اۋعانستان حالقى تاليباندىقتاردان نەگە قورقادى؟ «تاليبان» قوزعالىسى تۋرالى 10 دەرەك
ولار اۋعانستان يسلام امىرلىگىنىڭ قۇرىلعانىن جاريالاپ، حالىقتىڭ قۇقىعىن شەكتەمەيتىنىن مالىمدەدى. ءبىراق اۋعانستاندىقتار ولاردىڭ سوزىنە سەنبەي، كوبى ەلدەن قاشىپ كەتتى. جەلىدە اۋعانستاندىقتاردىڭ ۇشقالى جاتقان ۇشاققا جارماسىپ جاتقان ۆيدەوسى تارادى.
اۋعانستاننىڭ بيلىگىنە 20 جىلدان كەيىن قايتا ورالعان تاليباندىقتار «ەشكىمگە تيىسپەيمىز» دەسە دە، جۇرت نەگە ولاردان قورقادى؟ 1996-2001 -جىلدارى «تاليبان» قوزعالىسى ەلدى قالاي باسقاردى؟ «تاليبان» تۋرالى 10 دەرەكتى نازارىڭىزعا ۇسىنامىز.
1. «تاليبان» (پۋشتۋن تىلىنەن اۋدارعاندا «ستۋدەنتتەر»، «وقۋشىلار» دەگەندى بىلدىرەدى) 1990 -جىلداردىڭ باسىندا ك س ر و اسكەرى اۋعانستاننان شىعارىلعاننان كەيىن پاكىستاننىڭ سولتۇستىگىندە پايدا بولدى. BBC مالىمەتىنشە، «تاليبان» قوزعالىسى العاش رەت ءدىني سەمينارلاردا پايدا بولدى، سۋننيتتىك يسلامنىڭ قاتاڭ فورماسىن ۋاعىزداعان.
2. ا ق ش 2001 -جىلى «تاليبان» قوزعالىسىن اۋعانستان بيلىگىنەن كۇشتەپ الىپ تاستادى. تالىپتەر اۋعانستاندى 1996 - 2001 -جىلدارى بيلەدى. «تاليبان» قوزعالىسى قۇلاتىلعاننان كەيىن سودىرلار تاۋعا شىعىپ، پارتيزان سوعىسىن باستادى.
3. تالىپتەر شاريعاتتىڭ قاتاڭ ءتارتىبىن ۇستاندى. ادام ولتىرگەنى ءۇشىن سوتتالعانداردى، زينا جاساعانداردى كوپشىلىك الدىندا ءولتىرىپ، ۇرلىق جاساعانداردىڭ اياق- قولىن كەستى.
4. ايەلدەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە، 10 جاستان اسقان قىزداردىڭ ءبىلىم الۋىنا تىيىم سالدى. سونىمەن بىرگە ايەلدەرگە كوشەگە جالعىز جانە بۋركاسىز (پاراندجا) شىعۋعا تىيىم سالدى. ولار كوشەگە تەك ەر اداممەن (تۋىسى نەمەسە كۇيەۋى) عانا شىعا الدى. زاڭدى بۇزعاندار جازالاندى.
5. اۋعانستانداعى تاليبان بيلىگىن مويىنداعان تەك 3 ەل بولدى. ولار: پاكىستان، ساۋد ارابياسى جانە ب ا ءا. تالىپتەردىڭ پاسپورتى كوپ ەلدە جارامسىز دەپ تانىلدى.
6. تاريحي مۇرالاردى جويدى. 2001 -جىلى تاليبان حالىقارالىق نارازىلىققا قاراماستان اۋعانستاننىڭ ورتالىعىنداعى باميان بۋدداسىنىڭ ايگىلى ءمۇسىنىن جارىپ جىبەردى. بۇل جارتاسقا ويىلعان VI عاسىرداعى ەسكەرتكىشتەر كەشەنى ەدى.
7. «تاليباندا» ەكونوميكالىق دامۋ ستراتەگياسى بولعان جوق. ولار سوتسياليزم مەن كاپيتاليزمنىڭ ۇلگىلەرىن قابىلدامادى. حالىق گۋمانيتارلىق كومەكپەن نەمەسە ەسىرتكى ساۋداسىنان تۇسكەن كىرىس كومەگىمەن كۇن كوردى. ءبىراق «تاليبان» ەسىرتكى ساۋداسىنا رەسمي تۇردە تىيىم سالعان ەدى.
8. «تاليبان» قوزعالىسى 2001 -جىلى 11-قىركۇيەكتە نيۋ- يوركتەگى دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ورتالىعىنا شابۋىل جاسادى. سونىمەن بىرگە تالىپتەرگە ۋساما بين لادەنگە جانە ونىڭ «ال- كايدا» (قازاقستاندا تىيىم سالىنعان ۇيىم) قوزعالىسىنا باسپانا بەردى دەگەن ايىپ تاعىلدى.
9. تەلەديدارعا، مۋزىكاعا جانە فيلمگە تىيىم سالدى. ەلدەگى بارلىق كاسەتا مەن پلەنكا جويىلدى. مادەنيەت وكىلدەرى ەلدەن كەتۋگە نەمەسە جۇمىسىن تاستاۋعا ءماجبۇر بولدى.
10. ناتو- نىڭ باعالاۋىنشا، قازىر «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ قاتارىندا 85 مىڭنان استام اسكەر بار. باستاپقىدا قۇرامىندا 25 مىڭ ادام بولعان.
ايتا كەتەيىك، «تاليبان» ۇكىمەتى شەنەۋنىكتەرىنە راقىمشىلىق جاريالاپ، اۋعانستاندىقتاردى جۇمىسىنا ورالۋعا جانە ايەلدەردى بولاشاق ۇكىمەتكە قوسىلۋعا شاقىردى.
«يسلام امىرلىگى («تاليبان» باسقارۋ جۇيەسىن وسىلاي اتادى) ايەلدەردىڭ قۇربان بولعانىن قالامايدى. ولار شاريعات زاڭدارىنا سايكەس ۇكىمەتتىك قۇرىلىمدا بولۋى كەرەك»، - دەدى «تاليبان» كوميسسياسىنىڭ مادەنيەت ماسەلەلەرى جونىندەگى مۇشەسى ەنامۋللا سامانگاني.
مەيىرىم باقىتجانوۆا
aikyn.kz