ەلىمىزدەگى جالعىز كوللەكتسيالىق تاس قورىن جانە گەولوگيالىق كورمەنى ساقتاي الامىز با
اقتوبە. KAZINFORM - اقتوبە قالاسىندا ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندەگى قاتتى پايدالى قازبالارىنىڭ بىرەگەي كوللەكتسياسى ساقتالعان. باعالى تاستار مەن مەتالل كورمەسىنىڭ جارتى عاسىردان استام تاريحى بار.
كورمە مەڭگەرۋشىسى ەليزاۆەتا باچينا 40 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلە جاتقان كورمەنى تاپسىراتىن سەنىمدى ادامدى ءالى كۇتىپ ءجۇر.
اقتوبە قالاسى كەرەيەۆ كوشەسىندەگى بەس قاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا كوللەكتسيالىق تاس قورى جانە ايماقتىق گەولوگيالىق كورمەسى بار. اتالعان كورمە ك س ر و گەولوگيا مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن قازكسر گەولوگيا مينيسترلىگى باتىس قازاقستان كەشەندى گەولوگيالىق بارلاۋ ەكسپەتسيتسياسى قۇرامىندا اشىلدى. بۇل 1969-جىل ەدى. سودان بەرى گەولوگتار بارلاۋ جۇمىستارى كەزىندە تابىلعان قاتتى پايدالى قازبالاردىڭ ۇلگىسىن اكەلىپ تاپسىرادى. بەكىتىلگەن ەرەجە جانە عالىمداردىڭ ءوز جۇمىسىنا جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارقاسىندا بۇل ءۇردىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. ءتۇرلى گەولوگيالىق بارلاۋ ءتۇسىرىلىمى، ىزدەۋ جانە بارلاۋ جۇمىستارى، عىلىمي جانە تاقىرىپتىق زەرتتەۋ، ەكسكۋرسيا كەزىندە تابىلعان جانە الىنعان كوللەكتسيالىق تاس، ورگانيكالىق قالدىق، ءتىلىمتاس (شليف) وسى جەردە ساقتاۋلى تۇر.
- قازىرگى كەزدە 50 مىڭ تاۋ جىنىسى مەن كەنى، فاۋنا مەن فلورا قازبا قالدىقتارى ۇلگىسىنەن 972 كوللەكتسيا بار. سونىمەن بىرگە 150000 شليفوتەكادا 500 گە جۋىق كوللەكتسيا ساقتاۋلى. جىل سايىن سانى ارتىپ وتىرادى. كوللەكتسيالىق تاس قورى جانە ايماقتىق گەولوگيالىق كورمەسى قازاقستاندا ساقتالعان جالعىز ورىن ءارى قورى جىل سايىن تولىعىپ وتىرادى. العاشقى كۇننەن باستاپ مۇندا گەوبارلاۋ جۇمىستارىنان كەيىن قابىلدانعان كوللەكتسيانى ىرىكتەۋ جانە تەكسەرۋ جۇرگىزىلدى. قازىر مۇندا 1954-جىلى ن. ۆ. وۆەچكيننىڭ تورعاي ويپاتىنان جيناعان تەڭىز پالەوگەنىنىڭ ۇلۋتاسى ساقتاۋلى. قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى بورلى، پالەوگەن قاباتىنىڭ جانە يۋرا داۋىرىندەگى بىرەگەي ميكروفاۋنا كوللەكتسياسى دا بار. بۇل - 1948-1997-جىلدارى ارالىعىندا جينالعان كوللەكتسيا. 1950-1951-جىلدارى ارالىعىندا ماڭعىشلاقتىڭ ورتالىق بولىگىندە الىنعان كوللەكتسيانىڭ دالالىقدا جازىلعان كۇندەلىگى دە بار. بۇل ۆ. ي. گلادكوۆتىڭ ەڭبەگى. ر. ا. سەگەدين 1951-جىلى وڭتۇستىك مۇعالجار جانە ور- ەلەك وزەنارالىعىنان پروتەروزوي، سيلۋر، ديەۆون جانە تاس كومىر ءداۋىرىنىڭ تاۋ جىنىسى كوللەكتسياسىنىڭ ۇلگىسىن جينادى. مۇنداي مىسال وتە كوپ. سونىمەن بىرگە مەتەوريت قۇلاعان جامانشىڭ كراتەرىنەن اكەلىنگەن ۇلگىلەر بار، - دەدى كوللەكتسيالىق تاس قورى جانە ايماقتىق گەولوگيالىق كورمەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەليزاۆەتا باچينا.
