قازاقتىڭ اتاقتى بايى ۆوكزال قۇرىلىسىنا 10 مىڭنان استام قوي بەرگەن
جومارت جاننىڭ عۇمىرىن تاريحشى قادىربەك بەكەت اڭگىمەلەپ بەردى، دەپ حابارلايدى Baq.kz.
قازالى اۋدانى تاريحي- مادەني مۇرالارعا باي مەكەن. ولاردىڭ قاتارىنداعى ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا سالىنعان ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرى تەمىرجول ۆوكزالى. «سۇلۋتام» اتالعان بۇل عيمارات تۋرالى مۇراعات دەرەكتەرىندە «تاشكەنت- ورىنبور تەمىرجول قۇرىلىسىمەن قاتار بوي كوتەرگەن ۆوكزالدىڭ ىرگەسى اقيرەك تاۋىنان قاشالىپ، تۇيە كەرۋەنىمەن تاسىلعان شاقپاق تاستاردان نومىرلەنىپ سالىنعان. قابىرعالارى كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن قالانىپ، توبەسى قاڭىلتىرمەن جابىلعان.
«قازاقستان تەمىرجولىنىڭ تاريحى وسى ۆوكزالدان باستالادى دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. ۆوكزال عيماراتى بيىك تە ءساندى ەتىپ سالىنعان. ساۋلەتىنە قىزىققان حالىق بۇنى «سۇلۋ، ادەمى ءۇي» دەپ، كەيىن «سۇلۋ تام» دەپ اتاپ كەتكەن» دەگەن دەرەك بار. ال ەل اراسىنداعى دايەك ونىڭ تاريحىن قىپشاقباي اتتى ازاماتپەن بايلانىستىرادى. ول ⅩⅨ عاسىر مەن ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن ەكەن. قىپشاقبايدىڭ مەنىڭ قولىمدا 1909 -جىلى پاتشا ينجەنەرى پولكوۆنيك بوگدانوۆ سىزعان قازالى قالاسىنداعى ورتالىق بازاردىڭ جوسپارى بار. بازاردى 1909 -جىلى قىپشاقباي بالاسى نۇرۇللا سالعىزىپ، ونى ءوزىنىڭ اپاسى اجارعا توركىن سىباعاعا بەرگەن. ال، مەن ول جوسپاردىڭ كوشىرمەسىن 2002 -جىلى ناۋرىز ايىندا الدىم»، - دەيدى قادىربەك بەكەت.
تاريحشىنىڭ ايتۋىنشا، قازالى قالاسىندا عانيباي دەگەن بايدان كەيىن باسىنا داۋلەت بىتكەن اۋقاتتىلاردىڭ ءبىرى - وسى قىپشاقباي. ونىڭ اجار، ءماريام دەگەن ەكى قىزى، نۇرۇللا، نۇرباي دەگەن ەكى بالاسى بولعان.
«قىپشاقباي جاس كەزىندە قازالى ۋەزىنىڭ كوپەسى، سوناۋ انگلياعا دەيىن ساۋدا- ساتتىق جاساعان عانيبايدىڭ قاراماعىنداعى دۇڭگىرشەكتە ساتۋشى بولعان. ول كۇنىنە 85 تيىنعا دەيىن ساۋدا جاساعان. كەشكە قاراي قانشاعا ساۋدا جاساعانىن عانيباي ەسەپتەپ، قولىنداعى التىن تاياعىمەن 85 تيىننىڭ 80 تيىنىن وزىنە، 5 تيىنىن قىپشاقبايعا ىسىرىپ تاستاپ وتىرعان. مۇنى كورگەن ءىنىسى ماحمۋتباي: «عانيباي، سەنىڭ قىپشاقبايعا ىقىلاسىڭ قۇلادى، تۇبىندە سەنىڭ بايلىعىڭ وسى بالاعا اۋادى»، - دەيدى ەكەن. ايتقانداي-اق، قىپشاقباي كوپ ۇزاماي بايىپ، ⅩⅨ عاسىردىڭ اياعى، ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا ءجۇز مىڭنان استام ءتورت تۇلىگى بولىپتى. ونىڭ ورىنبور جارمەڭكەسىنە ءبىر بارعاندا وتىز مىڭداي ءتورت تۇلىك ايداعانى تۋرالى ماعلۇماتتار بار»، - دەيدى تاريحشى.
قادىربەك بەكەتتىڭ زەرتتەۋىنشە، قىپشاقباي حالقىنىڭ قامى ءۇشىن مالىن اياماعان، ەلگە پايداسى تيگەن ادام. 1903 -جىلى قازالى تەمىرجول ۆوكزالىن سالعان كەزدە ونىڭ ىرگەتاسى ءۇشىن كىرپىش تاستاردى اقيرەكتەن قاشاتىپ، سول ءۇشىن ءاربىر تاستى اكەلىپ بەرگەن ادامعا ءبىر قويدان بەرگەن. سوندا ۆوكزالدىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ ءۇشىن كەمىندە 10 مىڭنان استام ادامعا قوي بەرگەن.
«10 مىڭنان استام قويدى قازىرگى زاماننىڭ پۇلىمەن ەسەپتەسەك، كەمى 300 ميلليون تەڭگەنىڭ قۇنى شىعادى. نە دەگەن جومارتتىق؟ ! وسى ءۇشىن ريزا بولعان قۇرىلىس باستىعى قىپشاقبايعا ۆوكزالدىڭ اتىن قويۋ قۇرمەتىن ۇسىنعان. سوندا قىپشاقباي: «مەنىڭ اجار دەگەن سۇلۋ قىزىم بار، ءبىز ونى سۇلۋ دەپ اتايمىز. سوندىقتان، نىساندى «سۇلۋ» دەپ اتاڭىزدار»، - دەپ ۇسىنىس ايتادى. كەيىن وعان «تام» ءسوزى قوسىلىپ، سۇلۋتام دەپ اتالعان ەكەن. ال قىپشاقبايدىڭ اجار دەگەن قىزى 1954 -جىلى 80 جاسىندا قايتىس بولادى»، - دەيدى قادىربەك بەكەت.
بۇگىندە جەرگىلىكتى تۇرعىندار عاسىردان استام تاريحى بار عيماراتىمەن ماقتانادى.
«شىنى كەرەك، ساۋلەتى سۇلۋ عوي، كوركىنە كوز سۇيسىنەدى. مەنىڭ قازىر جاسىم جەتپىسكە جۋىقتادى. ەس بىلگەلى بۇل ۆوكزالدى بىلەمىن. ءبىزدىڭ اكە- شەشەمىز دە، اتا- اجەمىز دە وسى ۆوكزالدى كورگەن، وسى جەردەن تالاي ساپارعا شىققان. سوندىقتان بىزگە بۇل عيمارات ىستىق. اۋدان حالقىن اسىراعان دا وسى تەمىرجول، وسى ۆوكزال. كەزىندە مۇندا اۋىلداردان قاۋىن- قاربىز اكەلىپ، رەسەيگە، قازاقستاننىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنە ۆاگونعا تيەپ جىبەرىپ جاتاتىن ەدى. ونىڭ ۇستىنە، قازالى ستانساسىنىڭ تەمىرجولشىلار مەكەنىنە اينالۋىنا دا «سۇلۋتام» سەبەپ بولدى دەپ ويلايمىز»، - دەيدى ايتەكە ءبي كەنتىنىڭ تۇرعىنى كەمال كوپجاسار.
