بۇگىن - مۇحتار اۋەزوۆتىڭ تۋعانىنا 125، شەرحان مۇرتازانىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولدى

استانا. قازاقپارات - بۇگىن تانىمال قازاق جازۋشىلارى مۇحتار ءاۋزوۆتىڭ، شەرحان مۇرتازا مەن ورالحان بوكەيدىڭ تۋعان كۇنى دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«اباي جولى» رومان- ەپوپەياسى ارقىلى قازاقتىڭ باس اقىنىنا قارا سوزبەن ماڭگىلىك ەسكەرتكىش ورناتقان مۇحتار اۋەزوۆ 1897 -جىلى 28-قىركۇيەك كۇنى بۇرىنعى سەمەي ۋەزى، شىڭعىس بولىسىنداعى قاسقابۇلاق دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن.

بالا كۇنىندە سەمەي قالاسىنداعى مەدرەسەدە، كەيىن بەس كلاستىق ورىس مەكتەبىندە، 1915- 1919 -جىلدارى مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا ءبىلىم العان.

1917 -جىلى سەميناريادا وقىپ جۇرگەن كەزىندە حالىق اڭىزى بويىنشا «ەڭلىك- كەبەك» پەساسىن جازادى. ال 1921 -جىلى جازىلعان «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اتتى العاشقى اڭگىمەسىمەن ادەبيەتكە تۇبەگەيلى بەت بۇردى.

سەمەيدە، ورىنبوردا ءار ءتۇرلى قىزمەت ىستەي ءجۇرىپ، الاش پارتياسىنىڭ كوسەمدەرى ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ سياقتى قازاق قايراتكەرلەرىمەن جاقىن ارالاسىپ، «اباي» جۋرنالىن شىعارۋعا اتسالىسادى.

1923- 1926 -جىلدارى «وقىعان ازامات»، «قىر سۋرەتتەرى»، «ۇيلەنۋ»، «ەسكىلىك كولەڭكەسىندە»، «كىنامشىل بويجەتكەن»، «قارالى سۇلۋ» اڭگىمەلەرىن جازادى.

1923- 1928 -جىلدارى لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ، ءتىل مەن ادەبيەت فاكۋلتەتىن بىتىرەدى. ودان كەيىن تاشكەنتتە ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا شىعىس فولكلورى بويىنشا ءبىلىم الادى. لەنينگرادتا (قازىرگى سانكتپەتەربۋرگ) وقىعان سوڭعى جىلىندا قايراتكەر تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ اكەسى رىسقۇل تۋرالى «قاراش- قاراش» اتتى تاريحي پوۆەست جازدى. قازاق كينوسىنىڭ جاۋھارلارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن «كوكسەرەك» فيلمىنىڭ ستسەناريىنە ارقاۋ بولعان ايگىلى پوۆەست تە وسى كەزدە جازىلدى.

اۋىزشا جەتكەن اڭىزدارعا سۇيەنسەك، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ساياسي قىزمەتتەن باس تارتىپ، عىلىمعا تاباندى تۇردە بەت بۇرۋىنا احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ەل ەرتەڭى ءۇشىن باسىڭدى امان الىپ قال» دەگەن كەڭەسى تۇرتكى بولعان كورىنەدى. سوعان قاراماستان، اڭدۋدا بولىپ، 1930- 1932 -جىلدارى قاماۋعا الىندى، تۇتقىننان قۇتىلۋ ءۇشىن اشىق حات جازۋعا ءماجبۇر بولدى.

جازۋشى ايگىلى «اباي جولى» رومان- ەپوپەياسىن 15 جىل بويى جازعان دەگەن دەرەك بار. ءتورت تومدىق تۋىندى 1959 -جىلى سول كەزدەگى ەڭ ۇلكەن ماراپات - لەنيندىك سىيلىققا يە بولدى. قازىرگى تاڭدا «اباي جولى» 30-دان استام تىلگە اۋدارىلعان.

