سايلاۋ-2015: كانديدات ءا. قۇسايىنوۆ قوستاناي جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى
كەزدەسۋ بارىسىندا ءابىلعازى قۇسايىنوۆ قوستانايلىقتاردى سايلاۋ الدى باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىمەن تانىستىردى. باعدارلاما ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى كوتەرەدى.
ءا. قۇسايىنوۆ جيىلعان جۇرتقا تىرشىلىكتىڭ «جاسىل» ۆەكتورىنىڭ عىلىمي نەگىزدەمەسى تۋرالى، ونىڭ ىشىندە قوعامدى كەزەڭ- كەزەڭمەن ەكولوگيالاندىرۋدىڭ قانداي كۇردەلى ءارى وزەكتى مىندەت بولىپ تابىلاتىنى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى. بۇل - دامۋدىڭ الداعى جوسپارىن مۇقيات زەرتتەۋ ارقىلى عانا قول جەتكىزۋگە بولاتىن جاھاندىق ماقسات.
كانديداتتىڭ ايتۋىنشا، الەمدىك ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە ءتيىستى دەڭگەيدە نازار بولىنبەۋى، حالىقارالىق پىكىر الماسۋلاردا بۇل تاقىرىپتىڭ تار شەڭبەردە قوزعالۋى جاڭا، ابسترۋكتيۆتى تابيعي قۇبىلىستار تۋىنداتۋى مۇمكىن.
«ەكولوگيا - ادامزات تىرشىلىگىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى. ءبىزدىڭ اينالامىزداعىنىڭ ءبارى - تابيعات، ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورتاق الەمىمىز. تەحنولوگيا ىلگەرى دامىعان سايىن، «جاسىل» ورتا وسالدانىپ بارادى. وعان دالەل رەتىندە، توپىراعى قۇنارلى جەرلەردىڭ تاپشىلىعىن اتاپ وتۋگە بولادى.
بۇگىندە، ءبىر ادامدى ازىق- تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە قاجەتتى جەردىڭ كولەمى، الەم بويىنشا، 21,9 گەكتارعا تەڭ. ال جەر شارىنىڭ بيولوگيالىق مۇمكىندىگى 15,7 گەكتاردى عانا قۇرايدى. ياعني، وزدەرىڭىز بايقاعانداي، جەردى مەكەندەيتىن 7 ميلليارد ادامنىڭ اربىرەۋىن تازا، لاستانباعان، قۇنارلى جەرمەن قامتۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 6,2 گەكتار جەتىسپەيدى. بۇل وتە كۇردەلى ماسەلە»، - دەدى ءا. قۇسايىنوۆ.
كەزدەسۋ بارىسىندا كانديدات، سونداي- اق، الەم بويىنشا بىرەگەي تابيعي كەڭىستىكتەردىڭ كۇرت ازايىپ بارا جاتقانىن ءسوز ەتتى. ماسەلەن، ونىڭ ايتۋىنشا، جەر شارىنداعى حالقى كوپ ايماقتاردا جاھاندىق ەكوجۇيەنىڭ ماڭىزدى بولشەگى - باتپاقتى جەرلەردىڭ 90 پايىزى مۇلدە جويىلعان.
«ەكولوگيا - ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز، عالامشارىمىز تۋرالى عىلىم. عالامشارىمىز جالعىز، سوندىقتان ونى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋىمىز كەرەك. بۇل تۋرالى مەكتەپ قابىرعاسىنان بەرى ايتىلىپ كەلەدى، ءبىراق ناقتى ىسكە كەلگەندە ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگى جويىلار ەمەس.
مىسالعا، جاھاندىق جىلىنۋ پروبلەماسىن الايىق. 20 - عاسىردان بەرى ورتاشا اۋا تەمپەراتۋراسى 0,74 گرادۋسقا ءوستى. مۇنىڭ ۇشتەن ەكى بولىگى سوڭعى وتىز جىلعا تيەسىلى. تۇراقتى تەمپەراتۋرالىق كورسەتكىش عاسىرلار بويى ساقتالىپ كەلگەن تابيعات ءۇشىن بۇل ۇلكەن وزگەرىس»، - دەدى ءابىلعازى قۇسايىنوۆ.
كانديداتتىڭ كەلتىرگەن مالىمەتى بويىنشا، 19 - عاسىردىڭ سوڭىنان بەرى ءاربىر جاڭا ونجىلدىق الدىڭعىسىنا قاراعاندا جىلىراق. بۇل عىلىمي قاۋىمداستىقتار مويىنداپ وتىرعان جالپىعا ايان اقپارات، ءبىراق حالىقارالىق دەڭگەيدە وعان ءتيىستى جاۋاپ تابىلماي وتىرعانى وكىنتەدى، دەيدى ول.
