مەنىڭ اتىم قارا - ورحان پامۋك

استانا. قازاقپارات - مەن ولگەن اداممىن. تۋىپ-وسكەن قالام ستامبۇلدان كەتىپ، كورگەن تۇستەي 12 جىلدان كەيىن قايتىپ كەلدىم. «توپىراق تارتىپ كەلدى». اجال الدىنداعى مەنى ولار ءوستىپ اتادى. ءوز جاعدايىمنان العاندا، مەنى مۇندا اجال ايداپ كەلدى. ەسكى جۇرتقا كەلگەنىمدە اجالىم وسى جەردە ەكەن دەدىم.

وسىدان كەيىن، ماحابباتقا جولىقتىم. اتاجۇرتقا قايتىپ كەلگەنىمدە، بۇرىن مەكەندەگەن وسى شاهاردىڭ ەسكە تۇسكەنى سەكىلدى سۇيىسپەنشىلىك تە ۇمىت بولىپ الىستا قالعانداي بولدى. ون ەكى جىلدىڭ الدىندا، وسى ستامبۇلدا مەنىڭ ايىقپاس دەرتىم - ناعاشى قارىنداسىما كوڭىلىم اۋعان ەدى.

ستامبۇلدان كەتىپ ءتورت جىل ءوتىپ، پارسى ەلىنىڭ ۇلان-قايىر دالاسىن، قار جامىلعان تاۋلارىن، اه ۇرعان قالالارىن كەزىپ، باجى جيناپ، حات-حابار تاسىپ جۇرگەنىمدە ستامبولدا قالعان قالىڭدىعىمنىڭ ءديدارىن بىرتىندەپ ۇمىتىپ قالعاندايمىن. اڭ-تاڭ بولىپ، ونى ەسىمە الۋعا تىرىستىم.

ءبىراق ونى قانشا جاقسى كورسەم دە، كورمەگەلى كوپ بولعان ءديداردى اقىرى ۇمىتادى ەكەنسىڭ. شىعىستا پاشانىڭ حاتشىسى بولىپ، ونىڭ بۇيرىعى بويىنشا جان-جاققا شاپقىلاپ وتكەن التى جىلدا، مەنىڭ كوڭىل كوگىمدەگى اي ءديدار، مەنىڭ ستامبۇلدا قالعان قالىڭدىعىمنىڭ ءجۇزى ەمەس ەكەندىگىن ۇعىندىم. وسىدان سوڭ، سەگىزىنشى جىلدا مەن التى جىلدا كورگەن كوڭىلىمدەگى ساۋلەمنىڭ الگى ءتۇر-الپەتىن تاعى دا ۇمىتتىم. ءسويتىپ، ولارعا مۇلدە ۇقسامايتىن تاعىبىر اي ءديداردى ويدان جاسادىم.

ون ەكى جىل دەگەندە، وتىز التى جاسىمدا وسى قالاعا اينالىپ كەلىپ، ءوز قالىڭدىعىمنىڭ ايجامالىن الدە قاشان ۇمىتقانىمدى بايقادىم.

ون ەكى جىلدا ءبىرسىپىرا دوستارىم، تۋىستارىم، كوشەدەگى تانىستارىم ىلگەرىندى-كەيىندى و دۇنيەلىك بولعان ەكەن. تاياۋ ماڭداعى التىن قولتىقتاعى قابىرىستانعا بارعانىمدا، اناما، مەن جوقتا دۇنيەدەن كوشكەن تۋىستارىما ايات وقىدىم. توپىراق ءيسى قولقامدى قاپتى. انامنىڭ قابىرىنىڭ قاسىندا بىرەۋ كوزە شاعىپتى.

نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، جەردە جاتقان شاعىندىلارعا قاراپ جىلاپ جىبەردىم. ارۋاقتارعا جىلاپ تۇرمىن با؟ الدە ون ەكى جىلدان كەيىن ءوزىمنىڭ ءالى دە تىرشىلىك تورىندە جەر باسىپ جۇرگەنىمە مە؟ نە بولماسا، مۇلدە كەرىسىنشە ءوزىمنىڭ ساپارىمنىڭ اياقتالار جەرىنە جەتكەندىگىمنەن بە؟ ول جاعى ماعان بەلگىسىز. قار جاۋىپ تۇر. قاپالاقتاعان قارعا اڭىرا قاراپ تۇرمىن، ويىمدا عۇمىرىمنىڭ سان الۋان كەزەڭى. جولدان اداسىپپىن، قابىرستاننىڭ الا كەۋىم جولىندا ءبىر قارا ءيتتىڭ ماعان قاراپ تۇرعانىن كورمەي قالىپپىن.

