قازاقپارات كذنتئزبةسئ. 15- ءساؤئر

15- ءساؤئر، جةكسةنبئ
ق ح د ر-داعئ كذن مةرةكةسئ (كيم ير سةننئث تؤعان كذنئ).
ا ق ش-تا سالئق كذنئ. بذل امةريكاندئقتاردئث سالئق تولةيتئن كذنئ ةمةس، الداعئ جئل ءذشئن ايلئق جالاقئلارئنان ذستالعان جالپئ سالئق مئندةتتةمةلةرئن كةلئسؤدئث جئلدئق مةرزئمئ. ءدال وسئ كذنئ سالئق تولةؤشئلةردئث 5-تةن 4-ئ ارتئق تولةگةن سالئقتارئن قايتارئپ الادئ. امةريكاندئقتار ءذشئن مذنداي سالئق كذنئ - ناعئز مةرةكة.
رةسةيدئث راديوةلةكتروندئ كذرةستةر بويئنشا مامانئنئث كذنئ. بذل مةرةكة 1904- جئلدئث 15- ساؤئرئندة، ورئس-جاپون سوعئسئ كةزئندة العاشقئ رةت جاپون كةمةلةرئنئث راديوحابارلامارئن قاساقانا راديوبوگةتتةرمةن بوگةگةنئ انئقتالعان كةزدةن باستاؤ الادئ. وسئ تاريحي جايت رةسةي قارؤلئ كذشتةرئندة راديوةلةكتروندئ كذرةستئث قالئپتاسؤئنئث جانة دامؤئنئث باستاؤشئسئ بولدئ.
بوسنيا مةن گةرسةگوأينا رةسپؤبليكاسئ اسكةرئ كذنئ. 1992- جئلدان باستاپ رةسپؤبليكا اسكةرئنئث نةگئزئ قالانعان كذن اتاپ وتئلةدئ.
ةستة قالار وقيعالار
87 جئل بذرئن (1925) قئزئلوردادا قئرعئز (قازاق) ا ك س ر كةثةستةرئنئث V سيةزئ باستالدئ. سيةزدة احمةت بايتذرسئن ذلئنئث حالئققا ءوزئنئث تاريحي «قازاق» اتئن قايتارؤ جونئندةگئ ذسئنئسئ قارالئپ، قولداؤ تاپتئ. «قئرعئز باسقا، قازاق باسقا ةكةنئن قازاق بالاسئ تةگئس بئلسة دة بذل كذنگة شةيئن ةشتةثة دةمةي، تئماقتارئ سالپيئپ كةلةدئ. ونئ وتكةن زامانداردئث اعئمدارئ كوتةرسة دة، قازئرگئ كذندة ذلت اتئن جاسئرؤدئ، ذلت تاريحئ ونداي جاثساقتئقتئ كوتةرمةيدئ»، دةپ سويلةگةن. سونئمةن، احمةت بايتذرسئن ذلئنئث ذلت الدئنداعئ تاعئ ءبئر ذلئ ةثبةگئ - قازاقتئ قايتادان قازاق اتاندئرئپ بةرگةنئ.
17 جئل بذرئن (1993) قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث بةلگيا كورولدئگئندة ةلشئلئگئ اشئلدئ.
617 جئل بذرئن (1395) كاأكازدئث تةرةك وزةنئ بويئنداعئ بولعان شايقاستا توقتامئس حاننئث قولئ ءامئر تةمئر اسكةرئنةن جةثئلئس تاپتئ.
7 جئل بذرئن (2005) ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأ «سئبايلاس جةمقورلئققا قارسئ كذرةستئ كذشةيتؤ، مةملةكةتتئك ورگاندار مةن لاؤازئمدئ ادامدار قئزمةتئندةگئ ءتارتئپ پةن رةتتئلئكتئ نئعايتؤ جونئندةگئ شارالار تؤرالئ» جارلئققا قول قويدئ.
