ەسكى جاڭا جىل نەگە 14 -قاڭتارعا قاراعان ءتۇنى تويلانادى
جەردىڭ كۇندى اينالۋى - 365 تاۋلىك 5 ساعات 54 مينۋت بولسا، ايدىڭ جەردى اينالۋى - 29 تاۋلىك 11 ساعات 49 مينۋت، ال، جەردىڭ ءوز ءوسىن اينالۋى - 23 ساعات 56 مينۋت 4 سەكۋند. بۇدان ءبىز ويلاعانداي جىلدىڭ ءدال 365 كۇن، ايدىڭ ءدال 30 كۇن، تاۋلىكتىڭ ءدال 24 ساعات ەمەس ەكەندىگىن ۇعامىز.
ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان 45 جىل بۇرىن ريم يمپەراتورى يۋلي سەزار، ساراي جۇلدىزشىلارىنىڭ كەڭەسى بويىنشا «ەگيپەت» كۇنتىزبەسىنىڭ نەگىزىندە ەلگە جاڭا كۇنتىزبە ەنگىزەدى. يۋلي كۇنتىزبەسى ەۋروپاعا كەڭىنەن تارالىپ، وزىنەن دە ءدال جاڭا كۇنتىزبە شىققانشا 1600 جىل بويى «داۋرەندەدى». كەيىنىرەك جۇرگىزىلگەن ەسەپ بويىنشا، «يۋلي» كۇنتىزبەسىنىڭ 128 جىلدا 1 تاۋلىككە ارتتا قالاتىن قاتەسى بارى انىقتالدى. بۇل جاڭالىق جاڭا «گريگوري» كۇنتىزبەسىنىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتتى.
ال، پاتشالىق رەسەيگە «يۋلي» كۇنتىزبەسى I پەتردىڭ جارلىعىمەن 1700 -جىلى ەنگىزىلگەن. بۇعان دەيىن الەم جاراتىلعانىنان بەرى دەپ ەسەپتەلىپ كەلگەن 7208 -جىل - 1 -قاڭتاردان باستاپ 1700- جىل دەپ وزگەرتىلدى. ال، ول كەزدە ەۋروپا «گريگوري» كۇنتىزبەسىنە اۋىسىپ كەتكەن ەدى (1582 ج). ەكى كۇنتىزبەدەگى ايىرماشىلىق سەبەبىنەن بۇل كەزدە رەسەيدە 1700 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارى بولسا، ەۋروپا ەلدەرىندە 1700 -جىلدىڭ 10 -قاڭتارى كىرىپ جاتقان ەدى.
ۋاقىت وتۋىمەن «گريگوري» كۇنتىزبەسى بۇكىل الەمگە تارالدى. ءبىز قۇرامىندا بولعان كەڭەس وداعىنا ول 1918 -جىلى ەنگىزىلدى. 1918 -جىلدىڭ 24 -قاڭتارىندا «باتىس ەۆروپا كۇنتىزبەسىنىڭ رەسەي مەملەكەتىنە ەنگىزىلۋى تۋرالى» ۆ. ي. لەنين قول قويعان دەكرەت قابىلداندى. بۇل كەزدە «يۋلي» جانە «گريگوري» كۇنتىزبەلەرىنىڭ اراسىنداعى الشاقتىق 13 كۇنگە جەتكەن ەدى (1700 -جىلى ەكى كۇنتىزبەدەگى ايىرماشىلىق 10 كۇن بولعانىن جوعارىدا ايتقانبىز) . دەكرەتتە كورسەتىلگەندەي 1918 -جىلدىڭ 31 -قاڭتارىنان كەيىنگى كۇن 1 -اقپان ەمەس، 14 -اقپان بولىپ ەسەپتەلدى. وسى وزگەرىستەن كەيىن، 1919 جالدان بەرى، ەسكىشە جاڭا جىل قاڭتاردىڭ 13 ىنەن 14 ىنە قاراعان ءتۇنى تويلانىپ كەلەدى.
بۇل وزگەرىس قازاق حالقىن دا اينالىپ وتپەدى. 1 -ناۋرىزدا جاڭا جىل مەرەكەسىن تويلايتىن ءبىزدىڭ ەل ەندىگى كەزدە 14- ناۋرىزدا جاڭا جىلدى قارسى الاتىن بولدى. بۇعان شاكارىم قاجىنىڭ بالاسى احاتتىڭ ەستەلىگى دالەل: «14- مارت - ەسكىشە 1 -مارت. اكەي ايتتى: «بۇگىن ەسكىشە 1 -مارت، قازاقشا جاڭا جىل، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەيدى. ال جاڭا جىلدىڭ بۇرىنعى اتى - ناۋرىز، بۇل فارسى ءتىلى. «جاڭا كۇن» دەگەن ءسوز. قوجا- مولدالار ەسكى ادەتتى قالدىرامىز دەپ، قۇربان، ورازا ايتتارىن ۇلىس كۇنى دەگىزىپ جىبەرگەن. ەسكى قازاقشا، ەسكى تۇرىكشە جاڭا جىل كۇنىنىڭ اتى - «ۇلىس». جاڭا جىل باسىنىڭ ۇلىس ەكەنىنە مىناداي دالەل بار. «ۇلىس كۇنى قازان تولسا، ول جىلى اق مول بولار. ۇلى كىسىدەن باتا السا، سوندا ولجالى جول بولار» - دەگەن، ءتىپتى ەسكى ماقال».
شىعىس ەلدەرىنىڭ (ءشامسي) كۇنتىزبەسى بويىنشا، ناۋرىزدىڭ باستالۋى حامال (امال) ايىنىڭ 1 -جۇلدىزى بولىپ ەسەپتەلەدى. حامال - توقتى شوقجۇلدىزىنىڭ ەسكى پارسىشا اتاۋى. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ، امال كىرگەن ساتتە توقتى شوقجۇلدىزى تۋادى. «ناۋرىز» ءسوزى پارسىنىڭ «جاڭا كۇن» دەگەنىنەن شىققانىن ايتقانبىز. ەرتەدە ءبىزدىڭ قازاق بۇل كۇندى «ناۋرىز» دەمەي «امال» دەگەن. بۇل قازىرگى كۇنتىزبە بويىنشا 14 -ناۋرىزعا سايكەس كەلەدى. «كورىسۋدىڭ» ەكىنشى اتاۋى «امال» بولۋىنىڭ سىرى وسىندا جاتسا كەرەك. ال «كورىسۋ» دەپ اتالىپ كەتۋى وسى «امال» مەرەكەسىندە جاسالاتىن باستى سالت - كوپتەن كورمەگەن ءبىر- بىرىنە جاقىن ادامداردىڭ كەزدەسىپ، كورىسۋى، وكپە- رەنىشكە بايلانىستى بەت كورىسپەي جۇرگەن كىسىلەردىڭ كەشىرىسىپ، جۇزدەسۋىنەن تۋعان بولسا كەرەك.
«يۋلي» كۇنتىزبەسىنىڭ 128 جىلدا 1 تاۋلىككە ارتتا قالاتىن قاتەسى بار ەكەندىگىن جوعارىدا ايتتىق. ەندى 2100 -جىلى 1 -ناۋرىزدا ەكى كۇنتىزبە اراسىنداعى ايىرماشىلىق تولىق 14 كۇنگە جەتەدى. وسىلايشا 2101 -جىلى «ەسكى جاڭا جىل» 14 ىنەن 15- قاڭتارعا قاراعان كۇنى تويلاناتىن بولادى.
اۆتور: ەربول جانات
