توعىزقۇمالاقتان ەكى دۇركىن الەم، 11 مارتە ق ر چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش قازاق قىزى

 استانا . قازاقپارات - ءتول سپورتىمىز توعىزقۇمالاق ويىنى اتادان بالاعا جەتكەن اسىل مۇرالارىمىزدىڭ ءبىرى. ونىڭ شىعۋ تاريحىن ءار زەرتتەۋشىلەر ءار قالاي ايتادى.

ءبىر جازبا دەرەكتەردە 4 مىڭ جىلدىق تاريحى بار دەسە، باسقا ءبىر دەرەكتەردە ونىڭ پايدا بولعان كەزى ودان دا كوپ ۋاقىت بولۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن بولجامدار جاسالادى. مەيلى، كىم نە دەسە دە توعىزقۇمالاق ويىنى قازاقتىڭ عاسىرلاردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان ءتول سپورتى ەكەنى داۋسىز. وسى ۇلتتىق سپورتىمىزدان بۇگىندە ەكى رەت (2010, 2012ج. ) الەم چەمپيوناتى ءوتىپ، قازاقتىڭ قىز- جىگىتتەرى باس جۇلدەنى وزگە ەلدەرگە ۇستاتپاي، كوش باستاپ كەلەدى. سول ساڭلاقتارىمىزدىڭ ءبىرى ەسىمى توعىزقۇمالاق تاريحىنىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلعان قاراكوز قارىنداسىمىز قىزىلوردالىق - اسەل داليەۆا.
ءبىز توعىزقۇمالاقتان قازاقستاننىڭ 11 دۇركىن، الەمنىڭ ەكى دۇركىن چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش قازاق قىزىنان ارنايى سۇحبات العان ەدىك.  

- اسەل، ءسىز ءتول ويىنىمىز توعىزقۇمالاقتان ەكى دۇركىن الەم چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش قازاقسىز. بۇل كەزدەيسوقتىق پا، الدە قاجىرلى ەڭبەكتىڭ جەمىسى ما؟ 
 - بۇل قاجىرلى ەڭبەكتىڭ جەمىسى. «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي - تويادى كارنىڭ تىلەنبەي» دەگەن قازاقتىڭ جاقسى ءسوزى بار عوي. كىشكەنتايىمنان توعىزقۇمالاقتى جانىم سۇيەتىن، 6 ساعاتقا دەيىن تاقتا ۇستىندە ويناپ وتىرا بەرەتىنمىن. ادام سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسسا ەشقاشان دا جالىقپايدى. جەتىستىككە جەتۋگە ەشنارسە كەدەرگى بولا المايدى. باپكەرىم دە وسى جەتىستىكتەرىمە ءوز ۇلەسىن قوستى، الدىما ماقسات قويىپ سوعان قول جەتكىزۋدى ۇيرەتتى.

-   قازىرگە دەيىنگى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىڭە قىسقاشا توقتالىپ كەتسەڭىز.. .
- ءوزىمنىڭ سۇيىكتى سپورتىم توعىزقۇمالاقتاعى باستى ءىرى جەتىستىگىم -  ەكى دۇركىن الەم چەمپيونى (2010, 2012ج. ) اتاعىنا قول جەتكىزۋىم. ەكىنشى باعىندىرعان بيىگىم -  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەرەسەكتەر اراسىندا وتەتىن ىشكى بىرىنشىلىگىنىڭ 11 دۇركىن (2001, 2002, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011, 2012, 2013ج. ) جەڭىمپازى اتانۋىم. ال بيىل ق ر بىرىنشىلىگىنىڭ كۇمىس جۇلدەسىن قاناعات تۇتتىم. سونداي- اق، ازيا چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى (2009ج. ) ، چەحيانىڭ پراگا قالاسىندا وتكەن ينتەللەكتۋالدى ويىندار وليمپياداسىنىڭ ءبىر دۇركىن، شۆەيتساريانىڭ لياتۋردەپە قالاسىندا وتەتىن ءداستۇرلى حالىقارالىق ءتۋرنيرىنىڭ ەكى دۇركىن جەڭىمپازى (2011,2012ج. ) اتاندىم. ال جىل سايىن پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جۇلدەسى ءۇشىن وتەتىن ءداستۇرلى حالىقارالىق تۋرنيردىڭ 10 رەت باس جۇلدەسىن جەڭىپ الدىم. وسى جەتىستىكتەرىمنىڭ ارقاسىندا 2 تەمىر تۇلپار ءمىندىم. الەم چەمپيوناتىنا توعىزقۇمالاقتىڭ 3 تۇرىنەن دە جولداما الدىم. (جولداما توعىزقۇمالاقتىڭ 3 تۇرىنەن 2 ادامنان عانا الىنادى) . 2014 - جىلى شولپان اتا قالاسىندا وتكەن ءبىرىنىشى بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىندا ق ر قۇراما كومانداسى جەڭىمپاز اتاندىق.

