يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى قالاي تۇسىنەمىز

يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار كرەاتيۆتىلىك، وزىندىك ەرەكشەلىك جانە جاڭا يدەيالار مەن شەشىمدەردى ىزدەۋگە باسىمدىق بەرەتىن جانە العا جىلجىتاتىن قاعيداتتار مەن سەنىمدەر جيىنتىعىن بىلدىرەدى.

بۇل قۇندىلىقتار ادام ارەكەتىنىڭ ءتۇرلى اسپەكتىلەرىندە، سونىڭ ىشىندە تەحنولوگيا، عىلىم، بيزنەس جانە الەۋمەتتىك پروگرەسستە يننوۆاتسيانىڭ ماڭىزدىلىعىن مويىندايدى. وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى ساياسي عىلىمدارىنىڭ كانديداتى مۇرات ناسيموۆتى اتالعان تاقىرىپقا بايلانىستى اڭگىمەگە تارتقان ەدى.

- الدىمەن يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار جايىندى وي قوزعاپ كەتكەنىمىز ارتىق بولماس.

- بۇگىندە بۇل ماسەلە قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ عىلىم كوميتەتى قارجىلاندىرىپ وتىرعان «قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندەگى ءداستۇرلى جانە يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار ۇدەرىستەرىن مادەني تالداۋ» عىلىمي جوباسى اياسىندا قاراستىرىلىپ جاتىر.

يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار ادام مەن قوعامنىڭ يننوۆاتسيا تۇجىرىمداماسىنا قاتىستى نۇسقاۋلارى مەن سەنىمدەرىن بىلدىرەدى. وسى قۇندىلىقتار يننوۆاتسيالاردى جۇرگىزۋ جانە ەنگىزۋگە بايلانىستى ازاماتتاردىڭ كوزقاراسى مەن باسىمدىقتارىن قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى.

يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار ءىس- ارەكەتتەر مەن شەشىمدەردى باعىتتاۋ ءۇشىن عانا ەمەس، يننوۆاتسيالاردى قابىلدايتىن جانە قولدايتىن مادەنيەتتى قۇرۋ ءۇشىن دە ماڭىزدى. ماسەلەن، كەيبىر مەكەمەلەر قىزمەتكەرلەردى كرەاتيۆتى ويلاۋ، تاۋەكەلگە بارۋ جانە ۇنەمى جەتىلدىرۋگە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن كورپوراتيۆتىك مادەنيەتىنىڭ بولىگى رەتىندە ناقتى يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى دامىتادى جانە العا جىلجىتادى. بۇل قۇندىلىقتار مەكەمەنىڭ وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋ، باسەكەگە قابىلەتتى بولىپ قالۋ جانە ءتۇرلى سالالاردا پروگرەسكە جەتۋ قابىلەتىنە اسەر ەتۋى ىقتيمال.

- ازاماتتاردىڭ يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى تۇسىنۋىنە جانە قابىلداۋىنا ىقپال ەتەتىن قانداي فاكتورلار بار؟

- يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى ءتۇسىنۋ جانە قابىلداۋ جەكە سەنىمدەر، ۇيىمداستىرۋشىلىق مادەنيەت جانە الەۋمەتتىك اسەرلەردىڭ ۇيلەسىمىن قامتيدى. سوندىقتان ازاماتتاردىڭ يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى تۇسىنۋىنە جانە قابىلداۋىنا ىقپال ەتەتىن 10 نەگىزگى فاكتورلاردى اتاۋىمىزعا بولادى.

بىرىنشىدەن، ءبىلىم جانە حاباردارلىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن قاراستىرامىز. ازاماتتاردى ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرى مەن تاجىريبەسىمەن تانىستىرۋ ولاردىڭ يننوۆاتسيا جانە ونىڭ قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. شىعارماشىلىق، سىني ويلاۋ جانە ماسەلەلەردى شەشۋدى ناسيحاتتايتىن وقۋ ورىندارى بىلىمگەرلەرگە يننوۆاتسيامەن بايلانىستى قۇندىلىقتاردى ءجيى ايتادى.

