15 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا، بىرلەسكەن جوبالار جانە «ترانس التاي ديالوگى»: پرەزيدەنتتىڭ قىتايعا ساپارى قالاي ءوتتى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ قىتايعا جاساعان ساپارى مارەسىنە جەتتى. وسى ارالىقتا قىتاي تاراپىنىڭ قازاقستانعا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتىن، بولاشاقتا جۇزەگە اساتىن ەلارالىق جوبالاردىڭ جاي-جاپسارىن بايقادىق. Kazinform ءتىلشىسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساپارى قالاي وتكەنىن، ورتاق كەلىسىمدەر ەل ەكونوميكاسىنا قانشا تابىس اكەلەتىنىن تارقاتىپ كوردى.
ديپلوماتيالىق دەڭگەي
الدىمەن ساپار باسىنداعى ديپلوماتيالىق يشارادان باستايىق. شىعىستاعى كورشى ەلگە اياق باسار تۇستا قىتايدىڭ اعىلشىن ءتىلدى تانىمال China Daily گازەتىندە پرەزيدەنت ماقالاسى جارىق كوردى. "Strong Kazakh-Sino ties key to successful cooperation" ("قازاقستان مەن قىتايدىڭ بەرىك ءارى سەنىمدى قارىم-قاتىناسى - تابىستى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەپىلى") اتتى ماقالادا قوس مەملەكەتتىڭ ساياسي- ەكونوميكالىق باعدارى تالدانعان. اسىرەسە وتكەن جىلى ەكىجاقتى ساۋدا- ساتتىق كولەمى 44 ميلليارد دوللارعا جەتكەنى، 2005 -جىلدان بەرى 27 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا تۇسكەنى ايتىلعان- دى. قاسىم-جومارت توقايەۆ ش ى ۇ سەكىلدى ۇيىم ساياسي بايلانىستىڭ الداعى دامۋ تراەكتورياسىن ايقىندايتىنى ءسوز ەتكەن.
راسىندا، قىتاي قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا- ەكونوميكالىق سەرىكتەسى رەتىندە پوزيتسياسىن كۇشەيتىپ كەلەدى. ەلىمىزدە قىتاي كاپيتالىنىڭ ۇلەسى بار التى مىڭعا جۋىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. ولار تەحنولوگيا مەن ونەركاسىپتى جاڭعىرتۋ ىسىندە شەشۋشى ءرول اتقارۋدا. قىتاي تانۋشى ءناتيجان مۇقامەتحان ۇلىنىڭ سوزىنشە، مۇنداي ۇردىسكە گەوساياسي احۋال تۇرتكى بولۋى ىقتيمال.
- قىتاي قازاقستانمەن ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناستى دامىتۋعا، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا مۇددەلى. ويتكەنى سوڭعى جىلدارداعى حالىقارالىق قاتىناستار ولاردىڭ سىرتقى ساياساتىن قايتا رەتتەۋگە ماجبۇرلەدى. قىتاي قازاقستانمەن بايلانىسىن دامىتۋ ارقىلى ورتالىق ازيا، باتىس ازيا ەلدەرىمەن بايلانىستارىن نىعايتا الادى. ال «بەلدەۋ مەن جول» جوباسى مەن شىۇ ارقىلى جاھاندىق جەتەكشى پوزيتسياسىن كۇشەيتۋدى كوزدەپ وتىر. وسى تۇرعىدان قاراساق، ق ح ر سىرتقى ساياساتىنداعى قازاقستاننىڭ گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق ماڭىزى ارتا تۇسۋدە، - دەيدى ساراپشى.
