اۋرۋدىڭ 14 مىڭ ءتۇرىن ءبىر دارىگەر ەمدەي الا ما؟ - باسپا سوزگە شولۋ
«دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ مالىمەتى بويىنشا، ەگەر جاھاندىق جىلىنۋدىڭ الدىن الۋ جونىندە شارالار قابىلدانبايتىن بولسا، 2030 -جىلعا قاراي كەدەيشىلىك جاعدايىندا ءومىر سۇرەتىندەردىڭ سانى 100 ميلليون ادامعا دەيىن ءوسىپ كەتۋى مۇمكىن. كليماتتىڭ وزگەرۋى سالدارىنان افريكادا ازىق- تۇلىك باعاسى شامامەن 20 پايىزعا قىمباتتايدى، سونىڭ ناتيجەسىندە كوپتەگەن ادامدار كەدەيشىلىك شەگىنە جەتەدى، دەپ ەسەپتەيدى اتالعان ۇيىمنىڭ ساراپشىلارى»، - دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى سەنبىلىك سانىنداعى «كەدەيشىلىك پروبلەماسى شەشىلە مە؟» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا.
ماسساچۋسەتس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا پروفەسسورى ريچارد ۆولفتىڭ پايىمداۋىنشا، دۇنيەجۇزىلىك بانك جانە حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى سياقتى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارى بار بولعانى الەمدەگى كەدەيشىلىك پروبلەمالارى بويىنشا جۇمىس ىستەگەن سىڭاي تانىتادى. «دۇنيەجۇزىلىك بانك كەدەيشىلىكپەن كۇرەس تۋرالى جاڭا باعدارلامانى جاريالاۋدان نەبارى ەكى اپتا بۇرىن ب ۇ ۇ- نىڭ جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىگى بۇل ۇيىمنىڭ اتىنا «ادام قۇقىقتارىنان بوس ايماق» دەگەن سىن ايتتى. وسىدان بىرنەشە اي عانا بۇرىن حالىقارالىق جۋرناليستىك قاۋىمداستىقتىڭ بايانداماسى جاريالانعاننان كەيىن تاعى ءبىر جانجال بوي كورسەتتى. اتالعان بايانداماعا سايكەس، سوڭعى ونجىلدىقتا دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ باعدارلامالارى تۋرا ماعىناسىندا 3,4 ميلليون ادامدى باسپاناسىز قالدىرعان»، - دەلىنگەن ماقالادا.
«دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قارجى ءبولۋ ارتۋدا». «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ءدال وسى تاقىرىپپەن بەرىلگەن ماقالاسىندا بۇل تۋرالى الماتىعا ءۇش كۇندىك جۇمىس ساپارىمەن كەلگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا مەديتسينا قاۋىمىمەن كەزدەسۋدە ءمالىم ەتكەنى ايتىلعان. سونداي-اق، جۇمىس ساپارى اياسىندا ەڭبەك كودەكسىنىڭ نورمالارىن ءتۇسىندىرىپ، ازاماتتىق قىزمەتشىلەردىڭ ەڭبەكاقى تولەۋ جۇيەسىندەگى وزگەرىستەر تۋرالى، 2016-2019 -جىلدارعا ارنالعان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋدىڭ «دەنساۋلىق» جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جايلى جان-جاقتى بايانداپ بەرىپتى. «ەڭ باستىسى، جاڭا باعدارلامادا حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋدا، ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىن جاقسارتۋدا ءۇش باعىت قامتىلعان. ال وسى ءۇش باعىتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ون قادام بەلگىلەنگەن. مينيستر مەديتسينا قاۋىمىنىڭ الدىندا وسى قاداۋ- قاداۋ ون قادامنىڭ ءارقايسىسىنا كەڭىنەن تالداۋ جاساپ، ناقتى ءتۇسىندىرىپ بەردى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
***
بالا باۋىر ەتىڭ. بالانىڭ دەنساۋلىعى ءاربىر اتا-انانى الاڭداتپاي قويمايتىنى انىق. ماسەلەن، جاقىندا جالپى تاجىريبەلىك دارىگەر، كوپشىلىك اراسىندا ءسىڭىپ كەتكەن تەرمين وتباسىلىق دارىگەردىڭ جۇمىس ىستەۋ جۇيەسىنە كوڭىلدەرى تولمايتىنىن جەتكىزگەن اتا-انالار بولدى. ءبىراق سالا ماماندارى مۇنىڭ بىزگە دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن جەتكەن جۇيە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ باعۋدا.
ال قازاقستانداعى پەدياتريا عىلىمىنىڭ پراكتيكالىق نەگىزىن قالاۋشى، بەلگىلى پروفەسسور، اكادەميك كامال ورمانتايەۆ وتباسى دارىگەرى بالالار دارىگەرىن الماستىرا المايتىنىن ايتادى. كوكەيدەگى كوپ ساۋالعا قاتىستى «ايقىن» گازەتى اكادەميكپەن سۇحباتتاسقان.