ەكىنشىدەن، جۇمىس ورنىنداعى مادەنيەتتىڭ دۇرىستىعى دەپ باعالايمىز. جۇمىس ورىندارى ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى قابىلداۋ جانە قولدانۋ تاسىلىنە ىقپال جاساۋ ارقىلى شەشۋشى ءرول اتقارادى. تاۋەكەلگە بارۋ، ەكسپەريمەنت جاساۋ جانە شىعارماشىلىق ويلاۋدى ىنتالاندىراتىن مادەنيەتى بار كومپانيا بۇل قۇندىلىقتاردى ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ بويىنا سىڭىرەدى.

ۇشىنشىدەن، شىنايى كوشباسشىلىقتىڭ قالىپتاسۋىندا ۇيىمدارداعى كوشباسشىلار يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردىڭ رەڭىن بەلگىلەي الادى. كوشباسشىلار يننوۆاتسيانى بەلسەندى تۇردە قولداسا جانە وسى قۇندىلىقتاردى ىسكە اسىرسا، قىزمەتكەرلەرگە ۇيىمنىڭ باسىمدىقتارى تۋرالى ناقتى كوزقاراستاردى كورسەتەدى.

تورتىنشىدەن، تالىمگەرلىك پەن ونەگەلى ۇلگىلەردى كورسەتۋ. يننوۆاتسيانى باعالايتىن تالىمگەرلەر مەن ونەگەلى ۇلگىلەردى كورسەتەتىن ادامدار يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى يگەرۋ ىقتيمالدىعىن جوعارىلاتادى. تالىمگەرلىك قارىم- قاتىناستار جاڭاشىلدىققا ۇمتىلعاندارعا باسشىلىق پەن شابىت بەرە الادى.

بەسىنشىدەن، الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن قۇرداستاردىڭ ىقپالى. جاڭاشىلدىقتى باعالايتىن دوستار، ارىپتەستەر جانە قۇرداستارمەن قارىم- قاتىناس ادامنىڭ سەنىمى مەن ءىس- ارەكەتىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن. يننوۆاتسيالىق ويلاۋدى قولدايتىن پىكىرلەس ادامدارمەن قارىم- قاتىناس جىگەرلەندىرۋشى كۇش بولا الادى.

التىنشىدان، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن اقپاراتتىڭ اسەرى. ازاماتتار تۇتىناتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن اقپارات كوزدەرى ولاردىڭ يننوۆاتسيا تۋرالى تۇسىنىكتەرىن جۇيەلەيدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاڭاشىل ادامدار مەن ۇيىمداردىڭ جاعىمدى بەينەلەرى يننوۆاتسيانىڭ قۇندىلىعىن ارتتىرادى.

جەتىنشىدەن، جەكە تاجىريبە ەرەكشەلىكتەرى. جەكە جانە كاسىبي ومىردەگى تابىستار مەن ساتسىزدىكتەر ازاماتتاردىڭ يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى تۇسىنۋىنە اسەر ەتەدى. تابىستى يننوۆاتسيالارمەن قاتار ساتسىزدىكتەردى دە زەرتتەۋ يننوۆاتسياعا دەگەن كوزقاراستى قالىپتاستىرادى.

سەگىزىنشىدەن، ىنتالاندىرۋلار مەن ماراپاتتاۋلاردىڭ قولدانۋى. ۇيىم ىشىندە، قوعامدا يننوۆاتسيالىق كۇش- جىگەردى ىنتالاندىرۋ مەن ماراپاتتاۋ ازاماتتاردى يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى قابىلداۋعا جانە ىلگەرىلەتۋگە ىنتالاندىرادى. ماسەلەن، كەيدە وتاندىق بانكتەر ءوز قوسىمشالارىن پايدالانعانى ءۇشىن اقشالاي بونۋستار بەرىپ ىنتالاندىرىپ جاتقانىن ايتۋىمىزعا بولادى.

توعىزىنشىدان، مادەني جانە الەۋمەتتىك نورمالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى. مادەني نورمالار مەن قوعامدىق كۇتۋلەر ايماق پەن قاۋىمداستىققا بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. ويتكەنى، كەيبىر مادەنيەتتەردە يننوۆاتسيالار جوعارى دەڭگەيدە ىنتالاندىرىلۋى مۇمكىن، ال كەيبىرەۋلەرىندە وعان كۇمانمەن، قارسىلىقپەن قارايدى.

