الەمدە 16 ميلليون ادام شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعى بولىپ تابىلادى
اتالمىش كىتاپ «شىڭعىس حان ۇرپاقتارى - اۋلەتتەر جانە داۋىرلەر» دەگەن اتپەن شىققان الەمدىك كولەمدەگى شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ گەنەالوگياسى زەرتتەۋىنىڭ جالعاسى بولىپ تابىلادى. ول عىلىمي ەڭبەك 2010- جىلى جارىق كوردى. كىتاپتا ۇلى قولباسشى شىڭعىسحاننىڭ بۇگىنگىگە دەيىنگى ۇرپاعىنىڭ شەجىرەسى ۇسىنىلعان. عىلىمي-زەرتتەۋ شىڭعىسحان ۇرپاعىن تاۋىپ، ونىڭ سول ۇرپاققا جاتاتىنىن، جاتپايتىنىن انىقتاپ، وتباسىلىق بايلانىستىڭ سىزبا-كەستەسىن جاساعان. زەرتتەۋدە شىعىستانۋشىلاردىڭ، موڭعول زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ەڭبەكتەرى، سونداي-اق، 170 تەن اسا (اراب، پارسى، قىتاي، مونعول، ەۋروپا) مۇراعاتتىق جانە باسقا دا دەرەككوزدەر قولدانىلعان.
«بۇل مەنىڭ 10 جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرگى زەرتتەۋىمنىڭ جەمىسى، العاشقى ۇلكەن ەڭبەگىمنىڭ جالعاسى. بۇل كىتاپقا تۇڭعىش رەت قازان، استراحان، موڭعوليا، پەتەربور، ماسكەۋدەن الىنعان زەرتتەۋلەر قوسىلدى. زەرتتەۋدىڭ كولەمى 800 جىلدى قۇرايدى، العاشقى كىتاپقا 5 مىڭ شىڭعىسحان ۇرپاعى كىرسە، بۇل كىتاپقا 10 مىڭنان استام ادام كىردى. ەڭ باستى ماقساتىمىز شىڭعىسحان ۇرپاعىنىڭ شەجىرەسىن جاساۋ بولعاندىقتان، ءبىز تەك سول كەستەنى جاسادىق. ودان وزگە كىتاپقا العاش رەت الفاۆيتتىك كورسەتكىش، حرونولوگيالىق كەستە جانە كىتاپقا قاتىستى بارلىق پىكىرلەر، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ وي-پىكىرلەرى ەنىپ وتىر»، - دەدى كىتاپتىڭ اۆتورى عيزات تابىلدين.
ونىڭ ايتۋىنشا، شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ د ن ك زەرتتەۋلەرىمەن سپەنسەر ۆەللوستىڭ (ا ق ش) عىلىمي توبى اينالىسقان. «ءبىر قىزىعى، زەرتتەۋ بارىسىندا ءبىز جىبەرگەن قازاق شىڭعىستىقتاردىڭ گەنەتيكالىق ماتەريالدارى ءبىزدىڭ مۇراعاتتىق جانە باسقا دا دەرەككوزدەردىڭ ىزدەۋ ناتيجەسىمەن دالمە-ءدال كەلدى»، -دەيدى عالىم.
ونىڭ ايتۋىنشا، شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ Y-حروموسوما گەنەتيكالىق كودى ازيانىڭ 16 حالقىندا كەزدەسەدى، الەم بويىنشا بۇل گەنەتيكالىق ءىز 0،5 پايىز ەر ادامداردا انىقتالعان.
ال ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سۇيەنسەك، الەمدە 16 ميلليون ادام شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعى بولىپ تابىلادى.
«جاس ۇراپاققا، ەگەمەندى داۋىردەگى حالقىمىزعا ەل تاريحىن قالاي ءبىلۋ كەرەك، قالاي يگەرۋ كەرەك، قانداي قىرلارى مەن سىرلارى بولدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن بۇل مونوگرافيالىق كىتاپ بۇگىنگى ۇرپاققا قاجەت دەپ سانايمىن. تازا عىلىمي سالادا مۇنداي ەڭبەكتەردى شىعارۋ وتە قيىن. بۇل كىتاپ تەك قازاقستاندىق عالىمداردى عانە ەمەس، ورتالىق ازيا، باتىس جانە شىعىس ەۋروپا حالىقتارىندا دا قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىنى ءسوزسىز. بۇل عىلىمي ەڭبەكتىڭ، ونداعى گەنەالوگيالىق كەستەنىڭ الەمدە بالاماسى جوق. بۇعان دەيىن مۇنداي زەرتتەۋلەر بولماعان. كىتاپ وسىنىسىمەن دە قۇندى»، - دەدى عالىم، انتروپولوگ، اكادەميك ورازاق سماعۇل تۇساۋكەسەر بارىسىندا.
كىتاپ تاريحشى ماماندارعا، گەنەتيكتەرگە جانە وسى تاقىرىپقا قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرۋشى بارلىق كوپشىلىك وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان.
اۆتور: ءنازيرا ەلەۋحان. 2012