىلدىكتەر ق ق س بازالىق مولشەرلەمەسىنىڭ 16 پايىزعا ءوسۋىن قابىلداعىسى كەلمەگەنى جاسىرىن ەمەس. ولاردىڭ پايىمىنشا، اتالعان مولشەرلەمە وتە جوعارى.
ال ەكونوميست-ساراپشى ءلاززات جانمولدايەۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل ق ق س دەڭگەيى - قالىپتى، وزگە مەملەكەتتەردە كورسەتكىش 20 پايىزدان اسىپ جىعىلادى.
- مەملەكەت بەكىتكەن ق ق س بازالىق مولشەرلەمەسى كوپ ەمەس. كوپتەگەن مەملەكەتتە ق ق س 20 پايىز، 25 پايىز، ءتىپتى 45 پايىزعا دەيىن ءوسىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە ەلىمىز تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە ق ق س مولشەرى بويىنشا ورتا دەڭگەيدە تۇر جانە سالىق كەلەشەك كاسىپتى دامىتۋعا قايتا باعىتتالادى. سوندىقتان ءبىرجاقتى تولەم مىندەتتى تۇردە تولەنۋى كەرەك. مەملەكەت قارجىسىنىڭ ۇلعايۋىنا كاسىپكەرلەر دە ۇلەس قوسۋى قاجەت، - دەدى ساراپشى.
ۇلتتىق قۇرىلتاي
2025 -جىلعى 14-ناۋرىزدا بۋرابايدا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ IV وتىرىسى ۇيىمداستىرىلدى. كوكشە تورىندە وتكەن باسقوسۋدا ءتۇرلى وي سارالاندى. يدەولوگيالىق ساياسات، قايىرىمدىلىق ۇيىمدارىن قاداعالاۋ، سالىق رەفورماسى، الاياقتىق ارەكەتتەرگە توسقاۋىل قويۋ، وتاندىق كينو جانە انيماتسيا وندىرىسىنە باسىمدىق بەرۋ، قوعامدىق ادەپ سەكىلدى تاقىرىپتار ورتاعا تاستالدى.
ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى دا ماڭىزدى ۇسىنىسىن جەتكىزدى. ونىڭ ىشىندە يدەولوگيالىق جانە گۋمانيتارلىق جوبالاردى كوبەيتۋ، ىشكى ساياسات تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ، ۇەۇ سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، شەتەلدە اباي ينستيتۋتتارىن اشۋ سەكىلدى باستامالار بار.
كەيىن ۇلتتىق قۇرىلتايدا ايتىلعان ويلاردى جۇيەلەۋ ءۇشىن 53 تارماقتان تۇراتىن ارنايى جوسپار كوپشىلىككە ۇسىنىلدى. وندا ءتۇرلى باعىت بويىنشا 10 زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ كوزدەلگەن.
ازاماتتىق ينستيتۋتتار سالاسىنىڭ ساراپشىسى قايىرجان ءابدىحالىقوۆتىڭ سوزىنشە، ۇلتتىق قۇرىلتاي از ۋاقىتتا الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى جەدەل شەشەتىن ءتيىمدى الاڭعا اينالىپ ۇلگەردى.
- ۇلتتىق قۇرىلتايعا ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتار مەن ساياسي كوزقاراستار وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋى قوعامدىق قاتىناستاردىڭ جاڭا ۇلگىسىندە كەڭ اۋقىمدى پىكىرلەر بولاتىنىن كورسەتتى. اسىرەسە، ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ناتيجەسىندە تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ، لۋدومانيامەن كۇرەس سەكىلدى الەۋمەتتىك ماسەلە زاڭمەن شەشىلە باستادى. بۇل مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى مەن زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىقتىعىنىڭ كورسەتكىشى، - دەدى قايىرجان ءابدىحالىقوۆ.
قۋانارلىعى، ۇلتتىق قۇرىلتايدان كەيىن بىرنەشە تۇجىرىمدامالىق قۇجات ازىرلەندى. ماسەلەن، ىشكى ساياساتتىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى مەن باعىتتارىن ايقىندايتىن تۇجىرىمدامالىق قۇجات دايىندالدى. 2026-2028 -جىلدارعا ارنالعان ناشاقورلىققا جانە ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەس جونىندەگى كەشەندى جوسپار بەكىتىلدى. 2025-2030 -جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وڭىرلىك دامۋ تۇجىرىمداماسى قابىلداندى.
قۇرىلتايدىڭ جەمىسى مادەنيەت پەن ونەر سالالارىندا ەرەكشە بايقالدى. ناۋرىز ايىنان كەيىن «100 كىتاپ» جالپىۇلتتىق ساۋالناماسى، «اسىل مۇرا» اۋديو جيناعى سەكىلدى ماڭىزدى مادەني-گۋمانيتارلىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلدى. «حاندار شەجىرەسى» قولجازباسى يۋنەسكو-نىڭ «الەم جادى» حالىقارالىق تىزىلىمىنە ەنگىزىلگەنىن بىلەمىز.
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى ءۇش وزگەرىس: اۋىل اكىمدەرىنىڭ جيىنى، تاراتىلعان انتيكور جانە پارلامەنت كەلەشەگى
بيىل مەملەكەتتىك قۇرىلىمدا ايتارلىقتاي جاڭالىق كوپ. اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ جۇيەسى بىرنەشە جىل بۇرىن ەنگىزىلگەن ەدى. بيىل جىل بويى اۋىل اكىمدەرىنىڭ تىكەلەي سايلاۋ جالعاستى. ال قاراشادا قاسىم-جومارت توقايەۆ اۋىل اكىمدەرىنىڭ ديالوگ-پلاتفورماسىنا قاتىسىپ، رەفورمانىڭ ماڭىزىن نىعايتقان بولاتىن.
