«ترويانىڭ اعاش اتى». قازاق عالىمىنىڭ ونكولوگياعا قارسى ءدارىسى قاتەرلى ىسىكتى قالاي جويادى
استانا. KAZINFORM - بيولوگ دوس سارباسوۆ ونكولوگيانىڭ ءتورتىنشى ساتىسىنداعى ادامدارعا قولداناتىن ءدارى ويلاپ تاپقانىن كوپشىلىك العاش رەت عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەكتىڭ اۋزىنان ەستىدى.
بۇعان دەيىن وسى جوبانىڭ باستاپقى سىناعى جاقسى ناتيجەمەن اياقتالعانىن ب ا ق بىتكەن جارىسا جازعان ەدى. نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتە (NU) وتكەن باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا جوبا اۆتورلارى ەكىنشى كلينيكالىق سىناق قالاي ءوتىپ جاتقانى تۋرالى مالىمەت بەردى.
ءدارىنىڭ پاتەنت يەسى كىم؟
«بۇل ءدارىنىڭ قاتەرلى ىسىكتى جويۋ ءتاسىلى «ترويانىڭ اعاش اتىن» ەسكە سالادى. راك جاسۋشالارى گليۋكوزاعا «تاۋەلدى». كوبەيۋگە قاجەت ەنەرگيانى گليۋكوزادان الادى. ەگەر ادام اعزاسىنداعى گليۋكوزانى ازايتسا، راك جاسۋشالارى «اشىعىپ» جويىلاتىن ەدى. ءبىراق سول ءۇشىن ادامدى گليۋكوزادان اشىقتىرا المايمىز. ويتكەنى كەرى سالدارى كوپ. ءبىز «س» دارۋمەنىنىڭ «D» ءتيپى مەن (عىلىمي فورمۋلاسى - D- CV- رەد.) سىناپ وكسيدىن (arsenic trioxide, ATO) كەزەكتەستىرىپ ەگۋ ارقىلى راك جاسۋشاسىن جويۋ ءتاسىلىن ويلاپ تاپتىق. بۇلاردىڭ قۇرىلىمى گليۋكوزاعا ۇقساس. راك جاسۋشالارى ونى گليۋكوزاعا ۇقساس بولعاندىقتان قان قۇرامىنان كورگەن بويدا وزدەرىنە سىڭىرەدى. وسىلايشا ەكپە راك جاسۋشالارىن ىشتەن ۋلاپ جويادى. ترويانىڭ اعاش اتى دەپ وتىرعانىم سول»، - دەيدى عالىم.
NU ماماندارى دوس سارباسوۆتى بىزگە قازاقستاندىق-امەريكالىق عالىم دەپ تانىستىردى. ويتكەنى عىلىمداعى ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن ا ق ش-تا وتكىزگەن مامان ونكولوگياعا قارسى ءدارىنىڭ العاشقى سىناقتارىن دا ا ق ش-تا تىشقانعا ەگىپ وتكىزگەن ەكەن. قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىن دە NU بازاسىندا سول سىناقتاردى قايتالاپ، وسىنداعى ارىپتەستەرىنىڭ كوزىن جەتكىزەدى.
«ەستەرىڭىزدە بولسا، بىلتىر العاشقى كلينيكالىق سىناقتى اياقتاعانىمىزدى بايانداعان ەدىك. باستاپقى ساتىدا ءبىز ءدارىنى راك جاسۋشالارى مەن تىشقانعا قولدانىپ، تيىمدىلىگىنە كوز جەتكىزدىك. بۇل پرەپاراتتى مەن ا ق ش -تا، MD Anderson Cancer Center- دە (ا ق ش- تاعى جەتەكشى ونكولوگيالىق ورتالىق - رەد. ) جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزدە ويلاپ تاپقان ەدىم. 2018 -جىلى سول جاقتا پاتەنت الدىق. قازىر نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندىكتەن سول پاتەنتتى وسى وقۋ ورنىندا ليتسەنزيالادىق. قىسقاسى، زياتكەرلىك مەنشىگى ءوز قولىمىزدا، حالىقارالىق پاتەنتىمىز بار.
