مەملەكەت باسشىسى جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ وتىرىسىنا قاتىستى
مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە قوناقجايلىق كورسەتىپ، جيىندى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن رەسەي تاراپىنا جانە ۆلاديمير پۋتينگە العىس ايتتى، دەپ حابارلايدى Kazinform اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
پرەزيدەنت وسى جىلدىڭ وڭاي بولماعانىن، اسىرەسە، جاھاندى جايلاعان تۇراقسىزدىقتىڭ كۇشەيە تۇسكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ينفلياتسيانىڭ قىسىمى، حالىقارالىق لوگيستيكالىق تىزبەكتەردىڭ ترانسفورماتسياسى، ايماقتارداعى قاقتىعىستار، سانكسيالىق تەكەتىرەستەر - بۇل الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋ قارقىنىن باسەڭدەتەتىن فاكتورلاردىڭ ءبىر پاراسى عانا. وسىنداي كۇردەلى جاعدايدا قازاقستان جىلدىق ەكونوميكالىق ءوسىمدى 4,9 پايىز كورسەتكىشپەن قورىتىندىلاۋدى جوسپارلاپ وتىر. «ەۋرازيالىق بەستىككە» كىرەتىن بارلىق ەلدە وڭ ديناميكا بايقالاتىنى قۋانتادى. ايتسە دە ەكونوميكامىزدىڭ ورنىقتى دامۋ تراەكتورياسىن ساقتاۋ ءۇشىن 2024 -جىلدىڭ سىن- قاتەرلەرىنە بىرلەسە دايىندالۋىمىز كەرەك. ساراپشىلار بولجامىنا سايكەس كەلەسى جىلى جاھاندىق ەكونوميكا ءبىرقالىپتى، ءتىپتى باياۋ قارقىنمەن، ياعني 1,5 پايىزدان 3 پايىزعا دەيىن وسەدى. نارىعىنىڭ كولەمى 2,6 تريلليون دوللارعا تەڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق الەمدىك ەكونوميكانىڭ اجىراماس بولىگى رەتىندە ءوسىمنىڭ باسەڭدەۋىن سەزىنۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءبىز قازىرگى ەكونوميكالىق رەزەرۆتى جانە ءوزارا ءتيىمدى ينتەگراتسيانىڭ قولدا بار الەۋەتىن بارىنشا جۇمىلدىرۋىمىز قاجەت. قازاقستان اۋەل باستان وداقتىڭ ەكونوميكالىق سيپاتىن ايقىندايتىن قاعيداتتى بەرىك ۇستاندى. ە ا ە و - عا مۇشە مەملەكەتتەر ءوز ىستەرى مەن شەشىمدەرىندە ءدال وسى كۇن تارتىبىنەن اۋىتقىماۋعا ءتيىس دەپ سانايمىز»، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ە ا ە و- عا مۇشە ەلدەر ءۇشىن تەحنولوگيالىق كووپەراتسيانى ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىندا دامىتۋ - باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ وزىق تەحنولوگيالاردى جانە يننوۆاتسيالاردى كەڭىنەن ەنگىزۋ ەكونوميكالىق بىرلەستىكتىڭ الەمدىك ارەناداعى ورنىن نىعايتادى دەپ ەسەپتەيدى. مەملەكەت باسشىسى بۇل ماسەلەنىڭ بۇگىن قابىلدانعان «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق جول» دەكلاراتسياسىندا كورىنىس تاپقانىن قۇپتادى. قۇجات قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جاھاندىق باستاماسىمەن ۇشتاسادى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز بولعان ىرگەلى ماقساتتى تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋ، ياعني تاۋارلاردىڭ ەركىن قوزعالىسىنا تىڭ سەرپىن بەرۋ قاجەت دەپ سانايدى كەدەن شەكارالارى اشىلعانىنا قاراماستان، ءاربىر ەل ءىس جۇزىندە وتاندىق وندىرۋشىلەرىن ە ا ە و- عا قاتىسۋشى وزگە باسەكەلەستەردەن قورعاۋىن جالعاستىرىپ وتىر.