جاسىمدى تيىپ، مۇرنىمدى سۇرتتىم. قابىرستاننان كەتكەنىمدە، الگى قارا ءيت ماعان قۇيرىعىن بۇلعاپ تۇرعانىن كورگەمىن. كەيىن اكەممەن نەمەرەلەس تۋىستىڭ بۇرىن وتىرعان ءۇيىن جالعا الىپ، قالاعا ورنىقتىم. ايەل قوجايىن مەنى ءوزىنىڭ ساپاۋي پاتىشالىعى سوعىسىندا قازا بولعان ۇلىنداي كورىپ، مەنىڭ ءۇيىمدى تازالاپ، تاماعىمدى جاساپ بەرىپ تۇردى.

مەن ستامبۇلعا ەمەس، دۇنيەنىڭ باسقا ءبىر شەتىندەگى ءمالىم ءبىر ارابتىڭ قالاسىندا ورنىعىپ قالعان سياقتىمىن. قالانىڭ قانداي ەكەندىگىن بىلگىم كەلىپ كوشەگە شىقتىم. كوڭىلدەنىپ ۇزاق ۋاقىت جۇردىم. كوشە بۇرىنعىدان تارىلعان با؟ الدە ماعان سولاي سەزىلدى مە؟ كەي اراداعى ۇيلەردىڭ ىرگەسى قوسىلىپ كەتىپتى. تام جاعالاپ، قاقپا جاعالاپ جۇرگەندە، زات تيەلگەن ات ارباعا سوعىلماي ارەڭ جۇرەسىڭ.

قالادا قالتالىلار كوپ، ايتەۋ ماعان سولاي ءبىلىندى. ءساندى پاۋەسكە، بەينە قاراۋىل سەكىلدى، ارعىماق تارتىپ بارادى. ارابتان دا، پارسىدان دا مۇنداي پاۋەسكەنى كورۋگە بولمايدى. «ورتەنگەن تاس دىڭگەكتىڭ» ماڭايىندا توپتاسىپ العان شوقپىت كيىمدى قايىرشىلارعا كوزىم تۇستى. ماڭايدان تاۋىق بازارىنىڭ ساسىق ءيسى مۇڭكيدى. ارالارىنداعى ءبىر سوقىر لەپىلدەپ جاۋعان قارعا كۇلىپ تۇر.

ەگەر بىرەۋ ستامبۇل بۇرىن ءارى كەدەي، ءارى تار بولعانىمەن دۋماندى قالا دەيتىن بولسا، سەنبەس تە ەدىم. ءبىراق كوڭىلىم سوعان بۇرا بەرەدى. اياۋلىمنىڭ ءۇيى بۇرىنعى جەرىندە - اۋليە اعاش پەن تالشىن اعاشىنىڭ اراسىندا بولعانىمەن، مەن بارىپ ەسىك قاعىپ سۇراعان سوڭ عانا ءۇي يەسىنىڭ اۋىسىپ كەتكەنىن ءبىلدىم. اياۋلىمنىڭ اناسى مەنىڭ ناعاشى اپكەم قايتىس بولىپتى. ناعاشى جەزدەم مەن قىزى كوشىپ كەتىپتى. ەسىك اشقاندا ولاردىڭ ايانىشتى تاعدىرعا تاپ بولعانىن ءبىلدىم. مەنىڭ جۇرەگىمدى ابدەن جارالاعانىن، ءتاتتى قيالىمنىڭ شىرقىن بۇزعانىن ولار تيتتەي دە سەزگەن جوق. بۇلاردى سەندەرگە سيپاتتاپ بەرگىم جوق.

جازدى كۇنى جاسىل شالعىن جايقالىپ، كۇن نۇرىندا قۇلپىرىپ تۇراتىن وسى باقشانىڭ بۇرىنعى تالشىن اعاشىنىڭ جىڭىشكە بۇتاقتارىندا مۇز بايلانىپ قالعانىن كورگەندە، وسى كورىنىستەر ادامعا ءولىمدى ەلەستەتىپ تۇراتىن.