ەندىگى شارۋامىز -ءدارىنىڭ ءتيىمدى ەكەنىن كلينيكالىق سىناقتاردا دالەلدەپ شىعۋ. 2022-2023-جىلى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنەن العاشقى قاراجات اۋدارىلدى. ول اقشاعا «س» دارۋمەنىنىڭ «D» ءتيپىن الماتىداعى «نۇر- ماي» فارماكولوگيالىق زاۋىتىندا ءوندىرۋ جۇيەسىن قۇرىپ، كلينيكالىق زەرتتەۋلەردى باستادىق»، - دەيدى ول.
جوبا اۆتورلارى بۇل دارۋمەننەن كەيىن ەگىلەتىن سىناپ وكسيدىن قازىر ءۇندىستاننان ساتىپ الىپ وتىر. بۇكىل سىناقتار ءساتتى وتسە، ونى دا قازاقستاندا وندىرمەكشى. ويتكەنى ءۇندىستاننان ءار دوزاسىن 4 دوللاردان ساتىپ السا، قازاقستانداعى قۇنى جارتى دوللار عانا بولۋى مۇمكىن.
« ءار كلينيكالىق سىناقتىڭ ءوزى ەكى فازادان تۇرادى. ءبىرىنشى فازادا ءدارىنىڭ كەرى اسەرى، ۋلاۋ كورسەتكىشى تەكسەرىلەدى. 2023 -جىلدىڭ باسى، وسى كەزەڭنەن وتتىك. سول جىلى قاتەرلىك ىسىكتىڭ ءتورتىنشى ساتىسىنداعى ناۋقاستارعا ەگىپ باستادىق. ول ناۋقاستاردىڭ ءبارى تىك ىشەكتىڭ قاتەرلى ىسىگىنە شالدىققاندار ەدى. جالپى ونكولوگياعا قارسى ءدارىنى سىناعان كەزدە ناقتى ءبىر تيپىنە عانا قولدانىپ، تەكسەرەدى. بۇل ءدارىنىڭ اسەرىن، تيىمدىلىگىن بارىنشا ناقتى ءارى جىلدام تۇسىنۋگە قولايلى. تىك ىشەكتىڭ قاتەرلى ىسىگىندە مۋتاتسيالانعان KRAS- جاسۋشالار بولادى. بۇل رەتتەۋشى اقۋىزدار ىسىكتى قاتەرلى ەتە تۇسەدى. پانكرەاتيت ىسىكتەرىنىڭ 95 پايىزىندا، تىك ىشەك ىسىكتەرىنىڭ 40 پايىزىندا وسى مۋتاتسيالانعان KRAS- جاسۋشا بولادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى عالىم.
باسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى D- CV دارۋمەنىن اسا از دوزامەن، ءبىر كيلوگرامم سالماققا 0,15 ميلليگرامم مولشەرىمەن عانا سىناۋعا رۇقسات بەرگەن ەكەن.
«بۇل دوزادان ەشقانداي ءتيىمدى اسەر كورىنبەدى. ويتكەنى دوزا تىم از ەدى. ەسەسىنە دوكتورلار ءدارىنىڭ ازعانى ۋلامايتىنىن كوردى. بىلتىر قاراشادا دوزانى ۇلعايتۋعا رۇقسات الىپ، 0,3 ميلليگرامدىق مولشەرمەن ەگىپ باستادىق. بۇل كەزدە ءدارى ەگىلگەن ادامنىڭ بارىندە ىسىكتىڭ جايىلۋى توقتادى. ءتىپتى بىرەۋىندە ىسىك 30 پايىز كەمىدى. بۇل وتە جاعىمدى اسەر ەدى. قاتتى قۋاندىق. ءبىراق بۇل ءبىز كۇتكەن اقىرعى ناتيجە ەمەس. بىزگە قازىر ادام اعزاسى بۇل ءدارىنى كوتەرە الاتىن ەڭ جوعارعى دوزانى انىقتاۋ ماڭىزدى. ءبىز DV- C پرەپاراتىنىڭ دوزاسىن 0,65 ميلليگرامعا كوتەرۋگە رۇقسات الدىق. جۋىقتا سىناقتاردى وتكىزۋگە قاجەتتى قاراجات تۇسەدى. سودان كەيىن سىناقتىڭ تاعى ءبىر ساتىسىن باستايمىز. نەگىزى 1-شىلدەدەن بەرى قازاق ونكولوگيا جانە راديولوگيا عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا سونداعى دارىگەرلەر تاڭداپ العان بىرنەشە ناۋقاس وسى 0,65 ميلليگرامدىق دوزانى قابىلداپ ءجۇر.
