قازاقستانعا سيفرلىق تەڭگە نە ءۇشىن قاجەت
بۇگىندە سيفرلىق ريەۆوليۋتسيا الەمدىك ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ كەلبەتىن وزگەرتىپ وتىر. بۇل رەتتە 2021 -جىلى قازاقستاندا ۇلتتىق بانكتىڭ باستاماسىمەن سيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋ جوسپارى ماقۇلدانعان بولاتىن. سودان بەرى سيفرلىق تەڭگەنى اينالىمعا ەنگىزۋ ماسەلەسى پىسىقتالىپ كەلەدى.

جوسپار بويىنشا سيفرلىق تەڭگە 2025 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ەنگىزىلۋى ءتيىس. دەگەنمەن ءالى دە جاڭا تولەم قۇرالىنىڭ قىزمەتى تۋرالى ساۋال كوپ. سيفرلىق تەڭگەنىڭ ارتىقشىلىعى مەن ەرەكشەلىگى نەدە؟ ونىڭ جۇمىس ىستەۋ ءتارتىبى قانداي؟ سيفرلىق ۆاليۋتانىڭ اينالىمعا ەنۋى قاراپايىم تۇتىنۋشىعا نە بەرەدى؟ بۇل تۋرالى تولىعىراق قازاقپارات ساراپشىسىنىڭ ماقالاسىنان وقي الاسىزدار.
ۇلتتىق تولەم جۇيەسى جاڭارماق
سيفرلىق تەڭگە - سيفرلىق ەۆوليۋتسيانىڭ جاڭا قادامى. تەحنولوگيا دامىعان سايىن تولەم قۇرالى دا، ونىڭ فورماسى دا تۇرلەندى. تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، ەجەلدە اقشانىڭ ورنىنا مىس، قولا، كۇمىس، التىن قولدانىلدى. كەيىننەن قاعاز اقشا پايدا بولدى. ال سيفرلىق تەڭگە دەگەنىمىز - جاڭا تولەم قۇرالى. ول قولما- قول اقشانىڭ دا، كارتوچكاداعى اقشانىڭ دا ورنىنا جۇرەدى. ماماندار ونىڭ اينالىمعا ەنۋى ۇلتتىق تولەم جۇيەسىن جاقسارتىپ، اقشامىزدىڭ قۇنسىزدانۋىن توقتاتادى دەپ وتىر. ايتا كەتەتىن جايت، سيفرلىق تەڭگە - كريپتوۆاليۋتا ەمەس. ونىڭ قاعاز اقشاعا ايىرباستاۋداعى باعامى بىردەي بولماق. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، سيفرلىق تەڭگە بلوكچەينگە ەنگىزىلىپ، اقشا قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى. بۇل كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ جولىن كەسۋگە كومەكتەسەدى.
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ مالىمەتىنشە، قازىر الەمنىڭ بىرنەشە ەلىنىڭ ورتالىق بانكتەرى سيفرلىق اقشانى تاجىريبە جۇزىندە سىناقتان وتكىزىپ جاتىر. Atlantic Council جاريالاعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سيفرلىق ۆاليۋتانى قازىردىڭ وزىندە 10 مەملەكەت قولدانىسقا ەنگىزىپ ۇلگەرگەن. قازىر تاعى 15 ەل سيفرلىق ۆاليۋتانى ىسكە قوسۋ كەزەڭىندە تۇر، ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. سيفرلىق ۆاليۋتا مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن شۇعىل تولەۋگە نەمەسە الەۋمەتتىك تولەم اياسىندا شىعىندارعا باقىلاۋ جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ناقتىراق ايتقاندا، بيۋدجەت قارجىسىنىڭ اشىقتىعىن، ونىڭ ماقساتتى جۇمسالۋىن قاداعالايدى.
سيفرلىق تەڭگە قالاي جۇمىس ىستەيدى؟

ەلىمىزدە سيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋگە ۇلتتىق بانك جاۋاپتى. بۇعان دەيىن ارنايى جول كارتاسى دا ازىرلەنگەن ەدى. قولدانىستاعى قولما- قول اقشامەن دە، قولما- قول اقشاسىز دا قوسىمشا رەتىندە جۇرەتىن وتاندىق ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى. ونى ۇلتتىق بانك سيفرلىق تۇردە اينالىمعا شىعارادى. سونىڭ اياسىندا تەحنولوگيالىق پلاتفورما جاسالدى.
اتالعان جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كەزەڭ- كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. ماسەلەن، بيىل پلاتفورما بانكتەردىڭ قاتىسۋىمەن پيلوتتىق جوبا رەتىندە ىسكە قوسىلۋى مۇمكىن. 2024 -جىلى ۇلتتىق بانك جۇمىسىن جاقسارتىپ، قاتىسۋشىلار سانىن ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىر.
«سيفرلىق تەڭگە» جوباسى اياسىندا زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كەلگەن ۇلتتىق بانك وكىلدەرى بيىل پيلوتتىق جوبانىڭ العاشقى كەزەڭىن سىناقتان وتكىزگەلى وتىرعانىن مالىمدەدى. جوبانى ىسكە اسىراتىن جول كارتاسى 2025 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ەسەپتەلگەن.