ناعاشى جەزدەمنىڭ تابريزدەن جولداعان حاتىنان كەيبىر تۋىستارىمنىڭ تاعدىرىن بىلگەن بولاتىنمىن. حاتىندا ول مەنى ستامبۇلعا شاقىرىپ، ءوزىنىڭ سۇلتان تاقسىرعا قۇپيۇيا كىتاپ جازىپ جاتقانىن، كومەگىم قاجەت ەكەنىن ايتقان ەدى. تابريزدەگى كەزىمدە وسپاننىڭ پاشالارىنا، جەرگىلىكتى ءمانساپتىلارعا، سونداي-اق ستامبۇلداعى ساۋداگەرلەرگە كىتاپ تۇپتەپ بەرىپ جاتقانىمدى ەستىگەن ەكەن. ستامبۇلداعى ساۋداگەرلەر ناق اقشا تولەپ، ماقالا جازعىزىپ الاتىن. وسى ىستەگەندەرىمنەن تاپقان اقشاعا توڭىرەكتەگى قالالاردان وسپاننىڭ شەرىكتەرىنە نارازى بولعانىمەن گازۆەن نەمەسە باسقا پارسى قالالارىنا شىعىپ كەتپەگەن شەبەر سۋرەتشىلەردى، حاتكەرلەردى، قالتاسىندا سوقىر تيىنى جوق ىسكەر ۇستازداردى تاۋىپ كىتاپ جازدىرىپ، سۋرەت سىزدىرىپ، ونى كىتاپ ەتىپ تۇپتەتىپ، سونان سوڭ، بىرەۋ ارقىلى ستامبۇلعا جىبەرەتىنمىن. جاس كەزىمدە ناعاشى جەزدەم سۋرەت سىزۋعا، ادەمى كىتاپتارعا اۋەستەندىرمەگەن بولسا، مۇنداي كاسىپپەن اينالىسۋىم استە مۇمكىن ەمەس ەدى.

ناعاشى جەزدەم بۇرىن ءبىر مەزەت وتىرعان ءۇيدىڭ ءبىر جاعى بازارعا تۇتاساتىن. وسى كوشەدە ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شاشتاراز بار ەدى. ونىڭ دۇكەنىندە ءبىر اينا، ۇستارا، كۇبى، سابىن جاعاتىن شوتكە بولۋشى ەدى. كوزدەرىمىز تۇيىلىسە كەتكەندە، ونىڭ مەنى تانىعان-تانىماعانىن بىلمەدىم. توبەگە بايلاپ، سالبىراتىپ قويعان شاش جۋاتىن تەگەنەنى كورىپ قالدىم. وعان ىستىق سۋ قۇيعاندا، بۇرىنعىسىنشا تەڭسەلىپ تۇرعانىن كورىپ قاتتى قۋاندىم.

بالا كۇنىمدە كورگەن مولتەك اۋداندار مەن كوشەلەر ون ەكى جىلدان كەيىن عايىپ بولىپ، كەزبە يتتەر جينالاتىن ءارى ەسەرسوقتار بالالاردى قورقىتىپ وت جاعاتىن ورىنعا اينالىپتى. كەيبىر جەرلەرگە ساۋلەتتى سارايلار سالىنىپ، سالتاناتى شەتتەن كەلگەن مەنى تاڭعالدىردى. كەي ۇيلەردىڭ تەرەزەسىنە اسا قىمبات باعالى ۆەنەسيانىڭ رەڭدى اينەكتەرى ورناتىلعان. مەن جوق جىلداردا ستامبۇلدا ەكى قاباتتى كوپتەگەن ءساندى ۇيلەر تۇرعىزىلعانىن بايقادىم. ەكىنشى قاباتتاعى تومپاق تەرەزە اشەكەيلەنىپ، بيىك قورعاننىڭ سىرتىنان مەنمۇندالاپ تۇر.

باسقا كوپتەگەن قالالار سەكىلدى ستامبۇلدا دا اقشانىڭ قۇنى قالماپتى. شىعىستان قايتىپ كەلگەن سوڭ، بۇرىن ءبىر كۇمىس تەڭگەگە ساتىپ الۋعا بولاتىن ءتورت ءجۇز دراحما اۋىرلىقتاعى بولكەنىڭ ەندى جارتىسىن عانا الۋعا بولاتىنىن، ونىڭ ۇستىنە جەگەندە ءدامى بۇرىنعىعا جەتپەيتىنىن بايقادىم. قازىر ءۇش دانا كۇمىس تەڭگەگە ءبىر قوراپ جۇمىرتقا كەلەتىنىن قايتىس بولعان انام بىلسە «سول تاۋىقتار اسپەنسىپ باسىمىزعا ساڭعىتىپ جۇرمەسىن، تەزىرەك كەتەيىك» دەر ەدى.