بۇل پىكىردىڭ مىسالىن پرەزيدەنت ساپارىنىڭ العاشقى كۇنىنەن- اق بايقادىق. سەبەبى شي جينپيڭ شىۇ وتىرىسىنا كەلگەن 22 كوشباسشىنىڭ تەك ۇشەۋىمەن جەكە كەزدەسۋ وتكىزدى - رەسەي، ءۇندىستان، قازاقستان باسشىلارىمەن عانا جۇزدەسىپ كەشكى اس ىشكەن. ياعني، رەسمي پروتوكولسىز، ەمىن- ەركىن فورماتتاعى جاقىندىقتى بىلدىرەدى. قاسىم-جومارت توقايەۆقا كورسەتىلگەن مۇنداي ءىلتيپات «الا قويدى بولە قىرىققاندىق» ەمەس، كەرىسىنشە الەمدىك ارەنادا ورتا دەرجاۆالاردىڭ دا سالماعى بارىن كورسەتۋ ءارى قازاقستاننىڭ ساياسي- ەكونوميكالىق الەۋەتىنە دەگەن وڭ باعا دەپ قابىلداعان ءجون.
جالپى مەملەكەت باسشىسىنىڭ شي جينپيڭمەن وتكىزگەن رەسمي كەلىسسوزى كەزىندە دە ەكەۋارا جىلى شىراي سەزىلدى. ماڭىزدىسى، ق ح ر ءتوراعاسى قازاقستاننىڭ ورتالىق ازياداعى مىزعىماس ورنىن مەڭزەپ، ايماق كەلەشەگىنە قاتىستى شەشىمدەرگە دانەكەر بولعانىن باسا ايتتى.
- ءسىزدىڭ توراعالىعىڭىزبەن ەكىنشى «قىتاي - ورتالىق ازيا» سامميتى تابىستى ءوتتى. ءبىز قىتاي مەن ايماق ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاستىق رۋحىنا ساي كەلەتىن جانە قىتاي - ورتالىق ازيا ديالوگىنىڭ جاڭا كەزەڭىنە جول اشاتىن ماڭىزدى قۇجاتتار قابىلدادىق. سونداي- اق قىتاي- قازاق قاتىناستارىنا تىڭ سەرپىن بەرەتىن جاڭا ستراتەگيالىق ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزدىك. حالىقارالىق احۋال قالاي قۇبىلاتىنىنا قاراماستان، قىتاي مەن قازاقستان - ءبىر- بىرىنە ءاردايىم سەنىم ارتىپ، ارقا سۇيەي الاتىن ستراتەگيالىق سەرىكتەستەر، - دەدى شي جينپيڭ.
اۋعانستان، سۋ تاپشىلىعى: سامميتتە نە ايتىلدى؟
تيانجيندەگى ش ى ۇ سامميتىندە قارجى سالاسىنان باستاپ حالىقارالىق قاۋىپسىزدىككە دەيىنگى ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ءسوز كەزەگى تيگەن ءاربىر پرەزيدەنت ورتاق كەدەرگىلەردى تالقىلىپ، ايماقتاعى كەلەڭسىزدىكتى شەشۋدىڭ كىلتىن ۇسىنۋعا تىرىسقان. تاقىرىپتىڭ گەوگرافيالىق اۋقىمى، ىقتيمال شەشىمدەرى ءسات سايىن كەڭەيىپ وتىردى.
جيىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، بەلارۋس باسشىسى الەكساندر لۋكاشەنكو، ءۇندىستان پرەمەر-ءمينيسترى نارەندرا مودي، پاكىستان پرەمەر-ءمينيسترى شاحباز شاريف، يران پرەزيدەنتى ماسۋد پەزەشكيان پىكىر ءبىلدىردى. ورتالىق ازيانىڭ مەملەكەت باسشىلارى دا قالىس قالماي، ءتۇرلى باعىتتاعى تالقىعا ءۇن قوسقانىن كوردىك.
الەم ەلدەرى كوشباسشىلارىنىڭ باسىن قوسقان جيىننىڭ باستى ماقساتى - ۇيىمنىڭ ونجىلدىققا ارنالعان دامۋ ستراتەگياسىن بەكىتۋ. وسى ورايدا قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇسىنعان بىرنەشە تەزيستى تارقاتۋ ورىندى. ويتكەنى مەملەكەت باسشىسى قولداعان جانە ۇسىنعان باستامالاردىڭ ىشىندە قازاقستانعا تىكەلەي قاتىستى جوبانىڭ سانى باسىم.
