الداعى 2018 -جىلى الەمدە قانداي وزگەرىستەر بولادى؟

استانا. قازاقپارات - تاۋىق جىلى الەمدىك ساياساتتا تۇراقتىلىق اكەلدى مە؟ راس، جاڭالىقتارعا تولى كەزەڭ بولدى. شيەلەنىسكەن حالىقارالىق جاعدايدى رەتتەۋگە قاتىستى ارەكەتتەر جاسالىندى.

سونىڭ ەڭ باستىسى، سيرياداعى جاعدايدى رەتتەۋگە قاتىستى تۇراقتى تۇردە وتكەن استانا پروتسەسىن ايتۋعا ءتيىسپىز. شىندىعىندا، حالىقارالىق ساياساتتا ۇنەمى ديالوگ ورتالىعىنا، كەلىسسوز الاڭىنا اينالعان استانانىڭ قازىرگى تاڭدا ءرولى بارعان سايىن ارتىپ بارادى.

ءبىز مۇنى جوققا شىعارا المايمىز. قايتا قۋانۋىمىز كەرەك.

ءبىراق الەمدە الاڭدايتىن نارسە كوپ. كەلەر جىلى قالاي بولماق؟ الەمدىك داعدارىس توقتاي ما؟ مۇنايدىڭ كوزىنە بايلانعان ەلدەردىڭ قازىناسى ورتايا ما؟ الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە تاعى دا سوعىس ءورتى تۇتانۋى مۇمكىن؟ سۇراق كوپ. قازىردىڭ وزىندە الەمنىڭ تانىمال ساراپشىلارى «كەلەر جىلى قانداي ساياسي وقيعالار ورىن الۋى مۇمكىن؟» دەگەن ساۋال- عا جاۋاپ ىزدەي باستادى. بولجامعا نازار اۋدارساق، مازالايتىن ماسەلەلەر بار. الەمدىك ەكونوميكا قانشالىقتى ءوسىم بەرەدى؟ قۋانارلىق بولجام بار ما؟

اتاپ وتەرلىگى، قۇرامىنا الەمنىڭ 35 الپاۋىت ەلىن بىرىكتىرەتىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ساراپشىلارى 2018 -جىلدىڭ قايىرىمى ۇلكەن بولاتىنىن بولجاپ وتىر. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كەلەر جىلى الەمدىك ەكونوميكا 3,6 پايىز ءوسىم بەرەدى. جۇمىسقا ورنالاساتىنداردىڭ قاتارى كوبەيىپ، جۇمىسسىزداردىڭ سانى ازايادى. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى اندجەل گارريانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، اسىرەسە، گەرمانيانىڭ ەكونوميكاسىندا 2,3 پايىز ءوسىم بايقالادى.

فرانسيا مەن يتاليانىڭ ەكونوميكاسى 1,5-1,8 پايىزعا كوتەرىلەدى. ءبىرقاتار ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىندا ازداعان ءوسىم كورىنگەنىمەن، ساراپشىلار اتاپ كورسەتكەندەي، بۇل سالادا الەمدە تۇراقتىلىق بايقالا قويمايدى. مۇنىڭ دا ۇلكەن سەبەبى بار. مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى مەن قارجى سەكتورىنداعى تۇراقسىزدىق، سونىمەن قاتار ساۋدا-ساتتىقتاعى سانكسيالىق كەدەرگىلەر ءالى دە بولسا، ەكونوميكانىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە كەدەرگىسىن كەلتىرۋدە. ونىڭ ۇستىنە، الپاۋىت ەلدەر اراسىنداعى قولدان جاسالىنىپ وتىرعان ساياسي- اسكەري ارەكەتتەر جاعدايدىڭ تۇراقتالۋىنا دا مۇمكىندىك بەرمەي وتىر. بۇل شيەلەنىسكەن جاعدايدىڭ ءالى دە ءبىرازعا سوزىلاتىن ءتۇرى بار.

بەلگىلى استرولوگ پاۆەل گلوبانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، الەمدىك ەكونوميكاداعى داعدارىس 2020 -جىلعا دەيىن سوزىلادى. سودان كەيىن عانا بارىپ، الەمدىك جاعداي قالىپقا ءتۇسىپ، الپاۋىت دەرجاۆالاردىڭ گەوساياساتقا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى ازايادى. كەيبىر ەلدەر ساياسي ۇيىمنان شىعادى نەمەسە ءبىرقاتار وداقتار ىدىرايدى. گلوبانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ا ق ش - قارجىلىق قيىندىققا كەزىگەدى، الەمدىك دەرجاۆالىق مارتەبەسىنەن ايىرىلادى. امەريكا ەكونوميكالىق داعدارىسقا تاپ بولادى.