3 جئل بذرئن (2009) اقتوبةلئك رةجيسسةر سةرئك ايجانوأتئث «ءومئر سذرؤگة تئيئم» كارتيناسئ ويناقئ فيلمدةردئث بذكئل رةسةيلئك «أياتكاداعئ كةزدةسؤلةر» 6-فةستيأالئندة باس جذلدةگة ية بولدئ.
كينوفةستيأالدئث كونكؤرستئق باعدارلاماسئنا رةسةي، ؤكراينا جانة بالتئق بويئ ةلدةرئنئث 42 ايماعئنان 70 تةن استام فيلم قاتئستئرئلدئ.
4 جئل بذرئن (2008) تاريحتا العاش رةت «شوقان ءؤاليحانوأ» اتئنداعئ قازاقستاندئق ياحتا اتلانت مذحيتتئن شارلاپ ءوتتئ.
ياحتا كومانداسئ ءذش اپتا ئشئندة اتلانت مذحيتئ ارقئلئ جةر شارئن شارلاپ شئقتئ. قازاقستاندئقتار مذحيتتئ ارقئلئ ءوتؤدئ 2008 - جئلعئ ناؤرئزدئث 25 ئندة كانار ارالدارئنان باستادئ. ورتالئق ازيا جاعرافيا قوعامئنئث كةثسةسئنة ءساؤئردئث 15 ئندة قازاقستاندئق كةمة باربادوس جاعالاؤئنا كةلگةندة جورئقتئث اياقتالعانئ تؤرالئ حابارلاما كةلدئ. ةكيپاجدئث بارلئق ءتورت ادامئ دا ІІІ دارةجةلئ پوليارلئ جذلدئز سئيلئعئنا ذسئنئلدئ.
61 جئل بذرئن (1951) لوندوندا ءبئرئنشئ رةت «الةم ارؤئ» اتتئ سذلؤلئق بايقاؤئ ءوتتئ.
ةسئمدةر
109 جئل بذرئن (1903-1953) ورئس جانة دذنيةجذزئلئك كلاسسيكالئق كوركةم ادةبيةتتئث تاثداؤلئ تؤئندئلارئن قازاق تئلئنة اؤدارؤشئلاردئث ءبئرئ قذلئبةكوأ ابدؤللا بايمذرات ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
اقتوبة وبلئسئنئث ئرعئز اؤدانئندا تؤعان. ورتا ءبئلئم الئپ، حالئق اعارتؤ سالاسئندا قئزمةت ئستةگةن. 1937- جئلدان ءومئرئنئث سوثئنا دةيئن قازاقستان كومپارتياسئ ورتالئق كوميتةتئ جانئنداعئ ماركسيزم-لةنينيزم ينستيتؤتئ قازاق فيليالئنئث رةداكتورئ جانة قازاقتئث مةملةكةتتئك كوركةم ادةبيةت باسپاسئنئث اعا رةداكتورئ بولعان. ول كوركةم اؤدارما سالاسئندا أ.كاتاةأتئث «مةن ةثبةكشئ حالئق ذلئمئن»، ا.سؤركوأتئث «ستالينگرادتان شالعايدا»، دانيةل دةفونئث «روبينزون كرؤزو»، سةرأانتةستئث «دون كيحوت»، ستيأةنسوننئث «قازئنا ارالئ»، م.گوركيدئث «مةششاندار» اتتئ شئعارمالارئن قازاق تئلئنة ءتارجئمالاعان.
98 جئل بذرئن (1914-2000) قازاقستاننئث حالئق جازؤشئسئ، قازاقستان جازؤشئلار وداعئ سئيلئعئنئث لاؤرةاتئ سامادي زيا دذنيةگة كةلدئ.
