ءالحامدۋليللا,13 ميلليون قازاقپىز

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - احاڭ - الاشتىڭ ارداقتىسى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن «ءالحامدۋليللا، 6 ميلليون قازاقپىز!» دەپ ءدۇيىم ەلدەن ءسۇيىنشى سۇرايتىنى بار ەدى عوي.

ارينە، ودان بەرى ۇلتىمىز اشارشىلىقتى، ساياسي قۋعىن- سۇرگىندى، سۇراپىل سوعىستى باستان وتكەرىپ، ەلدەگى حالىق سانى ايتارلىقتاي ازايدى. ال بيىلعى ۇلتتىق ساناقتىڭ العاشقى ناتيجەسىنە سۇيەنسەك، «ءالحامدۋليللا، 13 ميلليون قازاقپىز!» دەپ جەر- جاھانعا جار سالاتىن جاعدايعا جەتىپپىز. قۇداي كوپ كورمەسىن تەك!

ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆقا بيىلعى 1-قىركۇيەك پەن 30-قازان ارالىعىندا جۇرگىزىلگەن ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ العاشقى ناتيجەلەرى تۋرالى بايانداعان پرەمەر- مينيستر اسقار ءماميننىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندىقتاردىڭ جالپى سانى 19169550 ادامعا تەڭ. وتانداستارىمىزدىڭ 48,71 پايىزى - ەرلەر، 51,29 پايىزى - ايەلدەر. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز ەل رەتىندە العاش رەت وتكىزگەن ۇلتتىق ساناعىنان بەرى، ياعني 1999 -جىلدان بەرى قاراي حالىقتىڭ سانى 4,1 ميلليون ادامعا كوبەيگەن. بۇل - ۇلكەن جەتىستىك!

1989 -جىلعى ساناق بويىنشا ەلدەگى حالىق سانى 16222324 ادامعا تەڭ بولعان ەدى. بۇل ساناق قازاقستاننىڭ بۇرىنعى كەڭەس وداعى قۇرامىندا بولعان كەزىندە جۇرگىزىلگەنىن ەسكەرۋ كەرەك. سەبەبى الىپ يمپەريا قۇلاپ، 90-جىلداردىڭ توقىراۋى باستالعان كەزدە ءتۇرلى جاعدايمەن قازاق توپىراعىنا تابانى تيگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى وزدەرىنىڭ تاريحي وتاندارىنا ۇدەرە كوشكەنى بەلگىلى. سونىمەن قاتار ەلدەگى تۇرمىستىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى دەموگرافيالىق جاعداي دا كەرى كەتتى. ءسويتىپ 1989 -جىلعى 16222324 ادامنان ەلىمىزدە 1999 -جىلى 14981281 ادام قالعان. ياعني حالىق سانى 1,2 ميلليون ادامعا ازايدى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ دۇرىس ۇستانعان ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە، ەلىمىز 90-جىلداردىڭ قيىندىعىن ويداعىداي ەڭسەرىپ، دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى. وسىلايشا، قازاقستان از عانا جىلدار ىشىندە ءومىر سۇرۋگە قولايلى مەملەكەتكە اينالدى. دەموگرافيالىق جاعداي دا تۇزەلدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەل حالقىنىڭ 4,1 ميلليون ادامعا كوبەيۋى - سونىڭ ايعاعى. ويتكەنى ادام بالاسى تۇرمىسقا قولايلى، تىنىشتىق سالتانات قۇرعان جەردە عانا تامىر جاياتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى.

ماقتانىپ ايتار تاعى ءبىر جەتىستىك، بيىلعى ۇلتتىق ساناقتىڭ العاشقى ناتيجەسى بويىنشا ەلىمىزدەگى قازاقتاردىڭ ۇلەسى 70,18 پايىزعا جەتكەن. بۇل دەگەنىمىز - 13453190 ادام. 1989 -جىلعى ساناق بويىنشا ەلىمىزدەگى قازاقتاردىڭ سانى 6496858 ادام ەدى. سوندا 30 جىلدان اسا ۋاقىت ىشىندە قازاقتاردىڭ سانى 2 ەسە، ياعني 6956332 ادامعا كوبەيگەن. بۇل جەردە قازاقستاننىڭ ءومىر سۇرۋگە قولايلى ەل ەكەندىگىنەن بولەك، تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ شەتەلدەردەگى قانداستاردى قازاقستانعا شاقىرىپ، ۇلى كوشتىڭ قانات جايۋىنا سەبەپشى بولعانىنا باسا نازار اۋدارۋعا ءتيىسپىز. ەلگە ەل قوسىلىپ، ەڭسەمىز ودان ءارى كوتەرىلگەن جوق پا؟!

