ازىرەيىل ارباعان 10 وركەنيەت

 استانا. قازاقپارات -  كەلتتەر يمپەرياسى  كەلتتەر جايلى ءسوز بولعاندا قاشاندا «باسكەسەرلەر» تىركەسى جادىڭا ورالادى. ولار ءوز جاۋلارىنىڭ باسىن كەسىپ ۇيلەرىنىڭ الدىنا ءىلىپ قوياتىن ءارى وسى ارەكەتتەرىمەن قورقىنىش شاقىراتىن.

كەلتتەر سوعىسقا ەشقانداي شۇبەرەكسىز جالاڭاش اتتانعان. مايدانعا دا جالاڭاش كۇيىندە اتويلاي كىرگەن جانە تاريح ساحناسىندا وزدەرىنىڭ قان اققان قىسقا قىلىشتارىمەن قالدى.

 9. ماوري وركەنيەتى

 جاڭا زەلاندياعا العاش قونىس اۋدارۋشىلار ماوريلار ەدى. ماوريلار وركەنيەتىنىڭ باستاۋى ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ العاشقى شيرەگىنە سايادى. ولار سوعىس كەزىندە كاننيباليزمدى قولدانۋىمەن تانىمال. 1809 -جىلدىڭ قازانىندا ەۋروپالىقتار كەمەسى ماوريلاردىڭ بىرلەسكەن ساربازدارىنىڭ شابۋىلى استىندا قالدى. سەبەبى، ساياسي جەتەكشىلەرىنىڭ، ياعني، قولباسشىلارىنىڭ ۇلىنا ەۋروپالىقتار دۇرىس قارىم- قاتىناس جاساماعان. ماوري 66 ادامعا ءولىم سىيلاپ، تۇتقىنداردى ءولى- ءتىرىسىن قوسىپ جاعاعا الىپ شىققان، ەتىن جەۋ ءۇشىن. قۇداي جارىلقاپ ءتىرى قالعان از عانا ەۋروپالىقتار ءوز جولداستارىن ماوري قالاي جەپ جاتقانىن كورگەنىن جازادى ەستەلىكتەرىندە.

 8. موڭعول يمپەرياسى

 موڭعولدار كەزىندە جابايىلار مەن تاعىلار ساناتىنا جاتقىزىلدى. ولار ۇلى قاعان شىڭعىسحاننىڭ باسشىلىعىندا ازيا مەن ەۋروپانى ات تۇياعىمەن تاپتادى. سوعىس ونەرىنە جەتىك ءارى ات ۇستىنەن ساداق تارتا الاتىنىن، جەبەلەرى ساۋىتتى تەسىپ وتەتىنىن ەۋروپا عالىمدارى تاڭدانا جازادى. موڭعول ساربازدارى جاۋلارىنىڭ پسيحولوگياسىن قاۋساتىپ، قورقىنىش سىيلاۋعا شەبەر. شىڭعىسحان بريتانيادان كەيىنگى ەڭ ۇلكەن يمپەريا قۇردى.

 7. اپاچە تايپالارى

 اپاچەلار قالاي دەسەڭىز دە امەريكا نيندزيالارى ىسپەتتى. ولار كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن ارت جاعىڭىزعا ءوتىپ باۋىزداي سالۋى ىقتيمال. كەرەك دەسەڭىز بايقاماي قالۋىڭىز دا بەك مۇمكىن. وزدەرى قولدانعان قارۋلارىن اعاش پەن سۇيەكتەن جاسادى. جانە دە قانجار سىلتەۋ مەن ايبالتا جۇمساۋدىڭ شەبەرى بولدى. اپاچەلارعا قارسى ا ق ش اسكەريلەرى توتەپ بەرە الماي ەلدىڭ وڭتۇستىك- باتىس بولىگىن جاۋلاپ الدى. ەڭ قورقىنىشتىسى اجال قۇشقان اسكەريلەردىڭ باس تەرىسىن سىپىرىپ الۋ سالتى بولعان ولاردىڭ.

 6. ۆيكينگتەر يمپەرياسى

ۆيكينگتەر ەۋروپانى ءوز جورتۋىلدارىمەن- اق جاۋلاپ الدى. سوعىس مايدانىنداعى اياۋسىز ارەكەتتەرى جانە ءداستۇرلى بالتالارى، سەمسەر مەن نايزا سۇڭگىتۋلەرىنە توتەپ بەرە الماعان قالالار جەر قۇشتى. كەرەك دەسەڭىز ءدىني نانىمدارى دا سوعىسقا بەيىمدەلگەن. ءدىني عۇرىپتارىندا سوعىس دالاسىندا مەرت بولعان ۆيكينگتەر ارعى، ماڭگىلىك ومىردە دە سوعىس قاھارماندارى ساناتىندا ۋاعىزدالعان. ولار ەرجۇرەك ساربازدار بولدى ءھام جولىندا كەزدەسكەن ەلدەردىڭ ءبارىن باعىنىشتى ەتتى.