- وسى بيىككە جەتۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت تەر توكتىڭ؟
- نەگىزى، ەس بىلگەلى وسى سپورت تۇرىمەن اينالىسىپ كەلە جاتىرمىن. ناقتىلى ەسەپتەپ كورسەم، تۋرا 12 - جىل بولىپتى. ەڭ العاش توعىزقۇمالاقتى ۇيرەنىپ، ۇيىرمەگە قاتىسىپ جۇرگەنىمدە قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى ەركەتاي يمانبايەۆ كۇنىنە 3 ساعات، ال دەمالىس كۇندەرى 6 ساعات جانە ودان دا كوپ ۋاقىت جاتتىقتىراتىن. بۇل كىسىنىڭ جاقسىلىعىن ءومىر بويى ۇمىتپاسپىن. وسى دەڭگەيگە جەتۋىمە تىكەلەي سول كىسىنىڭ كومەگى ءتيدى. توعىزقۇمالاقتى ءوزىم دە قاتتى ۇناتتىم. سوندىقتان بولار، باپكەرىم قانشا ساعات ۇيرەتىپ جاتتىقتىرسا دا جالىقپايتىنمىن. جاتتىعۋدان دا ءبىر مينۋتقا كەشىگىپ كورگەن ەمەسپىن. مەنىڭ كىشكەنتاي كەزىمدە انام كوزى تىرىسىندە: «اسەل جاتتىعىپ جۇرگەن ۇيىرمە ورتالىعىنا وزىمەن بىرگە توسەگى مەن كورپە- جاستىعىن اپارىپ سالىڭدار» ، - دەپ دەپ ازىلدەيتىن. سەبەبى، مەن ازاندا كەتكەننەن ءتۇن ورتاسىندا ۇيگە ءسۇرىنىپ- جىعىلىپ جەتەدى ەكەنمىن. ول كەزدە بالامىز عوي. توعىزقۇمالاق ۇيىرمەسىنە العاشىندا ءۇي شارۋاسىنان قاشىپ باراتىنمىن. كەيىننەن قۇمارىم ارتىپ، قاتتى قىزىعىپ، اقىرى سۇيىكتى سپورتىما اينالىپ كەتتى.