بيىلعى ۇلتتىق ساناقتىڭ العاشقى ناتيجەلەرى قازاقستان حالقىنىڭ ورتا جاسى 31,94 جاس ەكەنىن كورسەتتى. تۇسىنە بىلگەن ادامعا، بۇل دا جاقسى كورسەتكىش. بۇل قازاقستانداعى ادامي كاپيتالدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى. اتالعان كورسەتكىش بويىنشا ءبىزدىڭ ەل الەمنىڭ ءبىرشاما مەملەكەتىنەن الدەقايدا الدا تۇر. ماسەلەن، 2020 -جىلعى دەرەككە سۇيەنسەك، گەرمانياداعى ورتاشا جاس - 47,8, يسپانيادا - 43,9 جاسقا، ۇلى بريتانيادا - 40,6 جاسقا، قىتايدا 38,4 جاسقا تەڭ. دەمەك، قازاقستاننىڭ بۇل كورسەتكىشى بولاشاقتا ۇلكەن باسىمدىققا اينالادى دەگەن ءسوز.

وسى ورايدا بۇعان دەيىنگى ۇلتتىق ساناقتارداعى حالىقتىڭ ورتاشا جاسىنا توقتالايىق. ماسەلەن، 1989 -جىلى قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا جاسى 29,9 جاستى، 1999 -جىلى 31,6 جاستى قۇراعان. دەمەك، قازاقستان حالقى 30 جىلدان اسا جىلدىڭ ىشىندە تەك 2,04 جاسقا «قارتايعان».

ۇلتتىق ساناقتىڭ دەرەكتەرى قازاقستان حالقىنىڭ جاسارىپ كەلە جاتقانىن اڭعارتتى. ماسەلەن، جالپى حالىقتىڭ 33,97 پايىزى - 17 جاسقا دەيىنگى بالالار، ال 19,72 پايىزى - 14-28 جاس ارالىعىنداعى جاستار. سونىڭ ىشىندە حالىقتىڭ 59,05 پايىزى، ياعني 11320410 ادام ەڭبەككە جارامدى دەپ تانىلعان. بۇل رەتتە ماماندار قازاقستانداعى ورتاشا جاستىڭ تومەندىگى مەن ەڭبەككە جارامدى ادامدار ۇلەسىنىڭ جوعارىلىعى الداعى ۋاقىتتا ەل ءۇشىن الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ماڭىزدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا تاماشا العىشارت بولادى دەپ بولجام جاساۋدا.

ەندى از- كەم بيىلعى ۇلتتىق ساناق جايلى ءسوز قوزعايىق. باسىن اشىپ الاتىن ءبىر ماسەلە پرەمەر- مينيستر اتاعان كورسەتكىشتەر حالىق ساناعىنىڭ العاشقى ناتيجەلەرى عانا. ساناقتىڭ باسقا كورسەتكىشتەرىنىڭ ناتيجەسى كەزەڭ- كەزەڭىمەن جاريالانىپ، جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلادى. قازىر دەرەكتەردى وڭدەۋ جۇمىستارى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلىپ جاتىر. سوندىقتان «ساناق اياقتالدى، ناقتى قورىتىندىسى شىقتى» دەپ بايلام جاساۋعا ءالى ەرتە. الدا ءالى قىرۋار جۇمىس بار.

تاعى ءبىر اتاپ وتەرلىگى، كوپشىلىك ۇلتتىق ساناقتىڭ نە ءۇشىن وتكىزىلەتىنىن ءالى دۇرىس تۇسىنبەيتىن سىڭايلى. مۇنداعى ماقسات - حالىقتىڭ سانىن انىقتاۋ عانا ەمەس. باستى ماقسات - ەلدەگى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ ناقتى كارتيناسىن جاساۋ. بۇل نە ءۇشىن كەرەك؟ بولاشاق رەفورمالاردى جوسپارلاۋ ءۇشىن كەرەك. ياعني حالىقتان جينالعان جاۋاپتاردىڭ نەگىزىندە جان- جاقتى تالداۋ جاسالادى، تيىسىنشە الداعى بىرنەشە جىلدارعا ارنالعان جوبا- جوسپارلار تۇزىلەدى. وسىنى قاپەردە ۇستاعان ابزال.

فارحات قايرات ۇلى

egemen.kz