 5. سولتۇستىك كورەيا

 كىمدە- كىم اشارشىلىق كەزىندە استىق ۇرلاپ ۇستالسا جانە شەكارادان ءوتۋ ارەكەتىندە قۇرىقتالسا جۇرت الدىندا جازالانادى. بۇل سولتۇستىك كورەيا جارعىسى. كيم مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق قۇلدىراۋىنا قاراماي، بار ىنتا- جىگەرىمەن سوعىستى جالعاستىرا بەردى. كيم جانە اكەسى حالىق تانىمىندا اۋليە سانالىپ، الەمنىڭ قۇتقارۋشىسىنا اينالعان. ونىڭ جارلىقتارىنا كەلىسپەگەن 250000 ديسسيدەنت لاگەرلەرگە ايدالىپ، قايتا ساباقتانۋ جازاسىنا كەسىلگەنى بەلگىلى. وڭتۇستىك كورەياعا سوعىس اشقان ول جاۋلارىنىڭ ساياسي كوشباسشىلارىن ۇشاقتارىمەن قوسىپ جارىپ جىبەردى. كوممۋنيستتىك جۇيەدەگى سولتۇستىك كورەيا 1984 -جىلى كەڭەس وداعىنان يادرولىق رەاكتور العانىن مالىمدەپ، ساياسي قول سۇعۋلارعا قارسى يادرولىق سوعىس اشاتىنىن ايتىپ جار سالۋدا.

 4. ريم يمپەرياسى

 ريم يمپەرياسى تاريح ساحناسىندا « ۇلى» دەگەن اتاۋمەن قالعانىمەن، ءبىرقاتار سوراقىلىقتارعا كوز جۇمىپ قاراۋ ابەستىك. قىلمىسكەرلەر، قۇلدار جانە ءارقيلى سەبەپتەرمەن قاماۋعا الىنعاندار ءبىر- بىرىمەن گلادياتورلىق شايقاستارعا تۇسۋگە ءماجبۇر ەدى. كاليگۋلا، نەرون ەڭ جاۋىز ريم پاتشالارى سانالادى. يمپەراتور نەرون ءزارىن شاشقان العاشقى قاۋىم حريستياندار بولدى. كەيبىرىنىڭ سۇيەگى يتكە تاستالدى، كەيبىرى تىرىدەي ورتەلدى. باستاپقىدا ريمدىكتەردى كورولدەر باسقاردى، كەيىننەن رەسپۋبليكالىق باسقارۋ جۇيەسىنە كوشىرىلدى مەملەكەت. قاراپايىم فەرمەرلەر سانالعان ريمدىكتەر اقىر- سوڭى ەڭ ۇلى يمپەريالار قاتارىنا قوسىلعان. بۇل جاعى عىلىمعا ءالى كۇنگە قاراڭعى بولىپ وتىر.

 3. اتستەكتەر يمپەرياسى

 اتستەكتەر رەليگياسىنىڭ شارىقتاۋ شەگى 1300 -جىلدار جانە ادامدى قۇرباندىققا شالۋدىڭ الەمدىك رەكوردىن جاساعان وركەنيەت. قۇدايلار، اسىرەسە كۇن قۇدايىنىڭ قاھارىنان قۇتىلۋ ءۇشىن 20000 جۋىق ادام قۇرباندىققا شالىنعان. قۇدايلار ادام قانىن تالاپ ەتەدى دەپ سانالعان نانىمدارىندا. قۇرباننىڭ جۇرەگى جۇلىپ الىنعان، باسقا دەنە مۇشەلەرىن ابىزدار ءوزارا ءبولىسىپ جەگەن دەگەن دە اقپار بار. قالعان مۇردەلەردىڭ باسىن كەسكەن، ورتەگەن يا بيىك قۇزدان لاقتىرعان. جاڭبىر قۇدايىنا تاساتتىق شالۋ سالتاناتىندا كوزجاسىن كول قىلسىن دەپ جاس بالالاردى جامىراي قورقىتىپ، شوشىتىپ ولتىرگەن. ال، مايسا قۇدايعا قۇرباندىق شالۋ سالتاناتىندا «پاك» قىز كۇنى بويى بيلەپ سوڭىرا ءولتىرىلىپ تەرىسى سىپىرىپ الىنعان. سەبەبى، ابىز كەلەسى ءبيدى سول تەرىنى كيىپ بيلەۋ قاجەت بولاتىن.

 2. فاشيستتىك گەرمانيا

 فاشيستتىك گەرمانيا از عانا ءومىر سۇرگەنىمەن، الاپات كۇشكە يە بولدى. العاشىندا وسى الاپات كۇش سالدارىنان 4 ميلليون ادام كوز جۇمدى، كەيىننەن گەرمانيا الەمدى شارپىعان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس الاۋىن تۇتاتتى. قازىرگى تاڭدا سۆاستيكا ەڭ سۇيكىمسىز سيمۆولدار قاتارىنان. فيۋرەر گيتلەر زامانىندا ەڭ ىقپالدى ادامدار ساناتىندا، ال قۇرعان يمپەرياسى ەڭ قاھارلى يمپەريا سانالعان.

 1. كەڭەس وداعى

 كوممۋنيزم وزىمەن بىرگە ءولىم ءدانىن الا كەلدى. ستالين، ماو دزە دۋن، پول پوت سەكىلدى كوممۋنيستتەر ميلليونداعان ادامداردىڭ اجالىنا سەبەپكەر بولدى. ال، بۇل جونىنەن كەڭەس وداعىمەن باسەكەگە ەشبىر مەملەكەت تۇسە الماس، ءسىرا. ءبىر ءستاليننىڭ ءوزى 10-60 ميلليون ادامدى ولتىرتكەن. كەڭەس وداعى ا ق ش- تى اتا جاۋى سانادى. ستالين باسشىلىعىنداعى مەملەكەت ازاماتتارى جاس- كارى دەمەي جاپپاي قورقىنىشتا عۇمىر كەشتى.

 

جانتورە انۋاربەكوۆ،

«الاش ايناسى»