جالپى ناتيجەگە كوز سالساق، قازىرگى تاڭدا 1500 دەن استام پارتيا وكىلى جانە 700 دەن استام ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان كانديدات اكىم قىزمەتىنە كىرىسكەن. ءدال وسى سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە ساياسي پارتيالاردىڭ ايماقتارداعى جۇمىسى جاندانىپ، اۋىل اكىمدەرىنىڭ كورپۋسى 100 پايىز جاڭارعان.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ق س ز ي ساياسي زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى ايگەرىم ءابدىراشيتوۆانىڭ ايتۋىنشا، اكىمدەر سايلاۋى شالعاي وڭىرلەردىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرگەنگە ۇقسايدى.
- اكىمدەردى سايلاۋ تەك قۇرامنىڭ جاڭارۋىنا اكەلگەن جوق. سونىمەن قاتار وسى جۇيەگە جاڭا لەكتىڭ كەلگەنىن بىلدىرەدى. جالپى مەملەكەتتىك جۇيەنى كوپ جاعدايدا ازاماتتار قوزعالمايتىن اۋىر جۇيە رەتىندە قاراستىرادى. وسىنداي سايلاۋ ارقىلى ول جۇيەگە جاڭا ادامداردىڭ كەلگەنىن كورسەتەدى. سايلاۋ پروتسەسىنىڭ بار بولۋى، ول بەلگىلى ءبىر كەزەڭگە عانا سايلانادى عوي. دەمەك بۇل كەلگەن ادامعا وسى شامالى ۋاقىت ىشىندە جۇمىس ىستەۋگە يتەرمەلەيدى. ويتكەنى ول كەلەسى جولى قايتادان سايلانعىسى كەلسە، سايلاۋشىلارىنا ءوز ناتيجەسىن كورسەتۋى كەرەك، - دەپ تالدادى سپيكەر.
ەلدەگى ساياسي رەفورما جەرگىلىكتى ءوزىن- ءوزى باسقارۋ دەڭگەيىندە عانا ەمەس، پارلامەنت قابىرعاسىنا ويىسۋى مۇمكىن. بيىل مەملەكەت باسشىسى كەزەكتى جولداۋىندا ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. ەڭ ماڭىزدى ۇسىنىس - قوس پالاتالى پارلامەنتتەن ء(ماجىلىس پەن سەنات) ءبىر پالاتالى جۇيەگە كوشۋ. پرەزيدەنت 1 جىل ىشىندە بۇل ماسەلەنى تياناقتى ءارى ساپالى شەشۋ كەرەك دەپ ناقتى ۇستانىمىن جەتكىزدى.
ءبىر پالاتالى جۇيەنىڭ ساياسي اسەرى قانداي؟ ساياسات تانۋشى قازبەك مايگەلدينوۆ رەفورمانىڭ كەمشىلىگىنە قاراعاندا تيىمدىلىگى جوعارى دەگەن ويدا.
- ءبىر پالاتالى پارلامەنتتى مەملەكەت رەتىندە جۇزەگە اسىرۋ - ءبىر جاعىنان دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى دامىتۋداعى باستى قادامىمىز. ەكىنشى جاعىنان، بىزدەگى مىنا زاڭنامالىق نورمالاردى تەز ءارى جەدەل جۇزەگە اسىرۋعا دا مۇمكىندىك بەرەتىن بولادى. بۇل جەردە پرەزيدەنتتىڭ 1 جىل ۋاقىت بەرگەنىنىڭ استارى - ەلىمىزدەگى كوپپارتيالى جۇيەنى دامىتۋعا مۇمكىندىك جاساۋ، - دەيدى ساراپشى.
بيىل ساياسي قۇرىلىمداعى ءۇشىنشى ماڭىزدى وزگەرىستى ايتا كەتەيىك. 2025 -جىلى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى اگەنتتىك، ياعني انتيكور تاراتىلدى. قازىر ورگان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قۇرامىندا. ال اگەنتتىكتىڭ كەيبىر فۋنكتسياسى مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنە بەرىلدى. رەسمي مالىمەتكە سۇيەنسەك، اتالعان قادام سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى ءتيىمدى ۇيلەستىرىپ، كۇشەيتۋ ماقساتىندا قابىلدانعان.
حالىقارالىق دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر جيىلەدى
ءسوزسىز، بيىل ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن ايتۋلى جىل بولدى. ايماق ءبىرتۇتاس بلوك رەتىندە الەمدىك دەرجاۆالارمەن اۋقىمدى كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، قاجەتتى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدى. ءوز كەزەگىندە قازاقستان ءوڭىر جەتەكشىسى رەتىندە مامىلە ورتاسىندا وق بويى وزا جۇرگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
مىسالى، مەملەكەت باسشىسى «C5+» فورماتىندا قىتاي، ا ق ش، جاپونيا، ە و ەلدەرىنىڭ باسشىلارىمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. اربىرىندە جىلى شىراي، ءتيىمدى ۇسىنىس، كولەمدى ينۆەستيتسيا تارتا الدىق.
وعان قوسا، ماۋسىمدا «ورتالىق ازيا- قىتاي» سامميتى استانادا ءوتتى. وعان 5 مەملەكەتتىڭ، ياعني قازاقستان، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان، تاجىكستان، وزبەكستاننىڭ باسشىلارى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى شي جينپيڭ قاتىسقانىن بىلەمىز.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپپەن اق ۇيدە كەزدەسسە، كرەملدە ر ف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن جولىقتى. ءتىپتى، جىل ىشىندە بىرنەشە مارتە جەكە كەزدەسۋلەر وتكەن ەدى.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