الماتئ وبلئسئنئث پانفيلوأ اؤدانئندا تؤعان. 1931- جئلئ اتا-اناسئمةن شئعئس تذركئستانعا قونئس اؤداردئ. مذندا ول ءبئلئمئن جةتئلدئرة ءجذرئپ، قذلجا مةكتةبئنئث بئرئندة ذستازدئق ةتتئ ءارئ «ئلة» گازةتئندة قئزمةت جاسادئ. قئتاي رةأوليؤسياسئ جةثگةننةن كةيئنگئ جئلداردا ءتذرلئ ساياسي-قوعامدئق جذمئستار اتقاردئ. ول شئنجاث ذيعئر اأتونوميالئق ذلكةسئنئث مادةنيةت ءمينيسترئ بولئپ قئزمةت ةتئپ، ذيعئر مادةنيةت قايراتكةرلةرئنئث دةلةگاسيالارئن باسقارئپ ك س ر و، ءذندئستان مةملةكةتتةرئنة باردئ. شئنجاث ذيعئر اأتونوميالئق ذلكةسئنئث جازؤشئلار وداعئن قذرؤدا زور ةثبةك ءسئثئردئ. ونئث تئكةلةي قاتئسؤئمةن 1957- جئلئ ءذرئمجئ قالاسئندا تاريحتا تذثعئش رةت ذيعئر جازؤشئلارئنئث سيةزئ اشئلدئ. 1961- جئلدئث قاراشاسئندا تؤعان ةلئنة ورالدئ.
العاش اقئندئق ونةرئمةن قالام ذستاعان ول 1934- جئلئ «راؤشان» اتتئ دراما جازدئ. بذل شئعارماسئن كةيئن وثدةپ، «قاندئ داق» دةگةن اتپةن قايئرا شئعارئپ، شةتةلدئك ذيعئرلار دراماتؤرگياسئنئث نةگئزئن قالادئ. 1936- جئلئ «عارئپ پةن سانام» پةساسئن شئعاردئ. قالامگةردئث «مايمحان» رومانئ ورئس تئلئنة اؤدارئلئپ، وزبةك تئلئندة ةكئ رةت جارئق كوردئ. اتالعان شئعارما بويئنشا «ايداهار جئلئ» فيلمئ ءتذسئرئلدئ. كوركةم اؤدارما سالاسئندا س.مذقانوأتئث «قاشقار قئزئ»، ع.مذسئرةپوأتئث «كةزدةسپةي كةتكةن ءبئر بةينة» شئعارمالارئن ءتارجئمالادئ.
«ةثبةك قئزئل تؤ» وردةنئمةن ماراپاتتالعان.
88 جئل بذرئن (1924) فيلوسوفيا عئلئمئنئث كانديداتئ، پروفةسسور، قازاقستاننئث ةثبةك سئثئرگةن قئزمةتكةرئ، ذلئ وتان سوعئسئنئث ارداگةرئ احمةتوأ قاناپيا عابدوللا ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
قوستاناي وبلئسئندا تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن، ك و ك پ و ك جانئنداعئ قوعامدئق عئلئمدار اكادةمياسئنئث اسپيرانتؤراسئن بئتئرگةن. قازاقستان كومپارتياسئ ورتالئق كوميتةتئنئث ذگئت جانة ناسيحات ءبولئمئ مةثگةرؤشئسئنئث ورئنباسارئ، الماتئ قالالئق پارتيا كوميتةتئنئث ةكئنشئ حاتشئسئ، قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث پرورةكتورئ، قازاق دةنة تاربيةسئ ينستيتؤتئنئث رةكتورئ، الماتئ ةنةرگةتيكا ينستيتؤتئنئث كافةدرا مةثگةرؤشئسئ قئزمةتتةرئن اتقارعان. 1994- جئلئ زةينةت دةمالئسئنا شئققان. عالئمنئث 80 نةن استام عئلئمي جاريالانئمئ، ونئث ئشئندة 2 تومدئق «ساياساتتانؤ نةگئزدةرئ» اتتئ كئتابئ بار.
«قئزئل جذلدئز»، 2- دارةجةلئ «وتان سوعئسئ»، «قذرمةت بةلگئسئ»، «پاراسات» وردةندةرئمةن، مةدالدارمةن، قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئنئث قذرمةت گارموتاسئمةن ماراپاتتالعان.
83 جئل بذرئن (1929-1995) جازؤشئ، قازاقستان جؤرناليستةر وداعئنئث مذشةسئ، قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث ةثبةك سئثئرگةن مادةنيةت قئزمةتكةرئ قئدئربةك ذلئ بالعابةك دذنيةگة كةلگةن.