قاسىم-جومارت توقايەۆ قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىققا ايرىقشا نازار اۋدارعان. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل باعىت حالىقارالىق تەرروريزم، ءدىني ەكسترەميزم، ەسىرتكى تاسىمالى، زاڭسىز كوشى- قون، كيبەرقىلمىس جانە باسقا دا دەسترۋكتيۆتى ۇردىستەر دەندەپ تۇرعان شاقتا اسا ماڭىزدى. سول ءۇشىن ەلىمىز ش ى ۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك سىن- قاتەرلەرىمەن كۇرەس جونىندە ءتورت ورتالىعىن اشۋ جوباسىنا قوسىلدى.
اسىرەسە، اۋعانستاننىڭ لەگيتيمدى بيلىگىن قولداۋدى توقتاتپاۋ كەرەك. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى شىۇ ەلدەرىنىڭ اۋعانستاندى قولداۋ يدەياسىن قۇپتاپ، كومەكتى الماتىدا اشىلعان ب ۇ ۇ-نىڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ ماقساتى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىعى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىندى.
- اۋعانستانعا گۋمانيتارلىق، تەحنيكالىق كومەك كورسەتۋدى جالعاستىرۋعا شاقىرامىن. سول ارقىلى اتالعان مەملەكەتتى قالپىنا كەلتىرىپ، وڭىرلىك جانە ەكونوميكالىق پروتسەستەرگە قاتىستىرا الامىز. قازاقستان اۋعانستاننىڭ ءبىرقاتار ينفراقۇرىلىمدىق جانە لوگيستيكالىق جوبالارىنىڭ قۇرىلىسىنا كىرىستى. بۇل شىۇ مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ءوزارا بايلانىستى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. تامىز ايىنىڭ باسىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس حاتشىسىنىڭ قاتىسۋىمەن الماتىدا ب ۇ ۇ-نىڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستان ءۇشىن ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىق رەسمي تۇردە اشىلدى. ش ى ۇ-عا قاتىسۋشى مەملەكەتتەرگە بارلىق باسىم باعىتتا بەلسەندى ايماقتىق بايلانىس ورناتۋ جانە كۇش-جىگەردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن اتالعان ورتالىقتىڭ الەۋەتىن بىرلەسە پايدالانۋدى ۇسىنامىز، - دەدى پرەزيدەنت.
ترانسشەكارالىق وزەندەر مەن سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسى دە قاراۋسىز قالمادى. ورتالىق ازيانىڭ كەلەشەك «باس اۋرۋىنا» اينالعان ماسەلەدە قازاقستانىڭ ۇستانىمى انىق ەستىلدى. باستىسى، قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلىمىزدە ش ى ۇ-نىڭ سۋ پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىن اشۋدى ۇسىندى. جوبا جۇزەگە اسسا، وڭىردەگى سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسى ايتارلىقتاي جەڭىلدەۋى مۇمكىن.
- كليمات وزگەرىسى شەكارا تاڭداماي، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلى مەن وڭىرىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر. ناقتى قاتەرلەرگە، ماسەلەن، شولەيتتەنۋگە، قۇرعاقشىلىققا، سۋ قويمالارىنىڭ تارتىلۋىنا، مۇزدىقتاردىڭ ەرۋىنە جانە باسقا دا ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە قارسى كۇرەس ستراتەگياسىن بىرلەسە ازىرلەۋ وزەكتى. سوندىقتان قازاقستاندا شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سۋ ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعىن اشۋدى قولدايمىز، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ش ى ۇ دامۋ بانكى مەن ج ي ءيىرىمى
قازىر ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ وزەكتى بولىپ وتىر. ۇيىمعا مۇشە كەي ەل سانكتسيالىق قىسىمعا ۇشىراپ، ەركىن ساۋدادان قاعىلعان تۇستا بىرلەسە دامۋ وڭاي شارۋا ەمەسى اڭعارىلدى. سوندىقتان ش ى ۇ جاڭا ەكونوميكالىق شەشىمدەر قابىلداۋعا كوشكەن. ولاردىڭ قاتارىندا ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى قولداۋ ورتالىعى مەن ش ى ۇ دامۋ بانكىن قۇرۋ باستاماسى بار.