- ال قازىرگى باپكەرىڭىز كىم؟
-  العاشقى باپكەرىم ەركەتاي الكەن ۇلى يمانبايەۆ. باپكەرىم قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى. ول كىسى ەكى الەم چەمپيونىن، ءبىر قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن سپورت شەبەرىن، ءۇش حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرىن، جيىرماعا جۋىق سپورت شەبەرىن دايارلاپ شىعاردى. مەنىڭ قازىرگە دەيىنگى ءومىرىمنىڭ دە، جەتىستىگىمنىڭ دە كۋاسى وسى كىسى. ون جاسىمدا اكە- شەشەمنىڭ ءومىر جولى ەكىگە ايىرىلدى. اعام ەكەۋمىز انامىزدىڭ قولىندا قالدىق. ءدال سول كەزدە مەن توعىزقۇمالاق ۇيىرمەسىندە جۇرگەنمىن. اكەلىك تاربيەنىڭ ءوزىن ەركەتاي اعايدان الدىم. سوندىقتان بولار، ەركەتاي الكەن ۇلى ءوز تۋعان اكەمدەي بولىپ كەتكەن. وسى كىسىنىڭ تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا ومىردەگى الدىمنان كەزدەسكەن قيىندىقتاردىڭ بارلىعىن جەڭىپ كەلە جاتىرمىن. باستىسى -  قالاي ادام بولۋدى، قالاي ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەتتى. سپورتتاعى دا، ومىردەگى دە ۇستازىم، اقىلشىم بولدى. سوندىقتان مەن ول كىسىگە ماڭگى قارىزدارمىن. بۇل كۇندە دە بىردەمە بولسا، سول كىسىدەن اقىل- كەڭەس سۇرايمىن. 2014 - جىلى وتباسىلىق جاعدايىما بايلانىستى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا اۋىستىم. باپكەرىم الەم چەمپيونى عالىمجان تەمىربايەۆ. و ق و ۇلتتىق سپورت مەكتەبىنىڭ نامىسىن قورعاپ ءجۇرمىن.

- توعىزقۇمالاق ويىنى باسقا سپورت تۇرلەرى سياقتى دالادا جۇگىرىپ، سپورت كەشەنىندە جاتتىعاتىن دەنە قيمىلى ەمەس. ال، ءسىز توعىزقۇمالاقتان جارىستارعا دايىندىق جۇمىستارىن قاي جەردە، كىممەن بىرلەسىپ وتكىزەسىز؟
- راس، توعىزقۇمالاق ويىنى ارنايى فيزيكالىق جاتتىعۋدى قاجەت ەتپەيدى. مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەن جىلدارى مەن قىزىلوردا قالاسىنداعى «توعىزقۇمالاق» كلۋبىنا بارىپ، بىزدەن ۇلكەن سپورت شەبەرلەرىمەن جاتتىعاتىنمىن. قازىرگى تاڭدا سپاررينگ- قارسىلاسىم بار. ول توعىزقۇمالاقتان ەرلەر اراسىنداعى تۇڭعىش الەم چەمپيونى - عالىمجان تەمىربايەۆ. ەكەۋمىز ۇنەمى بىرگە جاتتىعامىز. جالپى، ءار جارىس بىتكەن سوڭ مەن تاڭداۋلى، جاقسى وينالعان ويىنداردىڭ كوشىرمەسىن ءوزىمنىڭ كۇندەلىگىمە جازىپ الىپ، ۇيگە كەلىپ سول ويىنداردى زەرتتەيمىن. سوسىن كەلەسى جارىسقا سول ويىنداعى كۇردەلى پارتيالاردىڭ قۇرىلۋىنا قاراي دايىندىق جۇمىستارىن جاسايمىن. نەگىزى، وتىرىپ وينايتىن سپورت تۇرلەرى قاجىرلىقتى قاتتى قاجەت ەتەدى.

