شىعىستان «تارباعاتاي» ۇلتتىق پاركى اشىلدى

ءۇرجار. قازاقپارات - بۇگىنگى كۇنى ۇكىمەت قاۋلىسىمەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كەرەمەت تابيعاتىمەن تانىمال، بارقىتبەلدىڭ باۋرايىنداعى ەلى شىرايلى، جەرى شۇرايلى، قازاقتىڭ قۇت قونعان قاسيەتتى ءوڭىرى ءۇرجار اۋدانىندا «تارباعاتاي» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى اشىلدى.

ايتا كەتەيىك، بۇل ەلىمىزدەگى 13- ۇلتتىق پارك. «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2018 -جىلعى 27 -ماۋسىمداعى №382-قاۋلىسىمەن قۇرىلعان پاركتىڭ اۋدانى 143550,5 گەگتار، قورعاۋ ايماعى - 204602 گەكتاردى قۇراپ وتىر. جالپى، ءۇرجار اۋدانىنىڭ جەر بەدەرى ەداۋىر كۇردەلى. ەگەر ونىڭ سولتۇستىك جاعىن تارباعاتاي جوتاسىنىڭ باتىس سىلەمدەرى قاراۋىلتوبە، اقتاس (1316م) جانە اقشاۋلى (1618م) تاۋلارى الىپ جاتسا، وڭتۇستىك جاعىن تارباعاتاي جوتاسىنىڭ وڭتۇستىك ۇساق شوقىلى بەتكەيى مەن الاكول ويىسىنىڭ سولتۇستىك بولىگى، ال وڭتۇستىك- شىعىس بولىگىن بارماق قۇمى مەن قوساي شاعىلى، كورپەباي (568 م)، باقتى (1273م) ، ارقارلى جانە اراسان تاۋلارى الىپ جاتىر. وسىعان بايلانىستى اۋداننىڭ جەر بەدەرى سولتۇستىك- شىعىستان وڭتۇستىك باتىسقا قاراي ەداۋىر ەڭىس كەلەدى.

اۋدان جەرىندە تارباعاتاي جوتاسىنىڭ ەڭ بيىك جەرلەرى اتباس تاۋى (2263 م) مەن تاستاۋ (2992 م) تاۋلارى جانە تىكجولدانا، قىزاسۋ، اقشوقى، كىشى سىرعاناق اسۋلارى ورنالاسقان. كەن بايلىقتارىنان قۇرىلىس تاستارى مەن كىرپىش سازدارى بار.

 

جاڭا ۇلتتىق پارك 6 ءتۇرلى كلاستەرلىك جەر تەلىمدەرىنەن تۇرادى. تارباعاتاي تاۋلارىنىڭ وڭتۇستىك باۋرايى مەن ءۇرجار، قاتىنسۋ، ەمىل وزەندەرىنىڭ القابىن قامتىپ، سونىڭ ىشىندە بارقىتبەلدىڭ زايسان مەن تارباعاتاي اۋدانىنداعى بولىكتەرى، كوكپەكتى اۋدانىنداعى قۇلىنجون قورىقشاسى پاركتىڭ باقىلاۋىنا ءوتتى.

پاركتىڭ ەرەكشەلىگى، وندا وسىمدىكتەردىڭ وزگە اۋماقتا كەزدەسپەيتىن «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن 35-تەن استام ءتۇرى بار. تارباعاتاي جوتاسى دالالى جانە ءشولدى ايماقتا ورنالاسقاندىقتان مۇنداعى وسىمدىكتەر جامىلعىسى باسقا تاۋلى ايماقتارعا سولتۇستىك تيان-شان، جوڭعار الاتاۋى، التاي تاۋلارىنا قاراعاندا ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى.

 

وندا، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن، فلورانىڭ 1640 ءتۇرى انىقتالعان. ياعني، دارىلىك وسىمدىكتەردىڭ كەڭ تارالعان ءبىرقاتار تۇرلەرى: شىرعاناق، ميا، يتمۇرىننىڭ بىرنەشە تۇرلەرى، شۇيگىن جانە ت. ب. وسىمدىك تۇرلەرى بار. تارباعاتاي جوتاسىندا كەزدەسەتىن كەيبىر دارىلىك وسىمدىكتەرگە تولىعىراق سيپاتتاما بەرىلگەن. سونداي-اق، جوتادا ايتارلىقتاي كەڭ تارالعان دارىلىك وسىمدىكتەر: البەرت راۋشانى، يتشومىرت، شىرعاناق جانە ورال مياسىنىڭ ماڭىزى مەن اسا باعالى دارىلىك قاسيەتتەرى جايلى دەرەكتەر جانە دە وسىمدىكتەردىڭ تارالۋ ەرەكشەلىكتەرى مەن حيميالىق قۇرامىنا، عىلىمي مەديتسينا مەن حالىقتىق مەديتسينادا قانداي اۋرۋلارعا دارىلىك ماقساتتا پايدالانىلاتىنى جايلى تولىق ماعلۇماتتار بەرىلگەن.