عالىمدىعىن ايتساق، ابايتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاپ، كوپ تومدى «قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ» قازاق فولكلورىنا ارنالعان تومىنىڭ (1960) نەگىزگى اۆتورى جانە رەداكتورى بولدى. قىرعىزدىڭ «ماناس» ەپوسى تۋرالى مونوگرافيا جازدى.

مۇحتار اۋەزوۆ باستاپ، كەيىن اياقسىز قالعان رىسقۇلوۆتار اۋلەتىنىڭ باسىنداعى كۇرەسكەرلىك تاريحتى كەيىن تاعى ءبىر كورنەكتى جازۋشى شەرحان مۇرتازا جازىپ جالعاستىردى.

«مىنە، ءسىز 60 دەگەن اسۋعا شىقتىڭىز، تومەنگە قاراڭىزشى، اعا، مەن كورىنەم بە ەكەن؟». بۇل - ورالحان بوكەيدىڭ وسىدان 30 جىل بۇرىن شەرحان مۇرتازاعا جازعان قۇتتىقتاۋ حاتىنىڭ ءۇزىندىسى. قازاق ادەبيەتىنىڭ ورالحان بوكەي، فاريزا وڭعارسىنوۆا، اقسەلەۋ سەيدىمبەك، مۇحتار شاحانوۆ، ديداحمەت ءاشىمحان، تەمىرحان مەدەتبەك سياقتى تىڭ ەسىمدەرمەن تولىعۋىنا، قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ادەبيەتتەن ىرگە اجىراتىپ، دەربەس سالا رەتىندە دامۋىنا جول اشقان شەرحان مۇرتازانىڭ تۋعانىنا بيىل 90 جىل تولىپ وتىر.

مەملەكەت قايراتكەرى تۇرار رىسقۇلوۆ پەن اكەسى رىسقۇلدىڭ بەينەسىن كوركەم ادەبيەتكە ارقاۋ ەتكەن « قىزىل جەبە»، «جۇلدىز كوپىر»، «تامۇق» روماندارىنىڭ اۆتورى قازاق دراماتۋرگياسىن «ستالينگە حات»، «بەسەۋدىڭ حاتى»، «بەسىنشى بۇرىش» پەسالارىمەن بايىتتى.

شەرحان مۇرتازا 1932 -جىلدىڭ 28-قىركۇيەگىندە، جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، تالاپتى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ومىردەن 2018 -جىلدىڭ 8-قازانىندا، الماتى قالاسىندا ءوتتى.

بولاشاق جازۋشى 1955 -جىلى م. ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرەدى.

1955 - 56 -جىلدارى قازاق مەملەكەت كوركەم ادەبيەت باسپاسىندا، 1956 - 60 -جىلدارى قازىرگى «جاس الاش» گازەتىندە، 1960 - 63 -جىلى قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە ءتىلشى، ادەبي قىزمەتكەر، رەداكتور بولىپ جۇمىس ىستەدى. 1970 - 72 -جىلدارى «جازۋشى» باسپاسى جانىنداعى بالالار مەن جاستار ادەبيەتى باس رەداكتسياسىنىڭ جانە «جالىن» الماناحىنىڭ باس رەداكتورى، 1972 - 75 -جىلدارى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، 1975 - 80 -جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ 2-حاتشىسى، 1980 - 89 -جىلى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، 1989 - 92 -جىلدارى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، 1 «قازاقستان» مەملەكەتتىك تەلەراديوكومپانياسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

سونداي-اق، ۇلتتىق ساياسات، مادەنيەت جانە ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى كوميتەت مۇشەسى، مادەنيەت، باسپا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، قوعامدىق بىرلەستىكتەر جونىندەگى كوميتەت مۇشەسى، مادەنيەت، باسپا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، قوعامدىق بىرلەستىكتەر جونىندەگى كوميتەتتىڭ مادەنيەت، ادەبيەت جانە ونەر بولىمدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سياقتى قوعامدىق قىزمەتتەردى قاتار الىپ ءجۇردى.