الماتئ وبلئسئنئث جامبئل اؤدانئندا تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث جؤرناليستيكا فاكؤلتةتئن بئتئرگةن. 1960-1987- جئلدارئ «سوسياليستئك قازاقستان» گازةتئندة ادةبي قئزمةتكةر، ءبولئم مةثگةرؤشئسئ، رةداكتوردئث ورئنباسارئ، ءبئرئنشئ ورئنباسارئ، باس رةداكتورئ، قازاقستان جؤرناليستةر وداعئ باسقارماسئنئث ءتوراعاسئ قئزمةتتةرئن اتقاردئ. العاشقئ فةلةتوندار جيناعئ «ةشكئمگة ايتپا» دةگةن اتپةن 1962- جئلئ جارئق كوردئ.
«شايتاننئث شاتاعئ»، «قارا ساندئق»، «مازداعان شئراق»، «ذرئنئث ةنشئسئ»، «اقپا قذلاق»، «الاتاؤ»، «اقئماقتئث ميئ»، «تذگةل ءسوزدئث ءتذبئ بار»، «قئم-قيعاش جئلدار»، «قايران وراز»، تاعئ باسقا كئتاپتارئ جارئق كوردئ. بالعابةك قئدئربةك ذلئ ءوز شئعارمالارئندا حالئق تاريحئن، ءئرئ تذلعالار بةينةسئن سومدادئ. قازئبةك بةك تاؤاسار ذلئنئث جازبالارئ دةپ سانالاتئن قولجازبانئ تاؤئپ، كئتاپ ةتئپ شئعاردئ. بئلئكتئ باسشئ، بئلگئر ذيئمداستئرؤشئ رةتئندة باسئلئم بةدةلئنئث ارتؤئنا لايئقتئ ذلةس قوستئ. قازاقستان كومپارتياسئ ورتالئق كوميتةتئنئث مذشةسئ، رةسپؤبليكا جوعارعئ كةثةسئنئث بئرنةشة دذركئن دةپؤتاتئ بولئپ سايلاندئ. ونئث ةثبةگئ قازاقستان رةسپؤبليكاسئ جؤرناليستيكا اكادةمياسئنئث «التئن سامذرئق-2002» ارنايئ سئيلئعئمةن اتاپ ءوتئلئدئ. قالامگةردئث اتئندا تؤعان اؤئلئ، الماتئ قالاسئندا كوشة جانة جؤرناليستيكالئق سئيلئق بار.
«ةثبةك قئزئل تؤ»، «حالئقتار دوستئعئ» وردةندةرئمةن، بئرنةشة مةدالدارمةن ماراپاتتالعان.
63 جئل بذرئن (1949) فيزيكا-ماتةماتيكا عئلئمدارئنئث كانديداتئ، پةداگوگيكا عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، حالئقارالئق جوعارئ مةكتةپ عئلئم اكادةمياسئنئث، حالئقارالئق اقپاراتتانؤ اكادةمياسئنئث اكادةميگئ ءابدئماناپوأ سارسةنعالي ءابدئعالي ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
جامبئل وبلئسئندا تؤعان. قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن، قازاقستان عئلئم اكادةمياسئ ماتةماتيكا جانة مةحانيكا ينستيتؤتئنئث اسپيرانتؤراسئن بئتئرگةن. قاراعاندئ مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث وقئتؤشئسئ، اعا وقئتؤشئسئ، دوسةنتئ، كافةدرا مةثگةرؤشئسئ، ماتةماتيكا فاكؤلتةتئنئث دةكانئ، وقؤ ءئسئ جونئندةگئ پرورةكتورئ، عئلئمي-زةرتتةؤ ورتالئعئنئث جةتةكشئسئ قئزمةتتةرئن اتقارعان. 2000-2008- جئلدارئ ل.گؤميلةأ اتئنداعئ ةؤرازيا ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئنئث ءبئرئنشئ پرورةكتورئ، رةكتورئ بولعان. 2002- جئلئ حالئقارالئق بيوگرافيالئق ورتالئعئ (كةمبريدج) ديرةكتورئنئث ورئنباسارئ بولئپ تاعايئندالعان. س.ءابدئماناپوأ تؤرالئ مالئمةتتةر ا ق ش-تا، ذلئ بريتانيادا جارئق كورگةن بةدةلدئ حالئقارالئق بيوگرافيالئق انئقتامالئقتارعا ةنگةن. عالئمنئث 200 دةن استام عئلئمي ةثبةگئ، ونئث ئشئندة مونوگرافياسئ، سوزدئگئ، جوعارئ ءبئلئم بةرؤدئ جةتئلدئرؤ ماسةلةلةرئنة ارنالعان وقؤ قذرالدارئ جارئق كورگةن.
