«وتانىنا ورالعان» كەرقۇلان قوستاناي دالاسىنا قالاي جەرسىنىپ جاتىر
استانا. KAZINFORM - وسىدان 5 ايعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن كەرقۇلاندار تاريحي وتانىنا ورالىپ، قوستاناي وبلىسى دالاسىنا جىبەرىلگەن بولاتىن. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە جانۋارلار جەرگىلىكتى جەرگە جەرسىنىپ قانا قويماي، ءتىپتى سالماق قوسىپ تا ۇلگەردى، اۋا رايىنا دا بەيىمدەلىپ الدى.
وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى جابايى جىلقىلاردىڭ قازاق جەرىنە جەرسىنۋى، قىسقى كەزەڭگە كوندىگۋى قالاي بولارىن بىلۋگە تىرىسقان ەدى.
ايتا كەتەرلىگى، وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قازاقستانعا كەرقۇلاننىڭ 7 داراعى جەتكىزىلگەن بولاتىن. سول ۋاقىتتان بەرى بىرنەشە ايدىڭ ىشىندە جانۋارلار قوستاناي دالاسىنا بەيىمدەلىپ ۇلگەردى دەۋگە دە بولادى.
«ەستەرىڭىزدە بولسا، العاشقى توبى چەحيا مەن گەرمانيادان جەتكىزىلگەن ەدى. مۇندا بولعان بارلىق ۋاقىت ىشىندە اتتار جاقسى بەيىمدەلىپ، كەلگەننەن گورى ءبىرشاما قوڭدانىپ ۇلگەردى. ولار قاشالاردا توپ-توپ (اكەلىنگەن كەزدەگى قۇرامدا) بولىپ ورنالاسقان. جەم-شوپپەن جاقسى قامتاماسىز ەتىلگەن. شوپتەن باسقا، ءداندى داقىلدار مەن بۇتالار دا بار، جاقىن جەردە توعان بار - وڭىردە ۇلى جىلانشىق وزەنى اعىپ جاتىر»، - دەدى «قوستاناي وبلىستىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى اۋماقتىق ينسپەكسياسى» ر م ك جانۋارلار دۇنيەسى جانە اڭشىلىق شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باس مامانى رۇستەم بيدەبايەۆ.
ەكى قاشا (اۋدانى شامامەن 54 جانە 24 گەكتار) جىلقىلاردىڭ جاڭا ۇيىنە اينالدى. بايقاۋشىلار كەرقۇلاندار دالاعا جاقسى بەيىمدەلىپ، وزدەرىن تولىققاندى قوجايىن سەزىنىپ ۇلگەرگەنىن اتاپ وتەدى. قاشا جاقسى قورعالعان، جىرتقىشتار مەن وزگە جان-جانۋارلار ونىڭ ىشىنە كىرە المايدى. ءتىپتى، قىزمەتكەرلەر مەن بايقاۋشىلاردىڭ وزدەرى دە قاراۋىنا العان ايماقتى كەيدە اتپەن ەمەس جاياۋ شولعىنداپ شىعادى. مۇنداي قادام جابايى جانۋارلارمەن بايلانىس بولماۋى ءۇشىن جاسالادى. ال قاشا ورنالاسقان اۋماقتىڭ ءوزى «التىن دالا» رەزەرۆاتى مەن جانگەلدين اۋدانىنداعى التىباي (ۇلى جىلانشىق) اڭ شارۋاشىلىعى اراسىندا جاتىر.
«جانۋارلارعا ۇنەمى باقىلاۋ جۇرگىزىلەدى. تاڭەرتەڭ جانە كەشكىسىن 1 ساعات بويى قاراۋشىلار ولاردىڭ جاي-كۇيىن، مىنەز-قۇلقىن باعالاپ، كۇندەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگىن قاداعالايدى. ولاردىڭ اراسىندا حالىقارالىق جوبالاردىڭ ستۋدەنتتەرى (مىسالى، كوستا-ريكادان كەلگەن جاس جىگىت قازىر سول جەردە)، بولاشاق مال دارىگەرلەرى، ءتۇرلى سالا ماماندارى بار. بارلىق دەرەك ءاربىر داراق ءۇشىن ازىرلەنگەن ارنايى ەلەكتروندى كارتاعا جازىلادى. وندا ولاردىڭ قورەكتەنۋگە، جاي جۇرۋگە قانشا ۋاقىت جۇمسايتىنى، قانشالىقتى ەسەرلەنەتىنى جانە باسقا دا دەرەكتەر تىركەلىپ وتىرادى»، - دەپ تۇسىندىرەدى ءرۇستام بيدەبايەۆ.