 

ۇلتتىق پاركتىڭ ومىرتقالى جانۋارلار فاۋناسى دا باي. الدىن الا الىنعان دەرەكتەر بويىنشا، ولار 376 ءتۇردى قامتيدى، ونىڭ ىشىندە ولكەدەگى 19 بالىقتىڭ ءتۇرى، قوسمەكەندىلەردىڭ ەكى ءتۇرى، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ 23 ءتۇرى، قۇستاردىڭ 272 ءتۇرى، سۇتقورەكتىلەردىڭ 60 ءتۇرى مەملەكەت قامقورلىعىنا الىندى.

ونىڭ ىشىندە پاركتىڭ قورعاۋىندا مەملەكەت اۋماعىندا سيرەك كەزدەسەتىن جانە جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى بار قازاقستاننىڭ « قىزىل كىتابىنا» ەنگەن جانۋارلاردىڭ 40 ءتۇرى، ياعني باۋىرىمەن جورعالاۋشى 1, قۇستاردىڭ 33 ءتۇرى جانە سۇتقورەكتىلەردىڭ 6 ءتۇرى پاركتىڭ قورعاۋىندا بولماق.

وسى رەتتە ايتا كەتەرلىگى، «ق ر ا ش م ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ بۇيرىعىمەن توقىمتايەۆ الىبەك توقتاۋبەك ۇلى «تارباعاتاي» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. ول 2004 -جىلدان بەرى باتىس- التاي مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارعان.

تابيعي پاركتىڭ اشىلۋى اۋدانىمىزدا جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋگە دە سەپتىگىن تيگىزدى. ولاي دەيتىنىمىز، اۋداننىڭ وزىندە بۇگىنگى كۇنگە 140-قا جۋىق ادام جۇمىسپەن قامتىلدى.

«تارباعاتاي» مەملەكەتتىك ۇلتتىق پاركىنىڭ نەگىزگى ماقساتى بيولوگيالىق جانە لاندشافتتىق ءارالۋاندىلىقتى ساقتاپ قالۋ، ارنايى ەكولوگيالىق، عىلىمي، تاريحي- مادەني جانە رەكرەاتسيالىق قۇندىلىعى بار تابيعات قورعاۋ ماقساتتارى ءۇشىن مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆتىك قوردىڭ بىرەگەي تابيعي كەشەندەرىن جانە وبەكتىلەرىن پايدالانۋ بولىپ تابىلادى»، - دەيدى پارك ديرەكتورى الىبەك توقىمتايەۆ.

قاسيەتتى بارقىتبەل باۋرايىندا تۇرعان ءۇرجار اۋدانىمىزدا ۇلتتىق پاركتىڭ اشىلۋى، بۇل قازاقستاننىڭ كورىكتى دە كوركەم تابيعاتىن قورعاپ، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا زور مۇمكىندىك تۋعىزادى. تابيعاتقا قاجەتتىلىكتى وتەۋ وبەكتىسى ەمەس، جاندى نارسە اتاۋلىنىڭ ءبىرتۇتاس تىرشىلىك ورتاسى رەتىندە قارايتىن مەزگىل جەتتى.

بۇل جايىندا زامانىمىزدىڭ عۇلاما عالىمى جان دورست بىلاي دەپ جازعان بولاتىن: «ادام بويىندا جابايى تابيعاتتى ساقتاۋ ءۇشىن ۇمتىلۋعا قاجەتتى وبەكتيۆتى سەبەپتەر جەتىپ ارتىلادى. الايدا، تۇپتەپ كەلگەندە، تابيعاتتى تەك سۇيىسپەنشىلىك قانا قۇتقارا الادى. ادام بۇل دۇنيەدە سۇلۋلىقسىز ءومىر سۇرە المايتىندىقتان، قورشاعان ورتانى ءسال دە بولسا ءسۇيىپ، قاستەرلەي بىلگەن جاعدايدا عانا، تابيعات وزىنە تونگەن ءقاۋىپ- قاتەردەن قۇتىلادى».

 

وسىعان دەيىن «تارباعاتاي» ۇلتتىق پاركىن نە ءۇشىن قۇرۋ قاجەتتىگى تۋرالى جازعانبىز.

وعان دەيىن «تارباعاتاي» ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ ديرەكتورىنىڭ تاعايىندالعاندىعى جازىلدى.