«قذرمةت» وردةنئمةن ماراپاتتالعان.
92 جئل بذرئن (1920-1997) جازؤشئ، اؤدارماشئ، قازاقستاننئث حالئق جازؤشئسئ باقبةرگةنوأ ساؤئربةك دذنيةگة كةلدئ.
ذلئ وتان سوعئسئنا قاتئسقان.
وثتذستئك قازاقستان وبلئسئ سوزاق اؤدانئندا تؤعان. تذركئستان قالاسئنداعئ تةمئرجولشئلار مةكتةبئن، تذركئستان پةداگوگيكا ؤچيليششةسئن بئتئرگةن.
ماسكةؤ قالاسئنداعئ اسكةري ؤچيليششةدة قئزمةت ئستةگةن. 1945 جئلئ «سوسياليستئك قازاقستان» («ةگةمةن قازاقستان») گازةتئندة ادةبي قئزمةتكةر بولعان. 1950 جئلئ العاشقئ پوأةسئ «تالعات» «سوسياليستئك قازاقستان» («ةگةمةن قازاقستان») گازةتئندة جاريالانعان.
«قارعا تامعان قان»، «قان توزاث»، «بورتة شئثعئس حاننئث جذبايئ»، «قايران شةشةم»، «زولوتايا لوپاتا» روماندارئنئث، «دينا»، «مةنئث دوسئم»، «التئن كذرةك»، «ادام جانة كولةثكة»، «كولةثكة»، «تالعات»، «بةلگئسئز سولدات»، «جانعوجين»، «بارلاؤشئلار» «اتجالئندا» «مةيئرئمدئ انام»، «ادام جانة كولةثكة»، «كةنتاؤ»، «بوزتورعاي»، «ءانشئ بالا»، «13-ءنومئرلئ ويئنشئ»، «ءبئزدئث جئگئتتةر»، «ءبئزدئث كولحوزدا بولعان ةدئ»، «جول التئنةمةل ارقئلئ وتةدئ»، «قويانكولگة قذلاعان جذلدئز»، «مةن ءسئزدئ سذيةمئن»، «تاراز كوگةرشئندةرئ»، «اقبوز اتتئ ارؤ» پوأةستةرئ مةن اثگئمة جيناقتارئنئث اأتورئ.
ورئس جازؤشئلارئ م.گوركييدئث، ا.كورولةنكونئث ءبئرقاتار اثگئمةلةرئ مةن ةرتةگئلةرئن قازاقشاعا ءتارجئمالاعان. شئعارمالارئ بةلارؤس، گرؤزين، ارميان، قئرعئز، تاتار، ةستون، باشقذرت تئلدةرئنة اؤدارئلعان.
1-دارةجةلئ وتان سوعئسئ وردةنئمةن جانة كوپتةگةن مةدالدارمةن ماراپاتتالعان.