قازاقستان اتالعان يدەياعا قارسى ەمەس، ءتىپتى بۇدان ءتيىمدى مۇمكىندىك كورىپ وتىر. سودان بولار، پرەزيدەنت استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ بازاسىندا ش ى ۇ وفيسىن قۇرۋدى العا تارتتى. بۇل ورتالىق ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى سۇيەمەلدەۋ جانە زاڭ، كونسالتينگ جانە قارجى كومپانيالارىنىڭ قىزمەتىن بىرىكتىرۋ ءۇشىن قولدانىلماق.
بۇگىندە جوعارى تەحنولوگيالار مەن سيفرلاندىرۋ سالاسى الەۋەتتى باعىتقا اينالعان. 2033 -جىلعا قاراي ج ي نارىعىنىڭ كولەمى 5 تريلليون دوللارعا جەتىپ، وسى سەكتوردىڭ الەمدىك تەحنولوگيا يندۋسترياسىنداعى ۇلەسى 30 پايىزعا دەيىن ۇلعايادى دەگەن بولجام بار. وسى ماقساتتا ش ى ۇ جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى جاھاندىق ۇيىم قۇرۋعا نيەتتى.
پرەزيدەنت جاساندى ينتەللەكتىنى قارقىندى دامىتۋدا ش ى ۇ الەمدە كوش باستاي الاتىنىن ايتىپ وتىر. ءتىپتى ناقتى قادام رەتىندە ش ى ۇ-نىڭ جاساندى ينتەللەكت بويىنشا تۇراقتى ساراپشىلار فورۋمىن وتكىزۋدى ۇسىندى.
- العاشقى كەزدەسۋدى استانادا Digital Bridge بەدەلدى فورۋمى اياسىندا وتكىزۋگە دايىنبىز. بۇدان بولەك، ەلىمىز 2027 -جىلى «ش ى ۇ-نىڭ ەكونوميكا قىزمەتىندەگى جاساندى ينتەللەكت» تاقىرىبىندا جوعارى دەڭگەيدەگى كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرۋعا نيەتتى. ال كەلەسى جىلى ۇيىم ەلدەرى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىمەن بىرگە جاڭا تەحنولوگيالىق داۋىردەگى اقپاراتتىق ساياسات پروبلەمالارىن تالقىلاۋعا ءازىرمىز، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
بىزدەگى جاساندى ينتەللەكت يگىلىگى قالاي كورىنىس بەرەدى، اۋقىم قالاي بولماق؟ قازىر سۋپەركومپيۋتەرلەردى اكەلۋ، مامان دايارلاۋ ءساتتى ءجۇرىپ جاتىر. الايدا مۇنىڭ بارلىعى ينۆەستيتسيا تارتۋعا جەتكىلىكسىز. پرەزيدەنت قىتايلىق ينۆەستورلاردى جەكە جوبالارعا عانا ەمەس، ءبۇتىن قالانى - «Alatau City» شاھارىن قۇرۋعا شاقىرىپ وتىر. ياعني، جاڭا قالا ايماقتاعى يننوۆاتسيانى، كريپتويندۋستريا مەن تەحنولوگيالىق كاسىپكەرلىكتى دامىتاتىن قۋاتتى ورتالىق بولۋعا ءتيىس. ۇكىمەت «Alatau City» ءبىرتۇتاس ەكوجۇيە رەتىندە ارنايى مارتەبە بەرۋدى دە قاراستىرىپ وتىر. قازىردىڭ وزىندە شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ China State Construction Engineering Corporation كومپانياسى قىزىعۋشىلىق تانىتقان.