سيفرلىق تەڭگە زاڭدى تولەم قۇرالى رەتىندە قابىلدانادى جانە اقشا قاراجاتىنىڭ بارلىق قىزمەت ءتۇرىن اتقاراتىن بولادى. سيفرلىق تەڭگە جوباسىنىڭ جەتەكشىسى اينۇر كەنجايەۆا كۇندەلىكتى قولداناتىن بانك قوسىمشاسىنداعى اقشالار مەن «سيفرلىق تەڭگە» ءاميانىنداعى اقشالار ءبىر- بىرىمەن ءوزارا كونۆەرتاتسيا جاسالا بەرەتىنىن ايتتى. ول ءۇشىن ەشقانداي پايىز ۇستالمايدى.
«سيفرلىق تەڭگە - ول زاڭدى تولەم قۇرالى. ونى بارلىق ازامات قانداي دا ءبىر شەكتەۋسىز قولدانا الادى. ياعني، ءبىز قولدانىپ جۇرگەن سمارتفونداعى قوسىمشالارمەن، كارتوچكالارمەن تولەمدەر جۇرگىزە بەرەمىز»، - دەيدى «سيفرلىق تەڭگە» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى اينۇر كەنجايەۆا.
«سيفرلىق تەڭگەنى شەشىپ الۋعا مۇمكىندىك بولادى»
ۇلتتىق تولەم كورپوراتسياسىنىڭ باسقارما باسشىسى بينۇر جالەنوۆ سيفرلىق تەڭگەنى قولما- قول اقشاعا اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرىلەتىنىن ايتتى. بۇعان دەيىن سيفرلىق ۆاليۋتاعا ەميسسيا جاسالمايتىنى تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەن ەدى. ۇلتتىق تولەم كورپوراتسياسىنىڭ باسشىسى اتالعان شەشىم ازاماتتارعا ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن قابىلدانعانىن اتاپ ءوتتى. بۇعان قاتىستى ول مىناداي مىسال كەلتىردى.
«مىندەتتى تۇردە باقىلاۋدى قاجەت ەتەتىن جاعدايلار بولادى. ماسەلەن، مەكتەپ قۇرىلىسىن الايىق. مەملەكەت بيۋدجەت قارجىسى شىن مانىندە قۇرىلىس ماتەريالدارىن ساتىپ الۋعا، جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن تولەۋگە كەتىپ جاتقانىن قاداعالاۋى كەرەك. سوندىقتان بۇعان دەيىن ول قاراجاتتى باسقا ۆاليۋتاعا ايىرباستاۋعا، قولما- قول اقشاعا اينالدىرۋعا بولمايدى. الايدا جالاقىسىن ساندىق تەڭگەمەن العان قىزمەتكەرگە ەشقانداي شەكتەۋ سالىنبايدى»، - دەيدى ۇلتتىق تولەم كورپوراتسياسىنىڭ باسقارما باسشىسى بينۇر جالەنوۆ.
ول الەۋمەتتىك كومەك سالاسىندا دا ەشقانداي شەكتەۋ قويىلمايتىنىن ايتتى. ياعني، ازامات جاردەماقىنى قاي ماقساتقا جۇمساسا دا ءوز ەركى. دەگەنمەن ول ساندىق ۆاۋچەر مەحانيزمى ەنگىزىلىپ جاتقانىن ايتتى.
«بەلگىلى ءبىر قىزمەتتەردى الۋ ءۇشىن ارنايى كارتا نەمەسە باسقا دا قۇرال بەرىلەدى. بۇل جۇيە قازىر مەكتەپ اسحانالارىندا قولدانىلادى. ءدال وسىنداي مەحانيزمدى مەكتەپ فورماسىن الۋ مەن جولاقى تولەۋگە ەنگىزۋگە بولادى. وسىلايشا قىزمەت كورسەتۋشىگە قارجى تىكەلەي تۇسەدى»، - دەيدى ۇلتتىق تولەم كورپوراتسياسى باسقارما باسشىسى بينۇر جالەنوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، ودان دا باسقا سەرۆيستەر وڭتايلانا تۇسپەك. سولاردىڭ ءبىرى - اقشا ايىرباستاۋ.
«جوسپار بويىنشا ساندىق ۆاليۋتالار شەتەل بانكىنە تۇسكەن بويدا ۇلتتىق جۇيەدەن ءوشىرىلىپ، سول مەملەكەتتىڭ ۆاليۋتاسى رەتىندە پايدالانىلادى. سول ءۇشىن كۋرستى اۆتوماتتى تۇردە انىقتايتىن جۇيە قۇراستىرىلىپ جاتىر. ياعني، اراداعى دەلدالدار جوعالىپ، حالىقارالىق تولەمدەر تىكەلەي جاسالادى»، - دەيدى ۇلتتىق تولەم كورپوراتسياسى باسقارما باسشىسى.
