قازاق ەلىندەگى ءوندىرىستىڭ 100 جىل بۇرىنعى تاريحىن سيپاتتاعان كىتاپ جارىق كوردى
تاياۋدا قازاقستاننىڭ عىلىم، مادەنيەت، ەلارالىق بايلانىس سالاسىندا ەلەۋلى جاڭالىق بولدى. ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى «الاش» مادەنيەت جانە رۋحاني دامۋ ينستيتۋتى دجون ۋيلفورد ۋوردەلل (John Wilford Wardell) نىسپىلى اعىلشىن ينجەنەرىنىڭ «In the Kazak Steppes « («قازاق دالاسىندا. ۆ كازاحسكيح ستەپياح») اتتى تاريحي ماڭىزدى ەڭبەگىن قازاق، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىندە باسىپ شىعاردى (جاريالاعان - «الاشوردا» قوعامدىق قورى).
بۇل ەستەلىك كىتاپ لوندوننىڭ «گالەري پرەسس» باسپاسىنان 1961 -جىلى شىققان. كىتاپتىڭ اۆتورى، ينجەنەر دجون ۋيلفورد ۋوردەلل ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعان 1914 -جىل مەن ازامات سوعىسى ورشىگەن 1919 -جىل ارالىعىندا قازاق ولكەسىندەگى اتباسار، سپاسسك كەن ءوندىرۋ ورىندارىندا 5 جىل قىزمەت اتقارىپ، الاش جۇرتىنىڭ سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن ەۋروپالىق كوزقاراسپەن قىزىقتى ەتىپ حاتقا تۇسىرگەن.
ەڭبەكتىڭ وسىدان 60 جىل بۇرىن ۇلى بريتانيا تاراپىنان الەمدىك عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلگەنى - ونىڭ تاريحي قۇنىن ارتتىرا تۇسەدى. ونىڭ ۇستىنە دجون ۋوردەلل 40 جىل بۇرىنعى (60-جىلداردان ەسەپتەگەندە) قازاق دالاسىن، الاش جۇرتىنىڭ سالت-ءداستۇرىن، ەرەكشەلىگىن ىلتيپاتپەن جازادى. اعىلشىنعا ءتان ناقتىلىقپەن وزەن- سۋ، ساي- سالا، قورا- قورىم، تاۋ- تاس - ءبارىن سيپاتتاپ وتەدى. قانشاما جەردىڭ، وقيعانىڭ، مەكەننىڭ سۋرەتتەرىن ۇسىنادى.
سول كەزەڭنىڭ كارتالارى قوسا بەرىلىپ، قازاق تۇرمىسى مەن ءوڭىر تابيعاتى، اعىلشىن ءوندىرىسى ورنالاسقان ورتالىق، سولتۇستىك قازاقستاننىڭ تاريحي وقيعالارى، ەكونوميكالىق جاعدايى، ونەركاسىپ دامۋى سيپاتتالادى. كىتاپتى تاۋىپ، ورىس تىلىنە اۋدارعان - ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، شەت ءتىلى دوتسەنتى ءمادينا انافينوۆا. قازاق تىلىنە اۋدارعان تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت قۇرالاي ەرىمبەتوۆا.
باسىلىمنىڭ جاۋاپتى رەداكتورى - ديحان قامزابەك ۇلى. م. انافينوۆا «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن ۇلىبريتانيادا عىلىمي تاعىلىمدامادان وتۋگە بارعاندا كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كىتاپحاناسىنان اتالعان ەڭبەكتى كورەدى.
تاريحي مۇرانىڭ ءتۇپنۇسقاسىن قازاقستانعا جەتكىزۋگە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتى مەن قازاق-بريتان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى بولعان ازامات، ەكس-سەناتور، ەلشى، عالىم ءادىل احمەتوۆ پەن كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى ورتالىق ازيا فورۋمىنىڭ ءتوراعاسى، پروفەسسور سيددحارت ساكسەنا جاردەمدەسەدى. دج. ۋوردەلل كىتابىنىڭ ماڭىزدى ءبىر قىرى - ەستەلىكتەر مەن قۇجاتتار تاريح پەن اعىمداعى ءومىردى قاتار كورسەتىپ، سول كەزەڭدەگى قيلى ماسەلەلەردى وزىندىك كوزقاراسپەن ورايلى جەتكىزگەندىگىندە.
ەڭبەك اۆتورى عالىم- تاريحشى دا، ەتنوگراف تا ەمەس، ول - باتىس الەمىنە قازاق حالقى مەن ونىڭ بايىرعى جەرلەرى تۋرالى مالىمەتتى، وسى ەرەكشە ەلدەگى ونەركاسىپتىڭ دامۋىن حاتتاپ كورسەتۋشى. تاريحي مۇرا العى سوزىندە اۆتور الەمدەگى ەڭ كەڭ دالا ايماعىنىڭ ءبىرى تۋرالى جولجازباسى قازاقستان حالقىنىڭ بولاشاق ۇرپاعىنا قىزىقتى بولاتىنىن جازادى. ونىڭ ايتقانى اينىماي كەلدى. بۇل ەڭبەكتى اۋدارىپ باسىپ-شىعارۋ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ماقسات- مىندەتىنە سايكەس كەلەدى.