«ترانس التاي ديالوگى» ورتا ءدالىزدى دامىتا ما؟
قازاقستان ءۇشىن كولىك- ترانزيت سالاسىنداعى سەرىكتەستىكتى جەتىلدىرۋ اۋاداي قاجەت. بۇل - مەملەكەتتىڭ حالىقارالىق لوگيستيكالىق حاب قۇرۋ امبيتسياسىن بەرىك ۇستانۋىنىڭ بىردەن- ءبىر تەتىگى. وعان قوسا قىتاي مەن ەۋروپا اراسىندا قۇرلىق ارقىلى تاسىمالداناتىن جۇكتىڭ 85 پايىزى قازاقستان ارقىلى وتەتىنىن ەسكەرسەك، تەمىرجول جەلىلەرى مەن پورتتار قۇرىلىسى كەلەشەك كورسەتكىشكە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
بيىل «دوستىق - مويىنتى» تەمىر جولىنىڭ ەكىنشى جەلىسى ىسكە قوسىلادى. دەمەك، قازاقستان ارقىلى وتەتىن «قىتاي - ەۋروپا» ترانزيت ءدالىزىنىڭ جۇك وتكىزۋ مۇمكىندىگى 5 ەسە ارتپاق. ال الداعى ۋاقىتتا ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعدارى ارقىلى 10 ميلليون توننا جۇك وتكىزۋ جوسپارلانعان.
بۇرىن سولتۇستىك - وڭتۇستىك جانە شىعىس - باتىس كولىك دالىزدەرى بەلگىلى ەدى. كەيىنگى جىلدارى «ترانس التاي ديالوگى» ايتىلا باستادى. ازىرگە بەلگىلىسى، «ترانس التاي ديالوگى» ءتورت ەلدىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسادى.
- اتالعان جوباعا قازاقستان، رەسەي، قىتاي جانە موڭعوليا ەلدەرى قوسىلىپ، ەۋرازياداعى «التاي» ايماعىنىڭ جەر كولەمى، حالىق سانى، ەكونوميكالىق قۋاتى سەكىلدى بىرەگەي الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانا الادى. ءىرى جوبالار مەن جوسپارلاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتەر اراسىنداعى كولىك بايلانىسىن نىعايتىپ، ترانزيتتىك- تاريفتىك ستراتەگياعا ساي كەلەتىن تاسىلدەردى ويلاستىرۋىمىز كەرەك. بۇل ماسەلە اقتاۋ قالاسىندا قاراشا ايىندا وتەتىن شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ پورتتارى مەن لوگيستيكالىق ورتالىقتارى باسشىلارىنىڭ العاشقى فورۋمىنداعى كەلىسسوزدەر مەن پىكىرتالاستارعا ارقاۋ بولۋى مۇمكىن، - دەدى پرەزيدەنت.
سونىمەن، تيانجيندەگى ش ى ۇ سامميتىندە 20 قۇجاتقا قول قويىلدى. اراسىندا تيانجين دەكلاراتسياسى، ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جول كارتاسى، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ شولپان-اتا قالاسىن 2025-2026 -جىلدارى شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ تۋريستىك جانە مادەني استاناسى دەپ جاريالاۋ تۋرالى شەشىمى بار.
15 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا تارتىلدى
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ق ح ر- عا ساپارى اياسىندا بەيجىڭدە قازاقستان-قىتاي ىسكەرلىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. جيىننىڭ ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن الاتىن ورنى ەرەك. سەبەبى شاراعا ەكى ەلدىڭ بيزنەس قۇرىلىمدارىنىڭ 500-دەن اسا وكىلى، سونىڭ ىشىندە 70-تەن اسا قىتايدىڭ ءىرى كورپوراتسيالارىنىڭ جەتەكشىلەرى قاتىسقان. مۇندا ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىق، لوگيستيكالىق جانە وندىرىستىك تىزبەكتەردى كەڭەيتۋگە ارنالعان جوبالاردىڭ جۇزەگە اسقانىن كوردىك.