عىلىمعا باستار جولعا قىزىعۋشىلار از
گەولوگتاردىڭ مەكەنى بولۋعا ءتيىس ورىنعا قازىر ادام از بارادى. مۇندا مىڭنان استام كىتاپ قورى مەن گەولوگتاردىڭ زەرتتەۋ كارتاسى، پايدالى قاتتى قازبالاردىڭ ۇلگىسى مەن ولاردىڭ قايدان تابىلعانى تۋرالى جازبا دەرەكتەر دە رەت-رەتىمەن ساقتاۋلى. تەك كەل دە عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىز. ءبىراق وكىنىشكە قاراي بۇل سالاعا قىزىعۋشىلىق تومەن.
- قورداعى ليتوتەكا جانە شليفوتەكادا گەوبارلاۋ جانە عىلىمي- زەرتتەۋ جۇمىستارى، كىتاپ، ماقالا مەن گەولوگيالىق ەسەپ عانا ەمەس، تاستار دا ساقتاۋلى. دەمەك تاستى الىپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن دا جۇرگىزۋگە بولادى. تەحنيكالىق كىتاپحانادا بىرەگەي كىتاپ ساقتاۋلى. سانى - 30568. تاس قورىنىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسى دا جاساقتالدى. مۇندا ەڭبەگى سىڭگەن گەوبارلاۋشىلار، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اتاقتى گەولوگتارىنىڭ فوتوسىن دا كورىپ، تانىسۋعا بولادى.
«زاپكازگەولوگيانىڭ» ەڭبەك داڭقى كىتابى ساقتاۋلى. «قازاقستان گەولوگى»، «باتىس قازاقستاننىڭ جەر قويناۋىن بارلاۋشى» گازەتتەرىنىڭ 1965-1969 -جىلدار ارالىعىنداعى سانى تۇگەل ساقتالدى. ال كورمەدەگى سورەلەرگە 3 مىڭ تاۋ جىنىسى، كەن جانە مينەرالدار قويىلدى. ولار: مۇناي، كوندەنسات، كومىر، حروميت، تەمىر، مارگانەتس، التىن مەن كۇمىس، مىس پەن مىرىش، نيكەل مەن كوبالت، سترونتسيي، تيتان، بورات، بور جانە كاليي تۇزى، كۇكىرت، فوسفوريت، باريت، اكتاس، ۆەرميكۋليت، جارقىراۋىق اسىلتاس شيكىزاتى، ءمارمار، ءتۇرلى قۇرىلىس ماتەريالدارى. دەمەك كاسىبي گەوبارلاۋشىلارعا تاپتىرماس ورىن. قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى قاتتى پايدالى قازبالارمەن تانىسىپ، دەرەك جيناي الادى. جوعارى وقۋ ورنىنىڭ، كوللەدجدىڭ ستۋدەنتتەرى دە، وقۋشىلار دا كەلەدى. ءبىراق سوڭعى كەزدەرى وقۋشىلار تىم از. ولاردى تاسىمالداۋ تالابى كۇشەيىپ تۇر. ال بۇل كورمە ولاردىڭ ماماندىق تاڭداۋىنا، گەولوگ ماماندىعىنىڭ قىر-سىرىنا ۇيرەتەر ەدى، - دەدى ەليزاۆەتا باچينا.
بۇعان دەيىن اقتوبەدەگى بىرنەشە مەكتەپتە جاس گەولوگتاردى تاربيەلەۋ، ولاردى ءتۇرلى بايقاۋلارعا قاتىستىرۋ جۇمىسى اتقارىلدى. ءتىپتى كورمە مەڭگەرۋشىسى بالالارمەن بىرگە دالالىق جۇمىستارىن جۇرگىزدى، ءتۇرلى تاۋ جىنىسىن تاۋىپ، تىركەدى. بۇگىندە جىلىنا شامامەن 1500 ادام عانا كەلەدى. بۇرىن ولاردىڭ سانى ون مىڭداعان بولدى.