- مامانداردىڭ زەرتتەۋىنشە، الەمدە توعىزقۇمالاققا ۇقساس، تاقتا ءۇستى ويىندارىنىڭ 400 دەن استام ءتۇرى بار ەكەن. باسقا قانداي ويىن تۇرلەرىن بىلەسىڭ؟
- شىنىمەن دە دۇنيە جۇزىندە توعىزۇمالاققا ۇقساس ويىندار وتە كوپ. مەن ءۇشىن ول ويىندار وتە قىزىق، كەيدە زەرتتەۋلەر جۇرگىزگىم كەلەدى. ءبىراق، ماماندىعىم وعان سايكەس كەلمەيدى. سول ويىنداردىڭ ىشىندە مانگالا، وۆاري، كالاح، تاعى باسقا تۇرلەرىن جاقسى بىلەمىن. ويناپ تا ءجۇرمىن. ونىڭ ىشىندە وزىمە قاتتى ۇنايتىنى - وۆاري. بۇل ويىننان بىرنەشە تۋرنيرلەرگە قاتىسىپ تا ۇلگەردىم. شۆەيتساريانىڭ لياتۋردەپە جانە فرانتسيانىڭ كانن قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق تۋرنيرلەردە 3 - ورىنعا يە بولدىم. توعىزقۇمالاق ويناي بىلەتىن ادام بۇل ويىنداردى تەز ءارى وڭاي مەڭگەرىپ كەتە الادى. سەبەبى، بۇل ويىندار توعىزقۇمالاق سياقتى كۇردەلى ەمەس، ويىن ەرەجەلەرى جەڭىلدە.
- ال توعىزقۇمالاق ويىنى قاي جاعىنان قيىن؟
-  توعىزقۇمالاق تەكتەس ويىنداردىڭ ىشىندە ەڭ كۇردەلى ويىن -  توعىزقۇمالاق. سەبەبى، باسقا ويىنداردا قۇمالاق نەمەسە تاس سانى از بولادى. ايتالىق، وۆاري ويىنىندا بارلىعى 48 تاس، ال ءبىزدىڭ توعىزقۇمالاقتا 162 قۇمالاق بار. قارسىلاستى جەڭۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 82 قۇمالاق جيناۋ قاجەت جانە باسقا ويىنداردان تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى -  «تۇزدىق» ەرەجەسى بار. بۇل ەرەجە باسقا ويىنداردا مۇلدەم جوق.
-   مەنىڭ بىلۋىمشە، شەتەلدەردە توعىزقۇمالاق ويىنىندا دا، وسى تەكتەس ويىنداردى دا ۇل- قىزدار ءبىر- بىرىنە قارسىلاس بولىپ وينايدى. ال بىزدە ۇلدار جەكە، قىزدار جەكە باق سىناسادى. سىزدىڭشە، قايسىسى دۇرىس؟

- ءيا، شەتەلدىكتەر سولاي وينايدى. مەنىڭ ويىمشا، ەرلەر جەكە، ايەلدەر جەكە ويناعانى دۇرىس. ولاي دەيتىنىم، ەركەكتەر قاي جاعىنان الىپ قاراساڭ دا قىزدارعا قاراعاندا قۋاتتى بولادى. قاجىرلىعى جاعىنان دا، ويلاۋ جاعىنان دا ويىن بارىسىندا بىزدەن كوش ىلگەرى تۇراتىنى انىق. سوندىقتان ەر، ايەلدەر ءوز- ءوز الدىنا ءبىر- بىرىنە قارسىلاس بولعانى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن.