جالپى، وتاندىق نارىققا قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ كەلۋ ءۇردىسى بۇرىننان بار. بۇعان دەيىن CNPC ،CITIC ،SINOPEC ،HUAWE SANY سەكىلدى الەمدىك دەڭگەيدەگى الپاۋىت كورپوراتسيالار جۇمىس باستاعان بولاتىن. الداعى ۋاقىتتا اتىراۋ وبلىسىنا - Sinopec كومپانياسى، شىمكەنت قالاسىنا - CNPC كومپانياسى، ماڭعىستاۋ وبلىسىنا - China Huadian Corporation كومپانياسى كەلمەك.
پرەزيدەنتتىڭ ەندىگى باعدارى جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكاعا ويىسقان. ول ءۇشىن قىتايلىق كومپانيالارعا سەنىم ارتىپ وتىر. ونىڭ ءبىر دالەلى، مەملەكەت باسشىسى قىتايداعى ساپارى اياسىندا جامبىل وبلىسىنداعى جەل گەنەراتورلارىنا ارنالعان قوسالقى بولشەكتەر شىعاراتىن زاۋىتتى ىسكە قوستى. اتالعان جوبانى «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى مەن قىتايدىڭ SANY Renewable Energy كومپانياسى جۇزەگە اسىرعان. الداعى ۋاقىتتا China Power International Holding جانە China Energy سەكىلدى جەتەكشى كومپانيالار دا سالاعا ينۆەستيتسيا سالۋعا نيەتتى.
قىتاي تانۋشى ءنابيجان مۇقامەتحان ۇلىنىڭ پىكىرىنشە، كەلەشەكتە ينۆەستيتسيا كولەمى ءالى دە ارتادى. وعان بىرنەشە سەبەپ بار.
- ەكى ەل اراسىندا ۆيزاسىز بارىپ-كەلۋ رەجيمى قولدانىسقا ەندى، تۋريستىك يندۋستريا جاندانىپ، قىتايلىق مادەنيەتتىڭ ىقپالى تەرەڭدەدى. سودان بەرى قىتايدىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا، قارجى نارىعىنا، جاڭا تەحنولوگيا سالاسىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعى تەرەڭدەي تۇسۋدە. الداعى جىلدارى قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ءداستۇرلى ەنەرگەتيكالىق جانە ەنەرگەتيكالىق ەمەس سالاداعى ىنتىماقتاستىق داميتىنى ءسوزسىز. جاڭا تەحنولوگيا سالاسىندا، جاساندى ينتەللەكت يندۋسترياسى، سيفرلىق ەكونوميكا سەرپىن بولادى، - دەيدى سپيكەر.
شىعىستاعى كورشىمىز ءۇشىن ەكونوميكالىق ينفراقۇرىلىم ماڭىزدى. سوندىقتان قازاقستان قارجى سەكتورىنداعى قازاق-قىتاي ىسكەرلىك جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا كۇش سالىپ كەلەدى: «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى قىتاي كومپانيالارىنىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ جاتىر، قازاقستان دامۋ بانكى ەۋرووبليگاتسيانى قىتاي يۋانىمەن (Dim Sum bonds) ورنالاستىرا باستادى. مۇنىڭ بارلىعى كاسىپكەرلەردىڭ سەنىمىن ۇلعايتۋعا كوپ كومەگىن تيگىزۋدە. مىسالى، قازاقستان- قىتاي ىسكەرلىك كەڭەسىندە 15 ميلليارد دوللاردان اساتىن 70-تەن اسا كوممەرتسيالىق قۇجاتقا قول قويىلدى.