- بۇرىن تابيعات سىيىنا بەيجاي قارامايتىن ادامدار جىلتىراعان دۇنيەنى الىپ، اكەلىپ، تاپسىراتىن. ونى تىركەيمىز، كەيىن تاۋىپ العان جەرىنە بارىپ، ىزدەۋ جۇمىسىن جۇرگىزەمىز. قۇجاتتى تولتىرىپ، شەشىم شىعارامىز. جۇمىستىڭ بارىنە بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىندى. سول كەزدە مۇندا 30 دان استام ادام ەڭبەك ەتتى. قىزىعۋشىلىق تا وتە جوعارى بولدى. ماسكەۋ، سانكت-پەتەربۋرگ، سۆەردلوۆسكتىڭ عالىمدارى ديسسەرتاتسياعا ماتەريال الدى، جينادى. قازىر قىزىعاتىن ادام از، ءتىپتى جوقتىڭ قاسى دەپ ايتساق بولادى. ءبىز مۇنى ساقتاپ قالۋ كەرەك دەپ وتىرمىز. بالكىم بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ قايتا قىزىعۋشىلىق ارتۋى مۇمكىن. ءبىر انىعى - ساقتالۋى ءتيىس. مەن دە زەينەتكە شىعۋىم كەرەك. 1981 -جىلدان بەرى وسى كورمە عيماراتىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. بۇل مەنىڭ ءۇيىم سەكىلدى. قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى گەولوگيا ارحيۆى بولعان سوڭ مۇندا فوتو دا، كىتاپ تا، باسىلىم دا جيناقتالعان. بۇرىن رەسمي ساپارمەن كەلگەن ەلشىلەردى، مينيسترلەردى، دەپۋتاتتاردى اكەلەتىن، تانىستىراتىن. بۇعان دەيىن ولار 2022 -جىلى كەلدى. مۇندا دىنمۇحاممەد قونايەۆ تا كەلىپ، قولتاڭبا قالدىرعان. ونى كورسەتە المايمىن. قۇندى قۇجاتتىڭ كوشىرمەسى تاراپ كەتۋى مۇمكىن، - دەدى كورمە مەڭگەرۋشىسى.
ايتا كەتەيىك، تەحنيكالىق كىتاپحانا قورى 1993 -جىلعا دەيىن تولىقتىرىلىپ وتىرعان. سول جىلدان كەيىن كىتاپ ساتىپ الىنبادى.
- مۇندا جاس مامان كەلمەيدى. جالاقىسى 130 مىڭ تەڭگە بولاتىن جۇمىسقا قىزىقپايدى. قازىر جۇمىس ىستەپ جۇرگەن گەولوگتاردىڭ ءبىرى زەينەتكە شىققان سوڭ وسىندا اۋىسادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ءبىر جاعىنان وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىن ادامنىڭ كەلگەنى دۇرىس. مەن ونداعان جىل جۇمىس ىستەگەن سوڭ ماتەريالدىڭ ۇلگىسىن قولىما العان كەزدە سول ادامنىڭ ءوزىن كوز الدىما ەلەستەتەمىن. كىم الىپ كەلگەنىن، قالاي جۇمىس ىستەگەنىن، جەتىستىگىن ەسىمە تۇسىرەمىن. ءار ۇلگىنىڭ ارتىندا ءبىر ادام بار. ءيا، گەولوگتاردىڭ ساباقتاستىعى ءۇزىلدى. جاستار وسى سالادا ءبىلىم الىپ، مامان بولعانىمەن، باسقا جۇمىسقا اۋىستى. وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن كوبى كەتىپ قالدى. مەن جۇمىسقا كەلگەندە اعا بۋىن بولدى. ۇيرەندىم، ويعا ءتۇيدىم. كەيىن وسى تىزبەك ءۇزىلدى. قازىر ەڭ جاس گەولوگ 63-64 جاستا. 40 جاستاعى گەلوگتار سانى وتە سيرەك كەزدەسەدى. ال ولار كىمنەن نە ۇيرەنەدى؟ مۇندا گەولوگيالىق زەرتتەۋ سالاسىنىڭ ءتىرى اڭىزدارى بولدى. قازىر ولار جوق. گەولوگتار ءبىر ەمەس، بىرنەشە سالانى قاتار الىپ ءجۇردى. ءبىرى قالانى فوتوعا ءتۇسىرىپ، تاريحي دەرەكتەردى ساقتاپ قالدى. ەكىنشىسى تەحنيكالىق كىتاپ قورىن جاساقتادى. تاعى ءبىر توبى ولەڭ جازدى، سۋرەت سالدى، - دەدى ەليزاۆەتا باچينا.
التىناي ساعىندىقوۆا