-    قازىر ەلىمىزدەگى توعىزقۇمالاق ويىنىنىڭ دامۋ دەڭگەيىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
- قازىرگى تاڭدا توعىزقۇمالاق ويىنىنىڭ دامۋ دەڭگەيى جامان ەمەس. ءبىراق، بۇدان دا جاقسى بولسا ەكەن دەگەن تىلەگىم بار. قازاقتىڭ ءتول ويىنىن دۇنيەجۇزىنە كەڭىنەن تاراتساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
-   ءتول ويىنىمىزدى ءالى دە دامىتا ءتۇسۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار جاساۋ كەرەك دەپ ويلايسىڭ؟ وزىڭدە قانداي ۇسىنىستار بار؟
- شىنىن ايتۋ كەرەك، ت وعىزقۇمالاققا مەملەكەت تاراپىنان ءبولىنىپ جاتقان قاراجات ازدىق ەتەدى. ءتول ويىنىمىز وليمپيادالىق سپورت تۇرلەرىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى. مەملەكەت كومەگىنەن تىس، ۇلتجاندى قالتالى ازاماتتار دەمەۋشىلىك جاساپ، قول ۇشىن بەرىپ جاتسا، كوپتەگەن العا قويعان ماقساتتارعا جەتۋگە بولار ەدى. ال توعىزقۇمالاقتى بۇكىل الەمگە تانىتۋ ءۇشىن بىزگە كوپ ەڭبەكتەنۋ كەرەك. مىسال رەتىندە ايتا كەتەيىن، كورەيالىقتار تاەكۆوندونى، جاپوندىقتار سۋمونى الەمگە قالاي تانىتتى. ولار ءوز سپورتىن دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتەن قاراجات ءبولدىرتىپ، تاەكۆوندو مەن سۋمو ماماندارىن الەمنىڭ تۇپكىر- تۇپكىرىنە جىبەرۋ ارقىلى بۇكىل الەمدى سول سپورت تۇرلەرىنە ۇيرەتتى. كەيىننەن سول ۇيرەنگەن سپورتشىلاردى ءوز قاراجاتتارىمەن ءار دەڭگەيدەگى جارىستارعا جىبەرىپ وتىردى. ءسويتىپ، بۇل سپورت تۇرلەرى بۇتكىل الەمگە تانىلدى. الدى وليمپيادا ويىندارىنا قوسىلدى. ءبىز دە ءتول سپورتىمىزبەن قوسا بىلىكتى ماماندارىمىزدى، سپورتشىلارىمىزدى كوپتەگەن ەلدەرگە شىعارىپ، ۇيىرمەلەر مەن ارنايى ورتالىقتار اشىپ بەرسەك، توعىزقۇمالاعىمىز دا ايداي الەمگە تارالار ەدى. قازىردىڭ وزىندە ەۋروپا ەلدەرىندە ءبىزدىڭ ۇلتتىق ويىنىمىزعا قىزىعاتىندار وتە كوپ. ونداعى ەلدەر ينتەللەكتۋالدى ويىنداردى وتە جوعارى باعالايدى.

 -  ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ءوزى قىزىعاتىنداي توعىزقۇمالاقتىڭ قانداي جاقسى قاسيەتى بار؟
- توعىزقۇمالاق مەن ءۇشىن عانا ەمەس، وسى ويىندى وينايتىندار ءۇشىن بارلىق جاعىنان قىزىقتى. شىنىمدى ايتسام، كىشكەنتايىمنان ەسەپكە جۇيرىك ەدىم جانە ەسەپتەگەندى جاقسى كورەتىنمىن. سول سەبەپتى دە شىعار توعىزقۇمالاقتى جاقسى ويناپ كەتە العانىم. ال، جالپى، توعىزقۇمالاقتىڭ باستى جاقسى قاسيەتى - ادامعا سابىرلىقتى، قايسارلىقتى، تاۋەكەلشىلدىكتى، شىدامدىلىقتى، ءارقاشان دا دۇرىس شەشىم قابىلداۋدى، سونداي- اق، العا ماقسات قويا ءبىلۋدى جانە سول ماقساتقا جەتۋدى ۇيرەتەدى.
- قازىرگى ەڭ باستى قارسىلاسىڭىزدى ايتا كەتسەڭىز.. .
- توعىزقۇمالاق ويىنى دامىعان سايىن، قارسىلاستارىم دا كوبەيىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا قارسىلاستارىم وتە كوپ. بارلىعى جاقسى وينايدى. ونىڭ ىشىندە ەرەكشە اتاپ وتەتىن باستى قارسىلاستارىم - اقتوبەلىك حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرلەرى ديانا كەنينا مەن شىمكەنتتىك سالتانات ساپاربەكوۆا.
-   قازىر قانداي جۇمىس ىستەپ جاتىرسىز؟
- ايەلدىڭ باقىتى - وتباسىندا دەۋشى ەدى عوي. قازىر انا مەن ايەل جۇمىسىن اتقارىپ جاتىرمىن (كۇلدى) . ۇلىم بار، 1 جاستان اسقان. وعان قوسا بارلىق ماڭىزدى جارىستاردان قالماۋعا تىرىسامىن.

  سۇحباتتاسقان كۇنسۇلتان وتارباي