ۋاقىت وتە كەلە، ا ق ش- تىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى مەن جاعدايى جاقسارعانىمەن، ءوزىنىڭ كوشباسشىلىق ورنىنان ايىرىلا باستايدى. رەسەيلىك ساراپشى سونىمەن قاتار ەۋروپالىق وداقتىڭ ىدىرايتىنىن جوققا شىعارمايدى، بۇل بىرنەشە جىلعا سوزىلادى. ءبىرقاتار ەلدەر اتالعان ۇيىمنان شىعادى. ەۋروپالىق وداق قاعاز كۇيىندەگى جاساندى ۇيىمعا اينالادى. ونىڭ ورنىنا اتالعان قۇرلىقتا سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك ەۋروپالىق وداق قۇرىلادى. ونىڭ قۇرامىنا سكانديناۆيا ەلدەرى مەن يسپانيا، فرانسيا جانە يتاليا كىرەدى. رەسەي، قىتاي جانە ءۇندىستان مەملەكەتتەرىن بىرىكتىرگەن جاڭا وداق قۇرىلادى. اتالعان ۇيىم ناتو- عا باسەكەلەس رەتىندە ومىرگە كەلەدى. ونىڭ قۇرامىنا گاگاۋزيا، «نوۆوروسسيا» جانە پريدنەستروۆە مەملەكەتتەرى ەنەدى. وسىعان بايلانىستى رەسەيدىڭ شەكاراسى كەڭەيەدى. 2018 -جىلى بولاتىن تاعى ءبىر داعدارىس ەكونوميكالىق جاعدايدى اۋىرلاتىپ، كوپتەگەن ەلدەردە تۇراقسىزدىق تۋدىرادى، حالىق اراسىندا بيلىككە نارازىلىق ءجيى بولادى.

بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا قا- راي الەمنىڭ كەيبىر تۇكپىرىندە قاقتىعىستار ازايعانىمەن، حالىقارالىق جاعداي تۇراقتانادى دەۋگە ءالى ەرتە. ا ق ش- تىڭ قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ساراپشىسى روبەرت فارليدىڭ ايتۋىنشا، 2018 -جىلى عالامدىق پروبلەمالار بىردەن جويىلادى دەۋگە بولمايدى. اسىرەسە، ا ق ش پەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى جانجال تولاس تاپپايدى. قايتا بۇل داۋدىڭ شەكاراسى كەڭىپ، وعان الداعى ۋاقىتتا جاپونيا، قىتاي مەن وڭتۇستىك كورەيا باتىل ارالاسۋى مۇمكىن.

بۇل جاعداي وسى ايماقتاعى قاۋىپسىزدىككە نۇقسان كەلتىرىپ، تەكەتىرەس ودان ارى ۋشىعا تۇسەدى. ويتكەنى كەلەر جىلى سولتۇستىك كورەيا ليدەرى كيم چەن ىن امەريكانىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىنە سوققى بەرە الاتىن بال- لەستيكالىق راكەتانى تاعى ءبىر سىناقتان وتكىزۋى ىقتيمال. ا ق ش ساراپشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ترامپتىڭ ديپلوماتيالىق تاجىريبەسىزدىگىنەن وسى وڭىردەگى جاعداي ۋشىعا تۇسەدى. ەگەر ماسەلە ساراپقا سالىنىپ بارىپ شەشىلمەسە، جاڭادان سوعىس ءورتى تۇتا- نىپ كەتۋى مۇمكىن.

كەلەر جىلى ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ تۇتانىپ كەتۋ قاۋپى بارىن ا ق ش سەناتورى يساك سۆەنسسون دا جوققا شىعارماي- دى. ونىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنت ترامپتىڭ ويلانباي جاساعان ارەكەتىنەن جاڭا سوعىس باستالىپ كەتۋى ىقتيمال. بەيبىتشىلىك جانە داۋلاردى شەشۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى، پروفەسسور يساكا سۆەنسسوننىڭ بولجامىنا قاراعاندا، كەز كەلگەن ەلدە بارعان سايىن ۇلتشىلدىق ماسەلەسى بە- لەڭ الىپ كەلە جاتىر. سوندىقتان حالىقتىڭ ساناسىندا قايرالعان نامىس پەن ۇلتجاندىلىق كورىنىستەرى بيلىك باسىنداعى اتقامىنەرلەردى وقىستان تاقتان اۋدارىپ تاستاۋى مۇمكىن.