كەڭەستەن كەيىنگى كەزدەسۋ
پرەزيدەنت قىتايلىق ينۆەستورلارمەن جالپى جيىننان بولەك جەكە كەزدەسۋ دە وتكىزدى. بايقاعانىمىز، ەكەۋارا اڭگىمەدە ماڭىزدى جوبالار تالقىلانىپ، ەل ەكونوميكاسىنا اۋقىمدى ينۆەستيتسيا تارتىلعان. تارقاتا بايانداساق:
· China Energy Engineering قازاقستاننىڭ سولتۇستىگى مەن وڭتۇستىگىن جالعايتىن تۇراقتى ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋگە نيەت تانىتىپ وتىر؛
· Huawei اقپاراتتىق تەحنولوگيا، جاساندى ينتەللەكت جانە ۇلكەن دەرەكقوردى تالداۋ سالالارىندا وتاندىق بىلىكتى كادرلار دايارلاۋ ىسىنە ۇلەس قوسۋعا نيەتتى؛
· قىتاي ۇلتتىق يادرولىق ونەركاسىپ كورپوراتسياسى (CNNC) قازاقستاننىڭ ەكىنشى ا ە س-ىن سالۋعا اتسالىسپاق؛
· CRRC لوكوموتيۆ ءوندىرىسىن جوسپارلاپ وتىر.
ىنتىماقتاستىقتىڭ ەكىنشى «التىن 30 جىلدىعى»
تاۋەلسىزدىكتەن بەرى جالعاسقان رۋحاني بايلانىس كەيىنگى جىلدارى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن بىلەمىز. 5 كۇنگە سوزىلعان ساپاردا قازاق- قىتاي مادەني قاتىناسى اتاۋسىز وتپەدى. ساپار اياسىندا ەلىمىزدە لۋ بان زەرتحاناسىنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ورتالىقتارى اشىلدى. ال بەيجىڭدە قازاقستاننىڭ مادەنيەت ورتالىعى جۇمىسىن باستادى. مەملەكەت باسشىسى ورتالىقتىڭ اشىلۋ راسىمىنە قاتىسىپ، ەلارالىق بايلانىس ءداۋىرىن ىنتىماقتاستىقتىڭ ەكىنشى «التىن 30 جىلدىعى» دەپ اتادى.
- مۇنى، شىن مانىندە، تاريحي وقيعا دەۋگە بولادى. بۇل - قازاقتىڭ قىتاي حالقىنا دەگەن رياسىز كوڭىلى. سونداي- اق قىتاي جۇرتىنىڭ قازاققا بىلدىرگەن دوستىق پەيىلى. مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىسىمىز بەرىك بولسا، دوستىعىمىز دا نىعايا تۇسەدى. ونەر مەن مادەنيەت - ءتۇرلى حالىقتىڭ اراسىن جالعايتىن التىن كوپىر. جالپى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى قارىم-قاتىناس وتە جوعارى قارقىنمەن دامۋدا، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
جاڭا اشىلعان مادەني كەشەندە كىتاپحانا، قازاق ءتىلى مەن مۋزىكا بولمەلەرى، شىعارماشىلىق كابينەتتەر مەن كورمە زالى بار. سونىمەن قاتار ارحەولوگيا، زەرگەرلىك ونەر، قارۋ-جاراق، ۇلتتىق اسپاپتار مەن ەتنوگرافياعا ارنالعان بەس ءبولىم جۇمىس ىستەيدى. جاس ورەندەرگە مۇندا قازاقتىڭ مادەنيەتىمەن تانىسۋىنا مۇمكىندىك بار.
P. S. پرەزيدەنتتىڭ ق ح ر-عا جاساعان ساپارى بەيجىڭدەگى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان اسكەري پارادپەن تۇيىندەلدى. سامميت قوناقتارى قىتاي اسكەريلەرىنىڭ شەرۋى مەن قورعانىس تەحنيكالارىن تاماشالادى.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