كوپتەگەن ەلدەردە جاسىل تەحنولوگيا وندىرىسكە ەنگىزىلمەي كەلەدى، ءتىپتى، ونى جاتىرقاپ وتىرعاندار قانشاما. تابيعي رەسۋرستار كەشەنىن بىرىكتىرەتىن ورتاق تەرمين - ەكولوگيانى كۇيزەلىسكە ۇشىراتقان مۇنداي كۇردەلى جاعداي امالسىز ەرتەڭگى كۇنىڭ تۋرالى الاڭداتادى.
قوستاناي قالاسىنىڭ جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا كانديداتتىڭ سايلاۋالدى شتابىنىڭ جەتەكشىسى رۇستەم جولامان دا ەكولوگيالىق تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگىنە توقتالدى.
«ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ەكولوگيا - شەكتەۋلى تىرشىلىك كوزى. نەگىزىنەن، ونىڭ شەكتەۋلى ەكەنى بۇعان دەيىن دە بەلگىلى بولاتىن، ءبىراق، شەكسىز كورىنگەن شيكىزات قورىنىڭ تايازدانۋى كۇن تارتىبىندەگى كۇردەلى ماسەلەگە اينالدى.
سوندىقتان دا ءبىز حالىقتى ەكولوگيا عىلىمدارىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىمەن تانىستىرىپ، اتالمىش ماسەلەگە مۇقيات كوڭىل بولۋگە شاقىرامىز. جاسىل ۆەكتور ۇنەمى تازا اۋا، قۇنارلى جەر، اۋىزسۋ كوزدەرى مەن جەر شارىنىڭ اتموسفەراسى سىندى ەڭ ماڭىزدى تابيعات قورلارىنىڭ تاپشىلىعى تۋرالى وزەكتى ماسەلەلەردى مەڭزەيدى»، - دەدى ر. جولامان.
كەزدەسۋ سوڭىندا ءابىلعازى قۇسايىنوۆ ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىنىڭ وزەكتىلىگىنە تاعى ءبىر توقتالىپ، قالا جۇرتشىلىعىن جاھاندىق ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە كوڭىل بولۋگە شاقىردى.
«تابيعات - ادامزاتتىڭ باستى بايلىعى. ونى قاستەرلەپ، كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك، ول - ءار ادامنىڭ، ءارقايسىمىزدىڭ باستى مىندەتىمىز»، - دەپ قورىتتى ءوز ءسوزىن ءا. قۇسايىنوۆ.
بۇگىن سونداي- اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتتىگىنە كانديدات ءابىلعازى قۇسايىنوۆتىڭ قوستاناي وبلىسىنداعى شتابىنىڭ جۇمىسى تانىستىرىلدى.
سايلاۋ الدى ناسيحات جۇمىسىنىڭ بارىسى تۋرالى شتاب جەتەكشىسى رۇستەم جولامان اڭگىمەلەپ بەردى: «قوستاناي وبلىسىنداعى سايلاۋالدى شتابىمىز ءوز جۇمىسىن باستادى، اقپاراتتاندىرۋ قىزمەتىمەن اينالىساتىن سەنىمدى تۇلعالار بەلگىلەندى.
الداعى كۇندەرى ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر، كوپتەگەن ءىس- شارالار وتكىزىلەتىن بولادى. ونىڭ ىشىندە ستۋدەنتتەرمەن، كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسشى ۇجىمدارىمەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرماقپىز.
وزگە ايماقتاردا دا ارىپتەستەرىمىز كانديداتىمىزدىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىن حالىققا جەتكىزۋمەن اينالىسادى.
قوستانايلىق شتابتاعى كەڭسەمىز جۋرناليستەر مەن باقىلاۋشىلار ءۇشىن اركەز اشىق، ناسيحات جۇمىسى تۋرالى جانە باسقا دا قاجەتتى اقپاراتتاردى وسى جەردەن الۋعا بولادى.
ءابىلعازى قۇسايىنوۆ ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.
«مەنىڭ ويىمشا، الەمدىك پروبلەمالار رەيتينگىندە ەكولوگيا مەن ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى ءبىرىنشى ورىنعا شىعۋى كەرەك. ەكولوگيانى جەكە ءۇيىڭ تۋرالى عىلىم رەتىندە ءتۇسىنىپ، قابىلداۋ ماڭىزدى.