بۇل عانا ەمەس، اعىلشىن نيكلاس گرانحولم دا ءوزىنىڭ ساراپتاماسىندا الەمدەگى ەڭ ىستىق نۇكتەلەردىڭ بىرنەشە وشاعىن اتاپ ءوتتى. سوعان قاراعاندا، ءپىسىپ- جەتىلىپ، جارىلۋعا شاق تۇرعان ءدۇردارازدىققا تولى نۇكتەلەر جەتەرلىك. ول رەسەي، ەستونيا، لاتۆيا، ليتۆا مەن ناتو اسكەري اليانسى اراسىندا كۇتپەگەن جەردەن داۋ تۋىنداۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، «رەسەي 1990 -جىلداردان باستاپ، بۇرىنعى كەڭەس وداعى ەلدەرىندە وزدەرىنىڭ ىقپالىن جۇرگىزەتىن «ءبىر نۇكتە» جاساپ قويعان. ونداي داۋلى وشاقتار گرۋزيادا، مولدوۆادا، ۋكراينادا دا بار. اسىرەسە، 2014 -جىلدان باستاپ رەسەيدىڭ قاراماعىنا وتكەن قىرىم مەن سوعىس وشاعى بولىپ جاتقان دونەتسسك مەن لۋگانسكىدە الداعى جىلى جاعداي تۇراقتانا قويادى دەۋگە ءالى ەرتە. نيكلاس گرانحولمنىڭ ايتۋىنشا، «بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندە ورىس دياسپوراسىنىڭ ازداعان وكىلدەرى تۇرادى.

سوندىقتان ولاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا رەسمي ماسكەۋ كەز كەلگەن ارەكەتكە بارۋى مۇمكىن. مىسالى، ۋكراينادا دا وسىنداي جاعداي ورىن الدى. بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى - باتىس پەن شىعىستىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان رەسەي ءۇشىن وتە مۇمكىندىگى جوعارى ايماق. ليتۆا، لاتۆيا مەن ەستونيا ەلدەرىنىڭ دە ناتو ۇيىمىنا مۇشەلىككە بىردەن ەنىپ كەتۋى دە بەكەر ەمەس. الدىمەن قاۋىپسىزدىگىن ويلاعاندىقتان.

ارينە، كوپتەگەن ەلدەر ۋكرايناداعى ورىن العان جاعدايعا قاتىستى قازىرگى كەزدە ەڭ الدىمەن رەسەيگە الاڭداپ، قاۋىپپەن قاراپ وتىر. بۇل ۇرەي سونشالىقتى ادام سەنگىسىز بولسا دا، ساراپشىلار ەڭ الدىمەن ۋكراينانىڭ شىعىسى مەن ماسكەۋدىڭ قىرىمدى اننەكتسيالاۋىن مىسالعا كەلتىرەدى. ءبىراق ساراپشىلاردى دا، حالىقتى دا الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلە مىناۋ: الداعى جىلى ۋكرايناداعى جاعداي تۇراقتالا ما؟

بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن الەمدىك كەيبىر ساراپشىلار مەن جۋرناليستەردىڭ ءوزى كورىپكەل- بالگەرلەرگە جۇگىنگەن كورىنەدى. ولاردىڭ بولجامىنا سەنسەك، ات توبەلىندەي بيلىكتىڭ وكىلدەرى ەمەس، بىرىنشىدەن حالىقتىڭ ءوزى اتقامىنەرلەردى دۇرىس جولمەن جۇرۋگە باعىتتاۋى قاجەت.

ول ءۇشىن ۋكراينادا تولقۋلار ازايىپ، جاعدايدىڭ تۇراقتانعانى كەرەك. ماسەلە مىنادا: قازىر ەۋروپالىق باعىت ۇستانىپ وتىرعان پەتر پوروشەنكو كەلەر جىلدىڭ اياعىنا دەيىن بيلىكتە قالا الا ما؟ وتكەن اپتادا ءبىرقاتار كورىپكەلدەر «2018 -جىلى ۋكراينا بيلىگىنە وتە تالانتتى، جەمقورلىقتان ادا، ساياسي بەلسەندىلىگى وتە جوعارى، وليگارحتارمەن ەش بايلانىسى جوق، جاسى 50-دەن اسقان ازامات كەلۋى مۇمكىن» دەگەن بولجامدى جاريا ەتتى.

ول حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، ەلدەگى ساياسي كۇشتەردىڭ باسىن بىرىكتىرۋى ىقتيمال. ونىڭ باستاماسىمەن بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەر سەكىلدى ءبىر-بىرىمەن ىنتىماعى جاراسقان مەملەكەتتەر وداعى پايدا بولادى جانە ولار ۋكراينانىڭ ماڭايىنا توپتاسادى.