116 جئل بذرئن (1896-1938) قوعام جانة مةملةكةت قايراتكةرئ، كذيشئ بوكةيحانوأ عابدول-حاكئم نذرمذحامةد ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
باتئس قازاقستان وبلئسئ بوكةي ورداسئندا دذنيةگة كةلگةن. بوكةي ورداسئنداعئ جاثگئر حان اشقان مةكتةپتئ، ورال اسكةري ؤچيليششةسئن، ماسكةؤ اؤئل شارؤاشئلئعئ اكادةمياسئن بئتئرگةن. 1921-1922 - جئلدارئ سةمةي گؤبةرنيالئق اتقارؤ كوميتةتئنئث جانة سةمةي، اقمولا گؤبةرنيالارئنئث اشئققاندارعا كومةك كورسةتؤ كوميسسياسئنئث ءتوراعاسئ بولعان. 1925-1932 جئلدارئ - جةر حالكومئنئث القا مذشةسئ، قاراقالپاق اتقارؤ كوميتةتئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ، قازاق ماقتا كوميتةتئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ. 1933-1937 جئلدارئ ك س ر و ماقتا-تراكتور ورتالئعئ ترةسئنئث وكئلئ، وثتذستئك قازاقستان وبلئسئ جةر باسقارماسئنئث باستئعئ قئزمةتتةرئن اتقارعان. 1937 - جئلئ «حالئق جاؤئ» دةگةن جالامةن تذتقئنعا الئنئپ، 1938 - جئلئ اقپاننئث 25 دة اتئلدئ. ول 1957 - جئلئ تولئعئمةن اقتالدئ. ول ءداستذرلئ حالئق مادةنيةتئنئث قامقورشئسئ بولعان. ا.أ.زاتايةأيچكة قازاقتئث «شالقئما»، «قوس القا»، «مةرگةن»، «سوقئر ةسجان» كذيلةرئن، «ةكئ جيرةن»، «اتئراؤ»، «قاراشاش»، ت.ب. جالپئ سانئ 27 ءانئن جازدئرئپ، داؤلةتكةرةي، سالاؤاتكةرةي جانة ءوزئ تاربيةسئن كورگةن الئكةي، ماكار سئندئ حالئق كومپوزيتورلارئ تؤرالئ قذندئ دةرةكتةر بةرگةن.
66 جئل بذرئن (1946) اقئن، اؤدارماشئ، فيلولوگيا عئلئمئنئث كانديداتئ، كافكا اتئنداعئ حالئقارالئق سئيلئقتئث جانة «پلاتينالئ تارلان» سئيلئعئنئث لاؤرةاتئ، «جئل ادامئ - التئن ادام» سئيلئعئنئث يةگةرئ ساريةأ ءشومئشباي ناعاشئباي ذلئ دذنيةگة كةلدئ.
قئزئلوردا وبلئسئ ارال اؤدانئندا تؤعان. س.كيروأ اتئنداعئ قازاق مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئن (ءال-فارابي اتئنداعئ قازاق ذلتتئق ؤنيأةرستيتةتئ) بئتئرگةن. ةثبةك جولئن قازالئ اؤداندئق «لةنين تؤئ»، ارال اؤداندئق «تولقئن» گازةتتةرئنةن باستاعان. كةيئننةن «قازاقستان» باسپاسئنئث رةداكتورئ، «جذلدئز» جؤرنالئ ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ، قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ذلتتئق عئلئم اكادةمياسئ مذحتار اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئنئث عئلئمي، اعا عئلئمي قئزمةتكةرئ بولعان.
العاشقئ ولةثئ 1974- جئلئ سول كةزدةگئ جاس اقئنداردئث «بالاؤسا» ولةثدةر جيناعئنا ةنگةن. اقئننئث «عاشئقتار جئرئ»، «بوزجورعا» اأتورلئق بةينةتاسپالارئ جانة «20 - عاسئردئث جيئرماسئنشئ جئلدارئنداعئ پوةزياسئ» اتتئ مونوگرافياسئ جانة قازاق، ورئس تئلدةرئندة ون بةس شاقتئ كئتابئ جارئق كورگةن. 300 دةن استام ولةثدةردئث اأتورئ. ول گ.گؤليا، و.بةرگگولس، ي.اباشيدزة، س.أيكؤلوأ، ف.اليةأا، تاعئ باسقا اقئنداردئث ولةثدةرئن قازاق تئلئنة اؤدارعان. «تةثئزدةن سوققان جةل» اتتئ ولةثدةر جيناعئ كئتابئن حيندي تئلئنة أاريام سينح اؤداردئ.