الايدا، اقشانىڭ قۇنسىزدانۋى بارلىق جەردە بىردەي ەكەنى ماعان ءمالىم. فلەمين مەن ۆەنەسيانىڭ ساۋدا كەمەلەرى ساندىق-ساندىق جالعان اقشانى ستامبولعا تاسىپ كەلەدى ەكەن دەيتىن قاۋەسەت بار. بۇرىن ۇكىمەت جاعى ءجۇز دراحما كۇمىستەن بەس جۇز تەڭگە قۇيىپ شىعاتىن. ال، قازىر پارسىدا جىل سايىن سوعىس بولىپ، ۇقساس سالماقتاعى كۇمىستەن سەگىز ءجۇز تەڭگە قۇيىلا باستادى. تۇركيانىڭ وردا قورعاۋشى اسكەرى تاۋىپ العان تەڭگە كوكتات كەمە ايلاعىندا ءتۇسىپ قالىپ، التىن بۇرىش قولتىعىندا قالقىپ جۇرگەن كەپكەن بۇرشاق ءتارىزدى، سۇلتاننىڭ ورداسىن جاۋدىڭ قامالى ەكەن دەپ جان-جاقتان قورشاۋعا العان كورىنەدى.

مورال جاقتان ازعىنداپ، زات باعاسى كۇرت كوتەرىلىپ، جاسىرىن ءولتىرۋ مەن بۇلاپ-تالاۋ قابىنعان مەزگىلدە، بيزات مەشىتىنىڭ ءدىن تاراتۋشىسى، ءوزىن «مۇحاممەدتىڭ اۋلەتىمىن» دەپ اتاپ العان نۇسرەتتىڭ اتاعى الەمگە جايىلدى. ەرزۇرۇمنان كەلگەن بۇل ءدىن تاراتۋشى وسى ون جىل ىشىندە ستامبۇلعا تاراتقان پالەكەت - باقشاقابى مەن قازانشىلار وڭىرىندەگىلەردى قامتىعان اپات ءار جولى مىڭداعان تىرشىلىكتى جالمادى. پارسىلاردىڭ ۇزاق جىلعا سوزىلعان سوعىسى، سونىمەن بىرگە ەۋروپانىڭ حريستيان ءدىنى مۇريتتەرىنىڭ وسپان قامالىن الۋى - ءبارى دە ادامداردىڭ پايعامباردىڭ جولىنان ازىپ، «قۇران كارىمنىڭ» امىرلەرىنەن الشاقتاپ، حريستيانداردى ەركىنسىتىپ، موناسترلاردى كۇركىرەتىپ مۋزىكا ويناۋىنان بولىپ جاتىر دەيدى.

دامدەندىرگىش، سىرنە، كوكونىس ساتاتىن جايماشىلار اۋىزى كوبىرشىكتەپ ەرزۇرۇمنىڭ ايتقاندارىن تاراتىپ جالعان اقشا، جاڭا ۆەنەسيا اقشاسىن، بەتىنە ارىستاننىڭ سۋرەتى سالىنعان جالعان ۋرولين مەن قوسىلعان كۇمىسى جىل سايىن ازايىپ بارا جاتقان وسپان اقشاسىن - وسى اقشالاردىڭ بازار مەن دۇكەندەردى يەلەپ، كوشەدە يىعىمەن سوعاتىن شەركەشتەر، مينگيالىقتار، بوسنيالىقتار، گرۋزيندەر، ارمياندار جۇرتتى ءىرىتىپ-ءشىرىتىپ، قۇزعا يتەرىپ، وزدەرىن مەڭگەرە المايتىن كۇيگە ءتۇسىردى دەيدى.

بۇزاقىلار مەن ساتقىندار كوفەحاناعا جينالىپ الىپ، تاڭ اتقانشا بۇلىك تۋدىرۋدى قۇپيا اقىلداسادى دەيدى. ول ماعان: قايداعىبىر تازدار، جىندانعان اپينكەشتەر، سونداي-اق، دارۋىشتەردىڭ قالدىق ەلەمەتتەرى - وسىلار اللانىڭ جولىن ۇستادىق دەپ ءتۇنى بويى موناستردا مۋزىكا شەرتىپ، ءبي بيلەپ، ءوزدەرىنىڭ دەنەلەرىنە ينە سۇعىپ، نەشە ءتۇرلى جامان قىلىقتارمەن اينالىسادى. سوڭىندا ءبىر-بىرىمەن يتشە ىلىعىپ نەمەسە كەز كەلگەن ءبىر ۇل بالاعا قول جۇمسايدى دەيدى.

