قازاق جاستارىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە تاۋەلدىلىگىن جەڭۋ ءتاسىلى بار
الەۋمەتتىك جەلىنىڭ زياندى اسەرى تۋرالى ماماندار پىكىرى كوبەيدى. جەلىگە تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ جولدارى دا كوپتەپ ۇسىنىلۋدا. وسىنداي ءتاسىلدىڭ ءبىرى - سمارتفونعا ارنايى قوسىمشا ورناتۋ.
جاقىندا ВВС News الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالار مەن قۇرىلعىلاردان تاۋەلدىلىكتى ازايتاتىن قوسىمشا تۋرالى ماقالا جاريالادى. مينۋت سايىن حابارلاما تەكسەرەتىن ادامدارعا جاقسى مۇمكىندىك سياقتى. Aikyn.kz بريتاندىق باسىلىمعا سىلتەمە جاساپ، ارنايى جاسالعان قوسىمشانىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىن تۇسىندىرەدى.
استانانىڭ اسەم كۇزگى اۋا رايىندا كوشەگە شىعىپ، سمارتفوندى قالتاڭىزعا سالىپ اينالاڭىزدى قورشاعان الەمگە كوزىڭىزدى سالىڭىزشى. ون ادامنىڭ 8- ءى ءجۇرىپ بارا جاتسا دا، ايالدامادا كولىك كۇتىپ تۇرسا دا كوزدەرىن تەلەفون ەكرانىنان المايدى. قالعان ەكەۋى قۇلاققاپ كيىپ سويلەسەدى نەمەسە اۋديو تىڭداپ بارا جاتقانىن كورەسىز. جاڭا سيفرلىق ءداۋىردىڭ كەلبەتى وسىنداي.
لوندوندا تۇراتىن زاڭگەر سيۋزي الەگرە دە الەۋمەتتىك جەلىنى پايدالانۋدى ادامدار ءوز ەركىمەن شەكتەۋى قيىن ەكەنىن ايتادى. ونداي ادامدار جۇمىس بابىندا بولسىن، جەكە ومىرىندە بولسىن جەلىگە تاۋەلدى بولعانىن سەزبەي قالعاندار. جۇمىسقا كەرەك ەدى دەگەن تەك سىلتاۋ ەكەنىن بەلگىلى.
سيۋزي الەگرە كاسىبي قىزمەتىن ورىنداۋ بارىسىندا تەلەفونىنداعى قولدانبانى پايدالانادى. قولدانبا ونىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە كىرۋىن تولىق شەكتەيدى. الەگرە حانىمنىڭ ايتۋىنشا، الەۋمەتتىك جەلىنى جوسپارلانعان ۋاقىتقا ءوشىرۋ ادامنىڭ زەيىنىن تەك كاسىبي مىندەتتەرگە بۇرۋعا كومەكتەسەدى ەكەن. «مەنىڭ ويىمشا، ەرىك- جىگەردىڭ ارقاسىندا سمارتفونعا قاراماۋ جانە وعان كوپ ۋاقىت جۇمساماۋ وتە قيىن»، - دەيدى ول.
الەگرە حانىم قولداناتىن قولدانبا Freedom دەپ اتالادى. بەلگىلى ءبىر ۆەب- سايتتاردى جانە الەۋمەتتىك جەلىنى بۇعاتتاۋعا نەمەسە ينتەرنەتكە كىرۋدى تولىعىمەن وشىرۋگە بولادى.
بۇعاتتاۋ ۋاقىتىن ادامنىڭ ءوزى شەشەدى، قانشا ساعات، قانشا مينۋت ەكەنىن ءوزى تاڭدايدى. كۇندەلىكتى بۇعاتتاۋ مەرزىمىن ۇلعايتۋ ارقىلى ادام وزىنە وپتيمالدى رەجيمدى تاۋىپ، تاۋەلدىلىكتى ازايتادى.
قوسىمشانىڭ ءبىر جاقسى جەرى جوسپارلانعان ۋاقىت اياقتالمايىنشا تەلەفون الەۋمەتتىك جەلىگە، نەمەسە ينتەرنەتكە كىرۋدەن باس تارتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءدال وسىنداي بۇعاتتاۋ قوسىمشالارىنا ColdTurkey, FocusMe جانە Forest دە كىرەدى. جاڭا زاماننىڭ بۇنداي قولدانبالارىن قولدانىپ ومىرلەرىن وزگەرتۋدى شەشكەن ادامدار اراسىندا «موناح رەجيمى» دەپ اتالاتىن قۇبىلىس پايدا بولدى. بۇل ەشقانداي تەحنولوگياسىز كوڭىلدى، زەيىندى باسقاعا بۇرماي، الاڭداماي ءبىر عانا قىزمەتتىك مىندەتتەردى ورىنداۋعا، ءبىلىم الۋعا ارناۋ جولىن تاڭداۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
سوڭعى ۋاقىتتا بۇل قۇبىلىس TikTok سايتىندا كەڭىنەن تارالۋدا، مۇندا #monkmode حەشتەگىمەن بەلگىلەنگەن ۆيدەولار مامىرداعى 31 ميلليوننان بۇگىنگە دەيىن 77 ميلليوننان استام قارالىمعا وسكەن.
