وزبەك 10 ميلليونعا، قازاق 1-اق ميلليونعا كوبەيىپتى. نەگە؟

استانا. قازاقپارات - ەلىمىزدە جىل سايىن 80 مىڭ جاساندى تۇسىك جاسالادى ەكەن.

بۇل تۋرالى ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋشىسى گۇل وماروۆا حانىم مالىمدەپ وتىر.

ماماننىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ون جىلدىڭ ىشىندە رەسپۋبليكادا جاساندى تۇسىك جاساۋ ءۇش ەسەگە تومەندەگەن، الايدا ەۋروپا ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا جاساندى تۇسىك جاساۋ كورسەتكىشىنىڭ ءالى دە بولسا ءبىرشاما جوعارى ەكەنى بايقالۋدا.

«قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» تاربيەمىزدى ايتپاعاندا، حالقىمىزدىڭ باسىم بولىگىن مۇسىلماندار قۇرايتىنىن ەسكەرسەك ومىرگە كەلمەي جاتىپ، پەرىشتەلەردى و دۇنيەگە اتتاندىرۋدان الدىمىزعا جان سالماي تۇرعانىمىز وكىنىشتى-اق.

تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن 20 شاقتى جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندا ءۇش ميلليوننان استام ءسابي تۋماي جاتىپ، و دۇنيەلىك بولىپ، ابورتتىڭ قۇربانىنا اينالعان ەكەن. سول ءۇش ميلليون بالا تۋىلعاندا قازاقتىڭ سانى 20 ميلليونعا جەتەر ەدى.

ءيا، ءيا ءدال قازىر «حالقىمىزدىڭ سانى 17 ميلليوننىڭ اينالاسىندا» دەمەي، 20 ميلليوننان اساتىنىمىزدى ماقتانىشپەن ايتىپ وتىرار ەدىك. جاساندى تۇسىك تۋىلايىن دەپ تۇرعان بالالاردى عانا ەمەس، ومىرگە ەندى كەلەتىن سابيلەردى دە ومىرگە كەلۋ قۇقىعىنان ايىرىپ، جولىن كەسىپ تۇر. گۇل وماروۆا حانىم بۇل تۇرعىدا «بەدەۋلىك - ءبىرقاتار وتباسىلىق جۇپ ءۇشىن قاسىرەت. بالا تۋۋعا قابىلەتسىز ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جۇپتاردىڭ سانى 15-16 پايىزدى قۇرايدى. ءاربىر بەدەۋلىكتىڭ ءاربىر بەسىنشىسىنە جاساندى تۇسىك جاساۋ سەبەپ بولىپ وتىر» دەيدى.

بۇگىندە ەۋروپا ەلدەرىندە مىڭ ادامعا شاققاندا ءۇش-ءتورت ايەل جاساندى تۇسىك جاساتسا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇل كورسەتكىش، مىڭ ادامعا شاققاندا 18 ايەلدەن كەلگەن.

دەموگرافيا ماسەلەسىن ايتىپ كۇندە جاعىمىز تالعانىمەن، دەموگرافيامىزعا ەلەۋلى تۇردە اسەر ەتىپ جاتقان جاساندى تۇسىك ماسەلەسىن شەشە الماي وتىرعانىمىز وكىنىشتى.

جاساندى تۇسىك سالدارىنان جاتىردا تۇنشىققان سابيلەر سانىنىڭ ءوسۋى ۇلت سانىنا دا اسەر ەتىپ جاتىر. ماسەلەن وتكەن جىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ستاتيستيكا كوميتەتى وزبەك حالقىنىڭ سانى شامامەن 30 ميلليون ادامدى قۇراعانىن رەسمي تۇردە حابارلادى. سالىستىرا قاراساق 1991 - جىلى وزبەكتەردىڭ سانى 20 ميلليون 708 مىڭدى قۇراپ، 2013 -جىلى 30 ميلليونعا جەتكەن. 22  جىلدا وزبەكستاننىڭ حالقى 10 ميلليونعا كوبەيگەن.

1970 - جىلدارى وزبەكستان مەن قازاقستانداعى حالىق سانى تەڭ بولعانىن ەسكەرسەك، كورشىمىزدىڭ سانىنا قىزعانىشپەن قاراۋعا بولاتىنداي.

العاش تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى دا حالىق سانى جاعىنان قاتارلاس بولساق تا، وسى جىلدار ىشىندە كوبەيۋ جاعىنان ارتتا قالعانىمىز بايقالادى. ءوز ەلىمىزدەگى دەموگرافيانى سانامالاساق 1991 - جىلدارى حالقىمىزدىڭ سانىنىڭ 16 ميلليونعا جەتەقابىل بولعان ەكەن. وسىنشا جىلدىڭ ىشىندە 1 ميلليوننىڭ اينالاسىندا عانا كوبەيىپپىز. جاساندى تۇسىكتى توقتاتۋ تۋرالى ءماجىلىستىڭ مىنبەرىندە سان رەت ايتقان ەكس-دەپۋتات يراك ەلەكەيەۆ «جاساندى تۇسىك جاساۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالساق ۇلت سانى ۇلعايا تۇسەر ەدى» دەيدى. راسىندا دا برازيليا، ارگەنتينا، وڭتۇستىك كورەيا سەكىلدى كوپتەگەن ەلدەر جاساندى تۇسىككە زاڭ جۇزىندە تىيىم سالعان. ەگەر الدا جالدا جاساندى تۇسىك جاسالا قالعان جاعدايدا ول مەديتسينالىق كورسەتكىشتەرگە ساي انانىڭ دەنساۋلىعى بوسانۋدى كوتەرمەيتىن جاعدايدا عانا جاسالادى ەكەن.

وسى ورايدا ايتا كەتەر جايت، ءتىپتى دەموگرافيامىزدى جاقسارتۋ ءۇشىن سىرتتان قانداستارىمىزدى دا كوشىرىپ اكەلىپ جاتىرمىز. ءبىراق كوبەيگەنىمىز شامالى. وزبەكتەر ءبىز سەكىلدى سىرتتان قانداستارىن اكەلگەن جوق. كەرىسىنشە كوشىپ كەتۋشىلەر كوپ بولدى. ەسەسىنە سىرتقا بالا ساتىپ وتىرعان جوق. سونىڭ وزىندە بالا تۋۋدان الدىنا جان سالماي ساناۋلى جىلدىڭ ىشىندە 10 ميلليونعا كوبەيىپ وتىر. ال ءبىز نەگە ءوز بالامىزدان ءوزىمىز جەرىنەمىز؟ قۇرساقتان شىقپاي جاتىپ، ءومىرىن قيىپ، ال تۋىلعاندارىن شەتەلگە ساتۋعا نەگە اسىقپىز؟! وسى ءبىر بەزبۇيرەكتىگىمىز بولماسا حالقىمىزدىڭ سانى 20 ميلليوننان الدەقاشان اسار ەدى.

اۆتور: قۋانىش ءابىلدا قىزى

«الاش ايناسى»