مەن ءبىر جاعىمدى سىبىزعى ءۇنىن ەستىدىم. سولارعا بارىپ ىلەسە كەتكىم كەلەتىنىن نەمەسە دامدەندىرگىش، سىرنە، كوكونىس ساتىپ داۋرىققان داۋىسىنا كونە الماعاندىعىمنان با، ونى دا بىلمەيمىن، ايتەۋ، وسىنداي ءبىر ەلەس ۇمىتتەر مەنى ولاردان قۇتىلۋعا سىلتاۋ ىزدەتكىزەدى.

ال، ماعان مىناۋ ايقىن: سەن ءبىر قالانى جاقسى كورىپ ءارى بايسالدى قاداممەن سىرىن ىزدەگەن كەزىڭدە سەنىڭ رۋحىڭ عانا ەمەس، ءتانىڭ دە وسى كوشەگە قانىق بولىپ كەتەدى. اۋەل دەسەڭ، كوپ جىلدان كەيىن كوڭىلگە كىربەڭ سالىپ قاپالاقتاپ جاۋعان قاردان جابىرقاعان كوڭلىڭ دە سەنىڭ اياعىڭدى ءوزىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن ءبىر توبەشىككە الىپ بارادى.

مەن وسىلايشا تاعاشى بازارىنان كەتىپ، سۇلەيمەن مەشىتىنىڭ جانىنداعى ءبىر جەرگە كەلىپ، التىن بۇرىش قولتىعىندا جاۋعان قارعا قاراپ تۇرمىن. مەشىت الدىنىڭ تەرىستىك جاعىنداعى ءۇيدىڭ توبەسىنە جانە دوڭگەلەك توبەنىڭ شىعىس تەرىستىكتىڭ جەلى ۇرعان بىرنەشە بولەگىنىڭ قارى قالىڭداي باستاپتى. تاياپ كەلە جاتقان قايىق، ماعان قۇرمەت بىلدىرگەندەي ەسكەگىن ەسىپ كەلەدى. قايىقتىڭ جەلكەنى مەن التىن بۇرىش قولتىعىنىڭ سۋ بەتىن كوگىلدىر تۇمان باسىپ العان. كوز الداعى ءساۋىر مەن شىنار اعاشى، ءۇيدىڭ توبەسى، جابىرقاڭقى ىمىرت، تومەنگى تۇرعىندار اۋدانىنان شىققان داۋىس، جايماشىلاردىڭ ساتىمساق ايعايى، مەشىت اۋلاسىنداعى ويناعان بالالاردىڭ ۋ-شۋى، وسىلاردىڭ ءبارى ميىما كىرىپ، بۇگىنەن باستاپ وسى جەردەن باسقا قالادا جان باعا المايتىنىمدى سەزدىرىپ تۇر. ۇمىتقانىما ۇزاق ۋاقىت بولعان اياۋلىمنىڭ اي ءديدارى الدىمنان جارق ەتە تۇسەتىندەي، ءبىر عاجايىپ ويعا كەلەمىن.

توبەدەن ءتۇسىپ، جاماعات اراسىنا كەلدىم. كەشكى نامازدى وتەگەننەن كەيىن، ءبىر شاعىن اسحاناعا بارىپ قارنىمدى تويعىزدىم. جان-پەندە جوق دۇكەننىڭ ىشىندە وتىرىپ، قوجايىننىڭ اڭگىمەسىن دەن قويا ەستىدىم. ول مەنىڭ تاماق جەگەنىمە بەينە مىسىققا تاماق بەرىپ جاتقانداي قىزىعا قاراپ تۇر. قاراڭعى تۇسە ول نۇسقاعان باعىت بويىنشا قۇلدار بازارىنىڭ ارتىنداعى تار كوشەگە كىرىپ ءبىر كوفەحانا تاۋىپ الدىم.

كوفەحانانىڭ ءىشى جىلىلىققا تولى. ءبىر اڭگىمە ايتۋشى مەنىڭ تابريز بەن پارسى قالاسىندا كورگەن «ورىنداۋ شولپانى» سەكىلدەنىپ، وشاقتىڭ قاسىنداعى تەكشەدە وتىر. ناشار قاعازعا سىزىلعان ءبىر ءيتتىڭ سۋرەتىن ءىلىپ قويىپتى. كەلىسىپ تۇرماعانىمەن، ايتەۋ، نۇسقاسى بار. زار جاق ءيتتىڭ رولىن ويناپ ءالسىن-السىن ءسوز اراسىندا ءيتتىڭ سۋرەتىن كورسەتىپ قويادى.

(جالعاسى بار)
«شىن» سايتى