بينۇر جالەنوۆ سيفرلىق تەڭگە قولما- قول نەمەسە قولما- قول ەمەس اقشانى الماستىرمايتىنىن باسا ايتتى. بۇل ەسەپتەۋ قۇرالى سولارمەن قاتار قولدانىلادى. سيفرلىق ۆاليۋتانىڭ پايدا بولۋى بىرەگەي تەحنولوگيالىق سيپاتتامالارىنا بايلانىستى ۇلتتىق تولەم جۇيەسىن دامىتۋعا كومەكتەسەدى.
سيفرلىق ۆاليۋتا قولما- قول اقشانى تولىعىمەن الماستىرادى - ەكونوميست
ال ەكونوميست ارمان بايعانوۆتىڭ پىكىرىنشە، سيفرلىق ۆاليۋتا قولما- قول اقشانى تولىعىمەن الماستىرا الادى.
«سيفرلىق تەڭگەنى شىعارۋ قولما- قول اقشامەن بىردەي جۇرەدى. ال باسقارۋ جۇيەسى ەلەكتروندى بولادى. ادامدار ەلەكتروندى ءامياندارىن قولدانادى. ەلەكتروندىق اقشا ارقىلى تولەم، اۋدارىم جاساۋعا جانە تەڭگەرىمدى كورۋگە بولادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ارمان بايعانوۆ قازاقپارات تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا.
ونىڭ ايتۋىنشا، سيفرلىق تەڭگەنى پايدالانۋ ۇلتتىق ەكونوميكا ءۇشىن زور ارتىقشىلىققا يە.
ۆيرتۋالدى تەڭگەنىڭ ارتىقشىلىقتارى

ەكونوميستىڭ ايتۋىنشا، سيفرلىق تەڭگەنى پايدالانۋدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا ءۇشىن پايداسى كوپ.
«سيفرلىق تەڭگەنىڭ ارتىقشىلىعى وراسان زور. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سيفرلىق ۆاليۋتانى ەنگىزۋ مەملەكەت قارجىسىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
ونىڭ سوزىنشە، سيفرلىق ۆاليۋتانى ەنگىزۋ ەكونوميكاداعى فيسكالدىق ساياساتتاعى، كولەڭكەلى ەكونوميكاداعى پروبلەمالار جانە سىبايلاس جەمقورلىق سياقتى ءبىرقاتار ماسەلەلەردى شەشۋگە كومەكتەسەدى.
«ەگەر قولما- قول اقشا جوق بولسا، وندا ەلەكتروندى اقشا اشىق تۇردە باقىلانادى. بۇل جەردە سالىق تولەمەۋ قيىن بولادى، ويتكەنى فيسكالدى ورگاندار سالىق تولەمەگەندەردى ونلاين تەكسەرە الادى. ەكىنشىدەن، جەمقورلىق جويىلادى. سيفرلىق اقشامەن پارا الۋ مۇمكىن ەمەس. شەنەۋنىكتەر ادال جۇمىس ىستەيتىن بولادى. كولەڭكەلى ەكونوميكا جويىلادى. ياعني، ەكونوميكامىزدىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيتىن جانە سونىڭ كەسىرىنەن تەڭگەمىز ۇنەمى قۇنسىزداناتىن نەگىزگى ەكى دەرت جويىلادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ەكونوميست.
ول وسى ەكونوميكالىق ماسەلەلەر جويىلعان كەزدە قارجىلىق قىلمىستار دا ازاياتىنىن ايتتى. ءتىپتى قالتا ۇرىلارىنىڭ سانى كەمىپ، سايكەسىنشە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسى دا ازاياتىنىن ايتادى. سونىمەن قاتار ەكونوميست سيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋ ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا جاقسى سەرپىن بەرەتىنىن دە اتاپ ءوتتى.
«تەڭگە قۇنسىزدانۋعا بەيىم بولمايدى، ويتكەنى ەكونوميكا تۇراقتى بولادى. سيفرلىق تەڭگە تۇراقتى ءارى ايىرباستالاتىن ۆاليۋتاعا اينالادى»، - دەدى ساراپشى.
قورىتا كەلگەندە، سيفرلىق تەڭگە تولەم قۇرالىنىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى بولماق. ونى اينالىمعا 2025 -جىلعا دەيىن ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. سيفرلىق تەڭگەمەن قاتار كادىمگى اقشا، ونلاين تولەۋ، ياعني قولما- قول ەمەس اقشا دا قاتار جۇرە بەرەدى. اتالعان ەكى تولەم ءتۇرىنىڭ نەگىزگى سيپاتتارى سيفرلىق تەڭگەدە دە بار، سونىمەن قاتار ونىڭ ءوز ارتىقشىلىعى بار. باستىسى، ينتەرنەتسىز دە تولەم جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مامانداردىڭ سوزىنە سەنسەك، سيفرلىق ۆاليۋتا اشىقتىققا جول اشىپ، جەمقورلىققا تۇساۋ سالادى. بۇل - ۋاقىت ەنشىسىندەگى ماسەلە.
اۆتور
ۆەنەرا جولامان قىزى