تاعى ءبىر كورىپكەل ورەست ستافييچۋك بۇل ساياسي جورامالدى جوققا شىعارادى. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، 2018 -جىلى ۋكراينادا جاعداي تۇراقتالا قويمايدى، كەم دەگەندە وعان 5 جىل كەرەك. جاعداي قالىپقا ءتۇسۋى ءۇشىن ۋكراين بيلىگى كورشى ەلدەرمەن تاتۋ-ءتاتتى تۇرۋى قاجەت. سوعان قاراعاندا «ساياسي جاۋىرىنشى» بۇل جەردە رەسەيدى ايتىپ وتىرسا كەرەك.

«بيتۆا ەكستراسەنسوۆ» تەلەباعدارلاماسىنىڭ اقتىق سىنىنا شىققان ماگدالەنا موچيوۆسكي «قىرىم تۇبەگى مەن قازىرگى سوعىس ءجۇرىپ جاتقان لۋگانسك پەن دونەتسك ايماعى ۋكرايناعا قايتارىلادى، ءبىراق ول ءۇشىن كەم دەگەندە 15 جىل كەرەك» دەپ كورىپكەلدىك جاساپ وتىر. وسى ۋاقىت ارالىعىندا رەسەيمەن دە قارىم- قاتىناس جاقسارىپ، ەكى ەل اراسىندا ساياسي ديپلوماتيا جاندانىپ، ساۋدا- ساتتىق قايتا ورىستەيدى.

ءبىرقاتار كورىپكەلدەردىڭ تۇجىرىم- جورامالدارىنا نازار اۋدارساق، اقىر اياعىندا كيەۆ پەن ماسكەۋ اراسىنداعى جاعداي دۇرىستالادى. اسىرەسە، ولاردىڭ ويىنشا، ۆلاديمير پۋتين پرەزيدەنتتىكتەن كەتكەننەن كەيىن عانا بارىپ، ەكى ەل اراسىنداعى ەگەسكە نۇكتە قويىلادى. ءبىراق ۋكراينانىڭ ءوز ىشىندە دە تولقۋلار كۇشەيەدى، بۇگىنگى بيلىككە نارازىلاردىڭ قاتارى كوبەيەدى. ءتىپتى كيەۆتە «ءۇشىنشى مايدان» ورىن الۋى ىقتيمال.

راسىندا دا، قازىرگى ۋاقىتتا الەمدىك ساراپشىلاردى ءۇش ماسەلە الاڭداتىپ وتىرعانى ءمالىم. ونىڭ ءبىرىنشىسى - سيرياداعى جاعداي، ءبىراق رەسەي، يران مەن تۇركيانىڭ تىكەلەي ارالاسۋىنان كەيىن بۇل ايماقتاعى سوعىس اياقتالۋعا جاقىن. ەكىنشى ماسەلە، ۋكرايناداعى تۇراقسىزدىق. وعان قاتىستى ساياسي جورامالداردى ايتتىق. ەندىگى ماسەلە، ا ق ش پەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى تەكەتىرەسكە بايلانىستى. سوعىس بولمايتىنى انىق.

ءبىرقاتار ساراپشىلار كەلەر جىلى دونالد ترامپ باسقا بالاما جولدىڭ جوعىن تۇسىنە وتىرىپ، «قىرعي قاباق سوعىستى» قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن امالدىڭ جوعىنان كيم چەن ىنمەن كەلىسسوز جۇرگىزەدى دەپ وتىر. لايىم سولاي بولعاي.

حيللاري كلينتوننىڭ پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا جەڭىلىسكە ۇشىرايتىنىن الدىن الا ايتقان كورىپكەل كرەيگ گاميلتون- پاركەر 2018 -جىلى سولتۇستىك كورەيادا كيم چەن ىننىڭ بيلىگى السىرەيدى دەگەن تۇجىرىم جاسادى. سونىمەن قاتار قارسىلاستارى دونالد ترامپقا يمپيچمەنت جاريالاۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلادى. ەۋروپالىق وداق ەلدەرىندە جاعداي قيىنداپ، ۇلى بريتانيادا نارازىلىق شەرۋى جيىلەيدى.

ارينە، بۇل بولجام عانا. ورىندالۋ مۇمكىندىگى دە ءارقالاي. ونى دا ۋاقىت كورسەتەر. دۇرىسى، ساياسي جاعدايدىڭ تۇراقتانىپ، تىنىش ءومىر سۇرگەنگە ەشتەڭە جەتپەيدى.

بەرىك بەيسەن ۇلى

«ايقىن»