ءبىراق الەۋمەتتىك جەلىلەرگە، جالپى ينتەرنەتكە ءبىر رەت تاۋەلدى بولعان ادامنىڭ ودان باس تارتۋى وڭاي ەمەس ەكەنى جازۋشى گرەيس مارشالل. مارشالل حانىم جەلىگە تاۋەلدى ادامنىڭ ميى جاڭا حابارلاما، جاڭا كونتەنت كورۋگە قۇشتار بولىپ تۇراتىنىن ايتادى.
ميدا بولىنەتىن دوفامين گورمونى (ميدا بولىنەتىن تابيعي حيميالىق زات) ادامدى راحات سەزىمگە بولەيتىن بولعاندىقتان جەلىگە تاۋەلدى ادام دوفميننىڭ كەلەسى بولىگىن الۋ ءۇشىن جاڭا حابارلاما، كونتەنت وقۋعا جانە ۆيدەو كورۋگە قۇمار بولىپ تۇرادى.
ءدال وسى پىكىرىمىزدى وتە تانىمدى BBC دەرەكتى فيلمىنەن تابۋعا بولادى. 29 مينۋتتىق فيلمدى ۋاقىتىڭىز بولعاندا قاراپ شىعۋعا كەڭەس بەرەمىز:
Freedom قولدانباسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى فرەد شتۋتسمان بۇل يدەيانى كوللەدجدە وقىپ جۇرگەندە ويلاپ تاپقان. قولدانبانىڭ قازىر الەم بويىنشا 2,5 ميلليوننان استام قولدانۋشىسى بار.
تەحنولوگيالىق ورتادا ادامداردىڭ كوپشىلىگى الەۋمەتتىك جەلىگى تاۋەلدى بولىپ، ونى ۇدايى تەكسەرىپ تۇرۋعا دەگەن داعدىدان ارىلا المايدى. كەشكە عانا ۇيلەرىندە باس قوساتىن وتباسىلار اس ءىشىپ وتىرىپ تا، دەمالىس ۋاقىتتارىن دا بولەك وتكىزەدى.
ءارقايسىسىنىڭ قولىنداعى سمارتفون ولارعا دوستارىمەن، اتا- انا مەن باۋىرلارىمەن جاندى سۇحبات جاساۋعا الىنباس اسۋداي بولىپ بارادى. ولاردىڭ تاماشالايتىن كونتەنتى جەڭىل، ادامدى ويلاندىراتىن مازمۇننان الىس.
سوندىقتان دا تەحنولوگيانىڭ زياندى، قاۋىپتى اسەرىنە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن تەحنولوگيانى قولدانۋ كەرەكتىگىن ماماندار ءجيى ايتۋدا. قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى دا ءداستۇرلى قازاق وتباسىن جوعالتىپ الدىق دەپ دابىل قاعۋدا.
مىنا ۆيدەودا ءاربىر وتباسىندا كەزدەسەتىن تەلەفونعا تاۋەلدىلىك تۋرالى يۋمور كورسەتىلگەن:
«موناح رەجيمى» ءبىر كۇندىك ۋاقىتشا راحاتپەن، جەلىدە كوڭىل كوتەرۋگە دەگەن ۇمتىلىستىڭ كۇشەيۋىنە قارسى قوزعالىس. بۇگىندە «تەز بايۋدىڭ جولىن ۇيرەتەمىن، بىزبەن بىرگە ءاپ- ساتتە ميلليوندار تاپ» دەگەن حابارلامالار سىزگە پايدا بەرمەيدى. ءسىز ءوزىڭىزدى ەمەس، سول حابارلاما يەسىن بايىتاسىز. الەۋمەتتىك جەلىلەر ادامداردىڭ ءبىر- بىرىمەن كوممۋنيكاتسيا جاساۋعا ارنالعان الاڭ بولۋدان قالدى.
قازىرگى الەۋمەتتىك جەلىلەر تەاترعا كوبىرەك ۇقسايدى: وزدەرىنە ساحنا جاساپ ۇلگەرگەن «تانىمال قايراتكەرلەر مەن جۇلدىزدارعا» ميلليونداعان ادام قىزىعىپ، سولاردىڭ پاراقتارىنا جازىلىپ تابىسىن وسىرۋدە. بۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىلىم دە، اقپاراتتىق ساۋاتتىلىق تا قاجەت.
قازاق جاستارى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قاۋپى مەن پسيحولوگيالىق زيانىن دەر كەزىندە ءتۇسىنىپ، اقپاراتتىق قۇلدىققا ۇرىنباسا ەكەن دەپ تىلەيىك.