ەلەكتروندى كارتا دەرەكتەرىنە قاراعاندا، كەرقۇلاندار ورتاشا ەسەپپەن ۋاقىتتىڭ 57 پايىزىن جەم- ءشوپ جەۋگە جۇمساسا، 30 پايىزىندا ءبىر ورىندا قوزعالماي تۇرۋى مۇمكىن. ال ۋاقىتتىڭ 5 پايىزىندا جۇرسە، 5 پايىزىندا دەمالادى. ءبىراق، بۇل ماسەلەگە كەلگەندە ءار جانۋاردىڭ كۇندەلىكتى مىنەز-قۇلقى ءارتۇرلى. ماسەلەن، ءبىر داراق جالپى ۋاقىتتىڭ 70 پايىزىندا جەم-ءشوپ جەۋى مۇمكىن. ياعني، شەكتەۋلى دۇنيە ەمەس.
«بىزدە 6 بيە مەن 1 ايعىر بار. تاعى ءبىر توبى جەتكىزىلگەننەن كەيىن (قۇلانداردىڭ كەلەسى توبىن 2025 -جىلى جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر) ايعىرلاردى بيەلەرگە قوسامىز. ايتا كەتەرلىگى، ايعىردىڭ بيەگە شابۋعا تىرىسقانى بار»، - دەدى ول.
الداعى قىس مەزگىلىنە كەلەر بولسا، وندا ماماندار جىلقىلار قاتال كليماتقا تەز بەيىمدەلە الاتىنىن العا تارتادى. جەم-ءشوپ ماسەلەسى تۋىنداماۋى ءۇشىن قازىردىڭ وزىندە شامامەن 60 توننا ءشوپ دايىندالعان.
«جانۋارلار قىستان شىعا الماي قالادى دەپ ويلامايمىن. ويتكەنى، ولار سۋىق تەمپەراتۋرا مەن قاتال كليماتقا گەنەتيكالىق تۇرعىدان ءتوزىمدى. مىسالى، ءبىز قۇلانداردى قايتارا جەرسىندىرۋ باعدارلاماسى بويىنشا قۇلانداردى اكەلە باستاعان كەزدە قوستاناي وبلىسىنىڭ اۋا رايى جاعدايىنا جانۋارلاردىڭ بەيىمدەلۋى قيىنعا سوعادى-اۋ دەپ كۇماندانعان ەدىك. ءبىراق داراقتار ەركىن جايىلىمدا جاقسى قىستايدى، تولدەيدى، ءتۇر تولىعىمەن جەرسىندى. سۋ تاسقىنى كەزىندە جاۋارلارعا بايلانىستى قىزىقتى جايت ورىن العانى بار. GPS- ترەكەر (جانۋارلاردى ەركىندىككە جىبەرگەننەن كەيىن دە قارعىباۋدىڭ كومەگىمەن باقىلاۋ جۇرگىزىلەدى - اۆتور ەسكەرتپەسى) مالىمەتتەرىنە سايكەس، سۋ تاسقىنىنان بىرنەشە كۇن بۇرىن قۇلاندار بارىنشا قاۋىپسىز جەرگە كوشىپ كەتتى جانە بىردە-ءبىر داراق زارداپ شەككەن جوق»، - دەدى رۇستەم بيدەبايەۆ.
جىرتقىشتار دا قازىرگى ۋاقىتتا كەرقۇلاندارعا قاۋىپ توندىرمەيدى: مىسالى، قاسقىردىڭ نىسانعا كىرۋى وتە قيىن جانە ازىق-تۇلىك قورى دا جەتكىلىكتى بولعاندىقتان ازىرگە بىرەگەي جانۋارلارعا شاپپاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار، فيزيكالىق دەرەكتەرگە سايكەس، كەرقۇلان جىرتقىشتارعا وپ- وڭاي تويتارىس بەرە الادى.
كارانتين كەزەڭىنەن كەيىن (ورتاشا العاندا قايتارا جەرسىندىرۋدىڭ مۇنداي جاعدايىندا جانۋارلار ءبىر جىل باقىلاۋدا بولادى) ولاردى ەركىندىككە جىبەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. جىلقىلارعا ناۆيگاتسياسى بار ارنايى قارعىباۋلار تاعىلادى. ونىڭ ارقاسىندا ولار ۇنەمى باقىلاۋدا بولادى. سونىمەن قاتار، جەرگىلىكتى قورىق قىزمەتتەرى، تابيعاتتى قورعاۋ پوليتسياسى جانە ۇلتتىق پاركتەردىڭ قىزمەتكەرلەرى قاۋىپسىزدىكتى قوسىمشا قامتاماسىز ەتەدى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