باسىلىم ءتىلشىسىنىڭ ساۋالدارىنا تۇشىمدى جاۋاپ بەرگەن اكادەميك: «وتباسى دارىگەرى 14 مىڭ اۋرۋدىڭ استارىن بىلمەيدى. ولار كىشكەنتاي بالانى قاراۋدان قورقادى. ويتكەنى بالالاردى ەمدەۋدىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. مىسالى، جاڭا تۋعان بالا مەن 1,2 جاسقا دەيىنگى بالالار اۋرۋىن ايتا المايدى. وسىعان بايلانىستى بالانىڭ دەنەسىندە قىزۋ بولسا، قازىر دارىلەر كوپ، دارىگەر دارىمەن قىزۋىن تۇسىرەدى. ءبىراق ول ەمگە جاتپايدى. بۇل بىرتە-بىرتە سوزىلمالى اۋرۋعا اينالىپ جاتىر. ەلىمىزدەگى پەدياتريا فاكۋلتەتىن جاۋىپ تاستاعانىنا ون جىل بولدى. ال ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ 30 پايىزى بالالار. نەگىزى، بالالارمەن جۇمىس ىستەۋ قيىن. دەكان بولعان 1980-90 -جىلدارى ءبىر جىلدا 300 پەدياتر مامان ((بالالار دارىگەرى) دايىنداپ شىعاراتىنبىز.
بىلتىر 58 پەدياتر عانا بولدى. قازىر پەدياترلاردىڭ سانى دا ازايىپ كەتتى، بىلىمدەرى دە تومەن. سوندىقتان پەدياتريا فاكۋلتەتى اشىلسا ەكەن دەيمىن. وعان كوپ قارجى دا كەرەگى جوق»، - دەيدى. سۇحبات «اۋرۋدىڭ 14 مىڭ ءتۇرىن ءبىر دارىگەر ەمدەي الا ما؟» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن.
نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، قازىر ءبىزدىڭ قازاق مولا سالىپ جارىساتىن بولىپ الدى. بالاسىنا دۇرىس ءبىلىم اپەرىپ، نە بولماسا قايىرىمدىلىق جاساپ جارىسسا ءجون-اۋ، جو-وق، بەيىت سالىپ جارىسامىز. ودان دا ول مارقۇمعا ءتىرى كەزىندە ءبىر شاراپاتىمىزدى تيگىزگەنىمىز دۇرىس ەدى- اۋ! بۇل جايىندا «ايقىن» گازەتىنىڭ بۇگىنگى نومىرىندەگى «كورىكتى» بەيىت ءولىنى رازى ەتە مە؟» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالادا ايتىلعان.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قازىر الماتىنىڭ باتىسىنداعى كەڭساي زيراتىنا بارساڭىز، بىردەن بايقايسىز. بەيىت ەمەس، ءبىر ساۋلەتتى ساياباققا كىرىپ كەتكەندەي بولاسىز. بەيىتتەردىڭ ءبارى ەڭسەلى، بىرىنەنبىرى وتەدى. قۇددى ءبىر قابىرقالاعا كىرگەندەيسىز. بۇرىنعى بەيىتتەر قاراپايىم بولاتىن ەدى، بۇگىنگىلەردىڭ ءبارىنىڭ ساۋلەتى اسىپ تۇر. قۇلپىتاسى ءوز الدىنا، قاشالعان، ءتىپتى مۇسىندەلگەن. «ءبىر بەيىتتەن قىلىشىن قۇشاقتاعان باتىردىڭ ءمۇسىنىن بايقادىق. قورىمدا اداسىپ جۇرگەن بۇل قاي باتىر بولدى ەكەن؟ سويتسەك، بۇل تىرىسىندە باتىردىڭ ءرولىن ويناعان اكتەرگە قويىلعان ەسكەرتكىش بولىپ شىقتى. تاعى ءبىر مازارعا تاستى ويىپ تۇرىپ قازاقستاننىڭ كارتاسىن سالعىزىپتى. بالكىم، بەيىت يەسى گەوگراف پا ەكەن؟ سول سياقتى گيتارا، كىتاپ، قاۋىرسىن قالام سياقتى ەسكەرتكىشتەر مارقۇمنىڭ ماماندىعىنان سىر شەرتىپ تۇرعانداي. قوڭىر قۇلپىتاس ۇستىنە قۇستىڭ قوس قاناتىن قوندىرىپتى. ەندى ءبىر بەيىتتە بيىكتىگى ەكى مەتردەي ۇزىنشا تاستىڭ ۇشىنا ادامنىڭ قولى قاشالعان. ال الاقاندا اق قىزعالداق. جۇيرىك وي نە ىستەتپەيدى؟ ءبىراق مۇنداي تاس ءمۇسىننىڭ ولگەن ادامعا قانداي قاجەتتىلىگى بولا قويسىن؟» - دەپ جازادى ماقالا اۆتورى.
اۆتور: مارلان جيەمباي