بۇل ساتىدا دا الدىڭعى تىزبەكپەن جۇرەمىز. ياعني، ءبىرىنشى كەزەڭدە دوزانىڭ قانشالىقتى توكسيندى ەكەنىن انىقتايمىز. كەلەسى جىلدىڭ باسىنا دەيىن وسى دوزانىڭ ۋىتى ءقاۋىپتى ەمەس ەكەنىنە كوز جەتكىزۋىمىز كەرەك. وسىدان كەيىن ەكىنشى فازاعا وتەمىز. ياعني، مۋتاتسيالانعان KRAS- جاسۋشانى قانشالىقتى جوياتىنىن تەكسەرەمىز. وسىلايشا ادام اعزاسى كوتەرە الاتىن شەكتى دوزانى انىقتاپ، پايدا بولعان مەتاستازدى قانشالىقتى جوياتىنىن كورەمىز. ءبارى ويداعىداي بولسا، وسىنىڭ بارىنە 2-3 جىل كەتۋ كەرەك»، - دەيدى دوس سارباسوۆ.
جوبانىڭ العاشقى ەكى جىلىنا بيۋدجەتتەن 700 ميلليون تەڭگەگە جۋىق قاراجات بولىنگەن. قالعان ءۇش جىلدىڭ اقشاسى ءالى بولىنبەگەن.
«س» دارۋمەنىنىڭ D ءتيپى تاماق قوسپاسى رەتىندە ءجيى قولدانىلادى. سوندىقتان ءدارىنىڭ باعاسىن كەز كەلگەن ادامنىڭ قالتاسى كوتەرە الادى دەپ ويلايمىن. بۇل ءدارىنىڭ ادام اعزاسى كوتەرەتىن دوزاسى انىقتالعان كەزدە 60 ادامدىق 2 توپقا سىناق جۇرگىزەمىز.
ءدارى قاتەرلى ىسىكتىڭ قاي تۇرىنە بارىنشا ءتيىمدى ەكەنىن انىقتاعاننان كەيىن ءۇشىنشى ساتىعا وتەمىز. ول كەزدە مىڭداعان ادامعا ەگەمىز. ەرەجە بويىنشا سىناقتىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى ساتىسىندا ءبىر ونكولوگيالىق ورتالىقپەن عانا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. ال ءۇشىنشى ساتىسىندا بىرنەشە ورتالىقتا سىناق جۇرگىزە الامىز. ول ەندى 2 جىلدان كەيىن بولاتىن شىعار، جۇمىستىڭ قانشالىقتى ءساتتى جۇرگەنىنە بايلانىستى»، - دەيدى بيولوگ.
قازاق عالىمىنىڭ بۇل فورمۋلاسى بۇكىل سىناقتان ءساتتى وتسە، ونكولوگيا سالاسىندا الەمدىك دەڭگەيدە جاڭالىق اشقان بولىپ شىعادى.