ءبىز ەكولوگيالىق قاۋىپسىز دامۋعا كوشۋ مىندەتتەرىن ادامزات دامۋىمەن قاتار قاراستىرۋدى ماقسات تۇتامىز.
اتاپ ايتقاندا، ەكونوميكانى ەكولوگيالىق تازا، قورشاعان ورتاعا زيانى جوق از شىعىندى تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن تۇرلەندىرۋ دامۋدىڭ باستى نەگىزىنە اينالۋى ءتيىس.
جاڭا قۇرىلىستى باستاردا، ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردى ىسكە قوساردا، كەز كەلگەن شارۋاشىلىقتى جۇرگىزۋ كەزىندە ەكولوگيالىق ماسەلەلەر ەسكەرىلىپ، بىرەگەي تابيعي لاندشافتتاردىڭ، فلورا مەن فاۋنانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك.
جاعىمدى ەكولوگيالىق ورتا - ادام دەنساۋلىعىنىڭ كەپىلى»، - دەدى كانديدات.
بۇگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى الەمدىك ساراپشىلار قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى مەن تابيعي رەسۋرستار پروبلەماسىنا باقىلاۋ جۇرگىزۋمەن اينالىسىپ جاتىر. جىل سايىن جاعداي ناشارلاپ بارادى، ەگەر ادامزات تابيعاتقا دەگەن قارىم- قاتىناسىن وزگەرتپەسە، ونىڭ سوڭى ۇلكەن اپاتقا، وركەنيەتتىڭ قۇلدىراۋىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سۇيەنگەن ءا. قۇسايىنوۆتىڭ ايتۋىنشا، اسىرەسە، عالامشاردىڭ 1/3 بولىگى تۇراتىن الەمنىڭ حالقى اسا كوپ ەلدەرىندە ەكولوگيالىق جاعداي مۇلدە مۇشكىل. اۋانىڭ، سۋدىڭ لاستانۋى، ساپاسىز ازىق- تۇلىك ادامزاتقا ۇلكەن قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر. ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، 30-35 جىلدان كەيىن لاستانعان اۋا 3,6 ميلليون ادامنىڭ ءولىمىنىڭ باستى سەبەبىنە اينالادى، ولاردىڭ باسىم بولىگى - جوعارىدا اتاپ وتكەن ايماقتاردىڭ تۇرعىندارى.
تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جايت، قازىرگى زامانعى ەكولوگيالىق قولايسىز ورتا ادامنىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىنە عانا ەمەس، جالپى عالامشاردىڭ تابيعي ەكوجۇيەسىنىڭ قالىپتى جۇمىسىنا اسەر ەتىپ، سۋ رەسۋرستارىنىڭ، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە الىپ كەلۋدە.
بيوسفەرا مەن جالپى جەر شارىنىڭ تاعدىرى ادامزاتتىڭ بۇدان ارعى ونەركاسىپتىك قىزمەتىنىڭ ەكولوگيالىق ءتيىمدى ءارى راتسيونالدى جۇرگىزىلۋىنە تىكەلەي تاۋەلدى. ول ءۇشىن ەكولوگيالىق مادەنيەت دەڭگەيىن كوتەرۋ ماڭىزدى، ءار ادام ورمانداردىڭ، وزەن- كولدەردىڭ، جانۋارلار مەن وسىمدىك الەمىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل ءبولىپ، سۋ مەن قۋات كوزدەرىنىڭ ىسىراپشىلدىعىنا جول بەرمەۋى ءتيىس.
ادامنىڭ بيوسفەراعا ىقپالىنان عالامشاردىڭ جىلۋ رەجيمى ءوسىپ، راديواكتيۆتى اينالا كەڭىدى، الەم مۇحيتتارى لاستانىپ، جاڭارتىلمايتىن شيكىزات قورى ازايدى. تابيعاتتىڭ ەكولوگيالىق جۇيەسى ءوزىن- ءوزى تازارتىپ ۇلگەرمەي جاتىر. ال ادامزات وركەنيەتىنىڭ قىسىمى تومەندەر ەمەس.
«جاھاندىق ونەركاسىپتىك جوبالار تابيعاتقا ۇلكەن زيان كەلتىرۋدە، سەبەبى ولاردىڭ جۇمىسىندا تابيعاتتى قورعاۋعا نەگىزدەلگەن وڭدەۋ ادىستەرى ەسكەرىلمەيدى.