ونىنشىدان، ەكولوگيالىق كونتەكستتىڭ اسەرى. رەسۋرستارعا قولجەتىمدىلىك، ەكونوميكالىق احۋال جانە نارىقتىق سۇرانىستار سەكىلدى قورشاعان ورتا فاكتورلارى جەكە ادامدار مەن ۇيىمداردىڭ يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتارى باسىمدىقتارىنا اسەر ەتەدى.

- يننوۆاتسيانى ىنتالاندىراتىن جانە وسى قۇندىلىقتارعا سايكەس كەلەتىن مادەنيەتتى دامىتۋ يننوۆاتسيالىق كۇش- جىگەردى قولداۋدىڭ كىلتى قانداي؟

- جوعارىدا اتالعان 10 فاكتورلارعا سايكەس يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى ءتۇسىنۋ جانە قابىلداۋ ديناميكالىق پروتسەسس ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى. بۇل پروتسەسس ىشكى تۇرتكىنى، سىرتقى ىقپالدى جانە قولداۋشى ورتانى قاجەت ەتەدى. ازاماتتاردىڭ وقۋ جانە ءوسۋ مۇمكىندىكتەرىن بەلسەندى تۇردە ىزدەۋى، ءوزىن قولداۋشى جەلىلەرمەن بايلانىس ورناتۋى جانە جاڭا يدەيالار مەن تاجىريبەلەرگە اشىق بولۋى يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە ىقپال جاسايدى. يننوۆاتسيانى ىنتالاندىراتىن جانە وسى قۇندىلىقتارعا سايكەس كەلەتىن مادەنيەتتى دامىتۋ يننوۆاتسيالىق كۇش- جىگەردى قولداۋدىڭ كىلتى بولىپ تابىلادى.

جالپى كونتەكست پەن قاراستىرىلاتىن ناقتى قۇندىلىقتارعا بايلانىستى يننوۆاتسيالىق جانە ءداستۇرلى قۇندىلىقتار اراسىندا بايلانىستار جانە قايشىلىقتار بولارى انىق. ماسەلەن، كەيبىر قوعام مەن مادەنيەتتەر ءداستۇرلى قۇندىلىقتارعا ۇلكەن ءمان بەرەدى، مۇرا، ادەت- عۇرىپتار جانە قالىپتاسقان نورمالارعا قۇرمەتپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى. يننوۆاتسيا، كەرىسىنشە، وسى داستۇرلەرگە قارسى تۇرۋدى، ودان باس تارتۋدى كوزدەۋى مۇمكىن.

داستۇرگە قۇرمەت، يننوۆاتسياعا ۇمتىلىستى تەڭەستىرۋ قيىن مىندەت بولىپ تابىلادى. يننوۆاتسيالاردى قابىلداۋ جانە ولاردىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارعا سايكەستىگى مادەني ەرەكشەلىكتەرگە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. كەيبىر مادەنيەتتەر يننوۆاتسيانى ءداستۇرلى تاجىريبەنى ساقتاۋ جانە جاقسارتۋ ءتاسىلى رەتىندە قاراستىرسا، كەيبىرەۋلەرىندە ولاردى مادەني وزگەشەلىككە ءقاۋىپ رەتىندە قاراستىرادى. ەتيكالىق جانە مورالدىق قۇندىلىقتار ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى جانە يننوۆاتسيادا باستى ءرول اتقارادى. يننوۆاتسيالىق شەشىمدەر قالىپتاسقان مورالدىق قاعيدالارعا قارسى شىققاندا ەتيكالىق ديلەممالار تۋىندايدى. ماسەلەن، دەرەكتەردىڭ قۇپيالىلىعى، جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ، وسال قاۋىمداستىقتارعا اسەر تۋرالى ويلانعاندا وسىنداي الاڭداۋشىلىق پايدا بولادى. ۇرپاقتار اراسىنداعى ايىرماشىلىقتاردىڭ دا ىقپالى بار. كوبىنەسە جاس ۇرپاق يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتارعا بەيىم بولادى، ستاتۋس- كۆوعا قارسى تۇرۋعا جانە وزگەرتۋگە ۇمتىلادى، ال اعا ۇرپاق ءداستۇر مەن تۇراقتىلىققا كوبىرەك ءمان بەرەدى. ۇرپاق الشاقتىعىنىڭ ءقاۋپى ۇرپاقتار اراسىنداعى قاقتىعىستارعا، قۇندىلىقتاردىڭ ايىرماشىلىعىنا اكەلەدى.