1990-1993 -جىلدارى قازكسر حالىق دەپۋتاتى، 1994-1995 -جىلدارى ق ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ، 1999-2004 -جىلدارى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ 2-شاقىرىلىم دەپۋتاتى بولدى.

شەرحان مۇرتازا «لەنينشىل جاس (قازىرگى «جاس الاش»)، «ەگەمەن قازاقستان، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىن باسقارىپ تۇرعان كەزەڭدە قازاق جۋرناليستيكاسىنا تالاي تانىمال ەسىم كەلىپ، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردىڭ وقىرمان سانى ارتتى. وسىنىڭ ءبارىن «شەرحاننىڭ شەكپەنىنەن» شىققان شاكىرتتەرى جازۋشىنىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرىپ ءجۇر.

سول «شەرحاننىڭ شەكپەنىنەن» شىققان تانىمال ەسىمدەردىڭ ءبىرى - ورالحان بوكەي. بۇگىن ونىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 79 جىل تولىپ وتىر.

التاي جىرشىسىنىڭ جازعى تاڭداي جارق ەتىپ وتكەن ءومىرى ۇلى ارمان اۋىلدا وقىماي قالعان ادامدى دا شىڭعا شىعارىپ، قول جەتپەستەي كورگەن ءبىلىم تەڭىزىنە جولداما الىپ بەرەتىنىن كورسەتىپ تۇر.

قازاقستان، موڭعوليا، قىتاي، رەسەي شەكاراسىنىڭ تۇيىسكەن تۇسىن كەزىندە تۇگەلدەي قازاق مەكەن ەتكەنىن، بۇل مەكەن تۇركىلەردىڭ ءتۇپ قونىسى ەكەنىن قارا ءسوزدىڭ قۇدىرەتىمەن دالەلدەۋگە ءومىرىن سارپ ەتكەن قالامگەردىڭ «ايپارا انا»، «زىمىرايدى پويىزدار»، «اتاۋكەرە»، «مۇزتاۋ» سياقتى سۇيەكتى شىعارمالارىندا كوتەرگەن پروبلەمالار قازاق قوعامىندا ءالى دە وزەكتىلىگىن جويعان جوق.

ورالحان بوكەي 1943 -جىلى -قىركۇيەكتە شىعىس قازاقستان وبلىسى كاتونقاراعاي اۋدانى شىڭعىستاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى.

ول 1961 -جىلى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ اتىنداعى شىڭعىستاي ورتا مەكتەبىن ءتامامداپ، اعا پيونەر ۆوجاتىي جانە التاي سوۆحوزىندا تراكتورشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. 1963-1969 -جىلدارى ورالحان بوكەي س. م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە سىرتتاي وقىدى.

1965-1968 -جىلدارى ول سول كەزدەگى بولشەنارىم اۋدانىنىڭ «ەڭبەك تۋى» گازەتىندە كوررەكتور، اۋدارماشى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ «كوممۋنيزم تۋى» (قازىر «ءديدار») گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەر بولدى.

1968 -جىلى رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس» («جاس الاش») گازەتىنە شەرحان مۇرتازانىڭ شاقىرۋى بويىنشا كەلەدى. ونىڭ قالامى قارىمدى جۋرناليست، شەبەر جازۋشى بولىپ قالىپتاسۋىنا شەرحان مۇرتازانىڭ اعالىك قامقورلىعى ەرەكشە اسەر ەتكەنىن زامانداستارى دا ءجيى ايتادى.

1974-1983 -جىلدارى ورالحان بوكەي «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ پروزا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1983-1991 -جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1991-1993 -جىلدارى باس رەداكتورى بولدى.

جازۋشى 1993 -جىلى 17-مامىردا ءۇندىستاندا ءىسساپاردا ءجۇرىپ قايتىس بولدى.