«جالپى ونكولوگيادا مۋتاتسيالانعان KRAS جاسۋشانى جويۋ كۇردەلى ماسەلە بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان اعزاسىندا مۇنداي گەن پايدا بولعان ادامدار كوپ ءومىر سۇرمەيدى. ءبىزدىڭ ءدارىنىڭ تيىمدىلىگى بۇكىل سىناقتاردا دالەلدەنىپ شىقسا، ونكولوگيانىڭ ەڭ قيىن ماسەلەسىنە شەشىم تاپقان بولار ەدىك.
سىناق كەزىندە ادامعا 36 رەت كومبيناتسيالى ەكپە سالادى. 3 اپتا ەكپە الادى دا، ءبىر اپتا دەمالادى. كەيىن تاعى ءۇش اپتا ەكپە الادى. جەكسەنبىلەردە دەمالادى. كلينيكالىق سىناقتىڭ ءۇشىنشى ساتىسىندا ناۋقاستار ەكپە الىپ بولعاننان كەيىن ۇيلەرىنە قايتا الادى. ال ءبىرىنشى، ەكىنشى ساتىدا اۋرۋحانادا جاتىپ ەكپە قابىلدايدى»، - دەيدى عالىم.
ليۋيس كەنتليدىڭ ەڭبەگى
بيولوگ جۋرناليستەرگە ەكپەنى ازىرلەگەن زەرتحانانىڭ جۇمىسىن دا تانىستىردى. اڭگىمە اراسىندا بۇل كومبيناتسيانى قاتەرلى ىسىك پەن قانت ديابەتىنىڭ زات الماسۋىنا زەرتتەگەن بيولوگ ليۋيس كەنتليدىڭ ەڭبەگىن وقىعاننان كەيىن ويلاپ تاپقانىن ايتتى.
«ا ق ش-تىڭ ونكولوگيالىق ورتالىعىندا جۇرگەندە راك جاسۋشالارى قانداي زاتپەن قورەكتەنبەسە، ولەتىنىن زەرتتەدىم. امين قىشقىلدارىن بولمەي، اشىقتىرىپ كورىپ ەدىك، شىداپ شىقتى. گليۋكوزادان اشىقتىرىپ ەدىك، ەكى كۇننىڭ ىشىندە راك جاسۋشالارى ءولىپ قالدى. وسى مەحانيزمدى زەرتتەدىك. ول جاسۋشالار ولگەن كەزدە وكسيدانتتار بولەدى ەكەن. سول كەزدە قاتەرلى ىسىك جاسۋشالارىن تىكەلەي وكسيدانتتىڭ كۇشىمەن ولتىرۋگە بولاتىنىن ءتۇسىندىم. سىناپ وكسيدىن پايدالانۋ يدەياسى وسىلاي كەلدى. ءبىراق سىناپ دەگەن ۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. ونىڭ ءوزىن جالعىز پايدالانۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. 2015 -جىلى ليۋيس كەنتلي دەيتىن امەريكالىق عالىم مۋتاتسيالانعان KRAS جاسۋشانىڭ كۇيزەلىسىن كۇشەيتۋگە «س» دارۋمەنىن پايدالانۋعا بولاتىنىن جازدى. سول كەزدە سىناپ وكسيدى مەن «س» دارۋمەنىن كومبيناتسيالاپ ەكسە، تيىمدىلىگى الدەقايدا جوعارى بولاتىنىن ءتۇسىندىم. ءبىراق ءبىز «س» دارۋمەنىنىڭ D ءتيپىن قولدانامىز. ويتكەنى بۇل ءتيپتىڭ ۋىتى بارىنشا از. سوندىقتان ونىڭ دوزاسىن كۇشەيتكەن سايىن تيىمدىلىگى ارتا تۇسەدى»، - دەيدى عالىم.
ازىرگە بۇل ءدارى تىك ىشەكتىڭ قاتەرلى ىسىگىنە شالدىققان، ءتورتىنشى ساتىداعى ناۋقاستارعا عانا ەگىلىپ جاتقانىن ايتتىق. ال ونكولوگيانىڭ باسقا تيپتەرىنە اسەرى قانداي بولاتىنىن گەنومدىق زەرتحانا عالىمدارى زەرتتەۋى كەرەك.