ورتالىق ازيادا بولاتىن 10 ماڭىزدى وقيعا انىقتالدى
قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، وسى جىلى ورتالىق ازياداعى باستى وقيعا جاھاندىق ەكونوميكالىق رەتسەسسيا بولادى. 2015-جىلى الەمدەگى ەڭ ءىرى ەكونوميكالاردىڭ (ءى ج و كورسەتكىشى ەكى نەمەسە ودان دا كوپ كۆارتالدار بويى ناشارلاۋى)، ونىڭ ىشىندە ەۋروپا وداعى، جاپونيا، رەسەي سياقتى ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ رەتسەسسياعا ۇرىنۋ قاۋپى بار. سونداي-اق، ق ح ر مەن ا ق ش ەكونوميكاسىندا دا دامۋ ىرعاعى باياۋلايدى. الەمدىك نارىقتارداعى داعدارىس عالامدىق ەكونوميكانىڭ دامۋىن تەجەپ، ورتالىق ازيانىڭ دا ەكونوميكاسىنا كەسىرىن تيگىزبەي قويمايدى، ياعني، ايماقتىڭ ونىمدەرىنە اتالعان مەملەكەتتەردەن جانە ەڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەستەرى ەۋروپا وداعى، رەسەي جانە قىتاي تاراپىنان سۇرانىس ازايادى.
ەكىنشى وقيعا ەنەرگيا كوزدەرى مەن باسقا دا شيكىزات رەسۋرستارىنا دەگەن باعانىڭ تۇراقسىزدىعى بولۋى ىقتيمال. 2015-جىلى الەمدىك تاۋار نارىعىنداعى جايسىزدىق ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ باستى ەكسپورتى - مۇناي، گاز، مەتالل جانە اۋىل شارۋاشىلىعى شيكىزات ونىمدەرىن قۇنسىزداندىرا تۇسەدى. ال ەكسپورتتىق تاۋارلار باعاسىنىڭ تومەندەۋى ەكونوميكالىق دامۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ، ءوڭىر ەكونوميكاسىن قۇلدىراتۋى مۇمكىن جانە ەكونوميكالىق قولايسىز جاعدايلاردىڭ قالىپتاسۋى كادىك.
2015-جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى وقيعالارىنىڭ ءبىرى - ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ تولىققاندى جۇمىس ىستەي باستاۋى جانە ونىڭ ورتالىق ازيا باعىتىنا قاراي كەڭەيۋى. سونىمەن قاتار، بىرىگۋگە عالامدىق ەكونوميكالىق قيىن جاعدايدىڭ دا اسەرى بولۋى مۇمكىن. ينتەگراتسيالىق پروتسەستىڭ ماڭىزدى كەزەڭى رەتىندە ە ا ە و- عا قىرعىزستاننىڭ (قىرعىزستاننىڭ ەكونوميكالىق وداققا كىرۋى جونىندەگى كەلىسىم 2015-جىلدىڭ 1- مامىرىندا كۇشىنە ەنەدى) كىرەتىنىن اتاۋعا بولادى. سونداي-اق، ە ا ە و- نىڭ تاجىكستانمەن ءوزارا قارىم-قاتىناسىنىڭ فورماتىن انىقتاۋ كۇن تارتىبىنە شىعۋى مۇمكىن. بولۋى مۇمكىن تاعى ءبىر وتە ماڭىزدى وقيعا - وزبەكستانمەن ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋ جونىندەگى كونسۋلتاتيۆتى پروتسەستىڭ باستالۋى. مۇنى ە ا ە و- تىڭ ايماقتا ىقپال ەتۋ اۋماعىن كەڭەيتۋىنىڭ ءبىر كورسەتكىشى دەپ اتاۋعا بولادى.
ۋكراينا داعدارىسىنىڭ جاقىن بولاشاقتا حالىقارالىق قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي ىقپالى جالعاسا بەرەدى. شاماسى، قاقتىعىس سۋسىمالى فورماعا ۇلاسىپ، سوزىلمالى سيپاتقا يە بولادى. سايكەسىنشە ۋكراين داعدارىسى ورتالىق ازياداعى احۋالعا ىقپال ەتەتىن نەگىزگى فاكتور بولىپ قالا بەرەدى. ايماقتاعى ەلدەر ءۇشىن رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى شيەلەنىس ءوز اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. ءدال وسى جاعدايدا قازاقستاندىق تاراپتىڭ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەڭ ۇلكەن داعدارىستى شەشۋ جولىنداعى بىتىمگەرشىلىك ارەكەتى اسا ماڭىزدى بولماق.
كەلەسى وقيعا - ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى سايلاۋ ناۋقانى: تاجىكستان، وزبەكستان، قىرعىزستانداعى سايلاۋلار. 2015-جىل - ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ساياسي دامۋىنداعى ماڭىزدى كەزەڭ. تاجىكستان پارلامەنتىنىڭ تومەنگى پالاتاسىنا (1- ناۋرىز) جانە جوعارعى پالاتاسىنا (27- ناۋرىز)، وزبەكستاندا پرەزيدەنتتىك ورىنعا (29- ناۋرىز)، قىرعىزستاندا پارلامەنتتىك (1- قاراشا) سايلاۋ وتەدى. الداعى سايلاۋلار ايماقتاعى رەسپۋبليكالاردىڭ ساياسي ءومىرىن جانداندىراتىن بولادى. بۇل تۇرعىدا ساياسي جۇيەسىندە پارتيا مەن پارلامەنت ەرەكشە ورىن الاتىن قىرعىزستانداعى سايلاۋ ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋعىزادى.