- ەكونوميكالىق، يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتاردىڭ ەرەكشەلىگى قانداي؟

- ءداستۇرلى ەكونوميكالىق قۇندىلىقتار تۇراقتىلىق پەن تاۋەكەلدەن باس تارتۋعا باسىمدىق بەرسە، يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار تاۋەكەلدى قابىلداۋعا جانە وسۋگە نازار اۋدارادى. وسى ەكونوميكالىق قۇندىلىقتار اراسىنداعى تەپە- تەڭدىككە قول جەتكىزۋ تۇراقتى دامۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى. الەۋمەتتىك وزگەرىستەر مەن ساياسي رەفورمالار قوزعالىستارىنىڭ ۇستانىمدارى بەدەلدى بيلىك پەن ءداستۇرلى قۇندىلىقتارعا قايشى كەلەدى. ءداستۇرلى قۇندىلىقتار مادەنيەتتى ساقتاۋعا ەرەكشە ءمان بەرەتىن بولسا، يننوۆاتسيالىق قۇندىلىقتار وزگەرمەلى احۋالعا بەيىمدەلۋگە باعىتتالادى. مادەني مۇرانى ساقتاۋ مەن زاماناۋي تالاپتارعا بەيىمدەلۋ اراسىنداعى تەپە- تەڭدىكتى تابۋ دا كۇردەلى ماسەلە. كەيبىر مادەنيەتتەردە قاۋىمداستىق پەن وتباسىلىق قۇندىلىقتار ءداستۇرلى بولىپ تابىلادى، ال يننوۆاتسيالار ءقاۋىپ رەتىندە قاراستىرىلادى.

دەگەنمەن، يننوۆاتسيالىق شەشىمدەر قاۋىمداستىقتار مەن وتباسىلاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتاتىندىعىن ۇمىتپاعان ءجون. ءداستۇرلى ءبىلىم ەستە ساقتاۋ مەن قالىپتاسقان ءبىلىمدى ۇستانۋعا ءمان بەرەتىن بولسا، يننوۆاتسيالىق ءبىلىم بەرۋ سىني ويلاۋ، كرەاتيۆتىلىك جانە ماسەلەنى شەشۋ داعدىلارىن باعالايدى. وسى ءتۇرلى ءبىلىم بەرۋ قۇندىلىقتارىن بىرىكتىرۋدىڭ وزەكتىلىگى جوعارى دەپ ويلايمىز.

بايقالىپ تۇرعانداي، يننوۆاتسيالىق جانە ءداستۇرلى قۇندىلىقتار اراسىنداعى بايلانىس كۇردەلىلىگىمەن جانە سەرپىندىلىگىمەن سيپاتتالادى. كەيبىر جاعدايلاردا يننوۆاتسيالار ۇيلەسىمدى ءومىر سۇرۋگە اكەلەتىن ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى زاماناۋي تالاپتارعا بەيىمدەي الادى. وسى قۇندىلىقتار اراسىنداعى تەپە- تەڭدىكتى تابۋ اشىق ديالوگ، ىمىراعا كەلۋ جانە ارەكەت ەتەتىن ناقتى مادەني، الەۋمەتتىك جانە ەتيكالىق كونتەكستتەردى ءبىلۋدى قامتيدى. قوعامداعى تابىستى تۇراقتىلىق پەن ديناميكالىق تەپە- تەڭدىكتى قۇرۋ ءۇشىن يننوۆاتسيالىق جانە ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردىڭ وڭ اسپەكتىلەرىن پايدالانۋ قاجەت.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

اۆتور

ءادىلجان ۇمبەت