اۋعانستانداعى جاڭا ساياسي كەزەڭ قۇرلىق ءۇشىن وسى جىلدىڭ باستى وقيعالارىنىڭ ءبىرى بولادى. ايماقتىق تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك سالاسىندا اۋعانستانداعى قازىرگى جاعداي وتە ماڭىزدى. اۋعان فاكتورىنىڭ ىقپالى بيىل ەكى جاعدايعا بايلانىستى. ولار ISAF اسكەري ميسسياسىنىڭ اياقتالۋى مەن جاڭا ساياسي بيلىكتىڭ قالىپتاسۋى. اسكەري-ساياسي جاعدايداعى قيىن كەزەڭدە ەلدە ۇلتتىق ۇكىمەت ءوزىنىڭ ىسكەرلىك قىزمەتىن كورسەتۋى كەرەك. تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت الداعى ۋاقىتتا بولاتىن پارلامەنتتىك جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنا سايلاۋ وتكىزۋ. اۋعانستاننىڭ ىشكى ساياسي تۇراقتىلىعى عانا ەمەس، تۇتاس ايماقتىڭ جاعدايى ءدال وسى ماسەلەلەردە ساياسي ىمىراشىلدىق ورناتۋعا تىكەلەي بايلانىستى.
تاياۋ شىعىس: تەرروريستىك قاۋىپتىڭ كۇشەيۋى. 2015-جىلى ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ بەلسەندى ارەكەتتەرى وزەكتى ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى. «يسلام مەملەكەتىنىڭ» بەلسەندى ارەكەتتەرىن تەك تاياۋ شىعىستا جۇرگىزىپ قانا قويماي، تارالۋ ايماعىن ودان ءارى كەڭەيتۋ مۇمكىندىگى جوعارى. سيريا مەن يراك اۋماعى الەم بويىنشا راديكالداردىڭ شوعىرلاناتىن ورتالىعى بولىپ قالادى. سوندىقتان بيىل دا بۇل قاۋىپتى زالالسىزداندىرۋعا، سونداي-اق، ورتالىق ازيا وڭىردەن شىققانداردىڭ تاياۋ شىعىستاعى تەرروريستىك توپتاردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنا توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن ءادىس-تاسىلدەر قولدانىلادى.
ترانزيت-كولىك الەۋەتىنىڭ ارتۋى. 2015-جىل ورتالىق ازيانىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن ترانزيت-كولىك الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭى بولماق. كولىك كوممۋنيكاتسياسىن ءارتاراپتاندىرۋدا قازاقستان - تۇرىكمەنستان - يران تەمىرجولىنىڭ تولىققاندى جۇزەگە اسۋى - ماڭىزدى جوبا. اتالعان جوبا ترانزيت پويىزدارىنىڭ سولتۇستىك - وڭتۇستىك باعىتىنداعى قوزعالىسىن جانداندىرىپ، رەسەي، ق ح ر، ورتالىق ازيا جانە تاياۋ شىعىس نارىقتارىن بايلانىستىرادى. سونىمەن قاتار قازاقستانداعى جەزقازعان - بەينەۋ مەن ارقالىق - شۇباركول جاڭا تەمىرجول جەلىلەرىندە دە جۇك جانە جولاۋشى تاسىمالى ارتاتىن بولادى.
2015-جىل «باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا» دالىزىندەگى قازاقستاندىق اۋماق ءۇشىن ماڭىزدى كەزەڭ. نەگىزگى بولىگى جاسالدى، جاقىن ارادا داڭعىل جول تولىقتاي اشىلادى. تاعى ءبىر ايتۋلى وقيعا، اشحابادتىڭ حابارلاۋى بويىنشا، تۇرىكمەنستان - اۋعانستان - پاكىستان - ءۇندىستان گاز قۇبىرى قۇرىلىسىنىڭ باستالۋى.
2015-جىلى ورتالىق ازيا قۇرلىعىندا بولاتىن ماڭىزدى وقيعالاردىڭ وندىعىنا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ىقپالىنىڭ ارتۋى دا ەنىپ وتىر. ايماققا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ىقپالى ارتىپ كەلەدى. بەيجىڭ كەڭ اۋقىمدى ينفراقۇرىلىمدىق جانە ەنەرگەتيكالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى ۇزدىكسىز جالعاستىرىپ، ايماقتىڭ باستى سەرىكتەس مەملەكەتى ۇستانىمىن نىعايتتى.
ق ح ر نەگىزگى باسىمدىقتى «جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى» جوباسىنا بەرىپ وتىر. ول ءۇشىن قىتاي جىبەك جولى قورىنا 40 ميلليارد دوللار ءبولۋدى جوسپارلادى. اتالعان ستراتەگيا ورتالىق ازيانى كەڭ اۋقىمدى ازيا-تىنىق مۇحيتى ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋ باستاماسىنا تارتۋدى كوزدەيدى.
يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا قاتىستى ماسەلەلەردى شەشۋ پەرسپەكتيۆالارى. 2015-جىل يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسى بويىنشا كەلىسسوزدەردىڭ شەشۋشى كەزەڭى بولۋى مۇمكىن. ايماقتىق قاۋىپسىزدىك جانە تولىققاندى مەملەكەتارالىق ينفراقۇرىلىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبارى وسى كەلىسسوزدەرگە بايلانىستى بولماق. يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا قاتىستى ماسەلەلەر وڭ شەشىمىن تاۋىپ، سانكتسيالار الىنىپ تاستالسا، ورتالىق ازيانىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق، كولىك-ترانزيت الەۋەتى ارتا تۇسپەك.