«ءبىز ورتاق نارىقتا كەزدەسەتىن كەدەرگىلەر مەن شەكتەۋلەردى جويىپ، ءبىرىڭعاي تەحنيكالىق رەگلامەنتتەر ەنگىزۋدى جىلدامداتۋىمىز كەرەك. ە ا ە و- نىڭ بىرىككەن اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ تولىق فورماتتا جۇمىس ىستەۋى مۇشە مەملەكەتتەر اراسىندا تاۋار تاسىمالداۋ كەزىندەگى بيزنەس شىعىندارىن ايتارلىقتاي ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەر ەدى. ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىندا ناتيجەلى ىقپالداستىق ورناتۋعا مول مۇمكىندىك بار. بىلتىر ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتاعى اتالعان نارىقتىڭ جالپى كولەمى 80 ميلليارد دوللارعا جەتتى. جاقىن ارادا بۇل كورسەتكىش ەكى ەسە ۇلعايۋى مۇمكىن. الايدا مۇنىمەن توقتاپ قالمايمىز. كەدەندىك راسىمدەردى جەتىلدىرۋ جانە ونلاين ساۋدانىڭ ءتيىمدى، تەڭ قۇقىلى ەكوجۇيەسىن قۇرۋ باعىتىندا بارىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت»، - دەدى پرەزيدەنت.
سونىمەن قاتار اگروونەركاسىپ كەشەنى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى باعىتى رەتىندە اتاپ ءوتىلدى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە «ەۋرازيالىق بەستىك» ەلدەرى ءوزىن-ءوزى ازىق- تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزە الدى.
«سوعان قاراماستان، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەردىڭ الەمدىك نارىقتاعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ەكسپورتىنىڭ ۇلەسى ءالى دە وتە تومەن، ياعني ەكى پايىزدان ءسال عانا اسادى. ال دۇنيەجۇزىندە 800 ميلليوننان استام ادام اشتىق پەن ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىنىڭ زاردابىن تارتىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي، ازىق-تۇلىك جەتكىزۋگە قازىرگى گەوساياسي احۋال، اسىرەسە، ءبىرىنشى كەزەكتە سانكسيالار كەدەرگى كەلتىرۋدە. ناتيجەسىندە، ازىق-تۇلىككە مۇقتاج حالىق جاپا شەگىپ وتىر. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، ە ا ە و ەلدەرىنىڭ الەۋەتى 600 ميليونعا جۋىق ادامعا تاماق تاۋىپ بەرۋگە جەتەدى. سوندىقتان باسەكەگە قابىلەتتى، ەكولوگيالىق تازا جانە ەكسپورتقا باعدارلانعان، وزىق حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي ءونىم شىعارۋ ماقساتىندا تىعىز كووپەراتسيالىق بايلانىستاردى جولعا قويۋ باسىم باعىتتارىمىزدىڭ بىرىنە اينالۋى كەرەك. سونداي- اق اگرولوگيستيكا جانە ءونىم ساقتاۋ جۇيەسىن دامىتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا سيفرلىق شەشىمدەردى ەنگىزۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرۋىمىز قاجەت. بىرلەسكەن اگرويننوۆاتسيالىق ورتالىقتار قۇرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاعان ءجون. مۇنداي ورتالىقتار اگروونەركاسىپ كەشەنىن كوممەرتسيالاندىرۋمەن جانە وندىرىسكە جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋمەن اينالىسادى»، - دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، ە ا ە و كۇللى ەۋرازيا كەڭىستىگىن بايلانىستىراتىن سترەتەگيالىق بۋىن قىزمەتىن اتقارادى. ۇيىمنىڭ وسى مارتەبەسىن ساقتاپ قالۋعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بارلىق مۇمكىندىگى بار.
«بۇل جەردە، ەڭ الدىمەن، تاياۋ شىعىس، يران، پاكىستان جانە ءۇندىستان ەلدەرىنە شىعاتىن «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» ءدالىزىن دامىتۋ تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر. وسى ورايدا قازاقستان باستاماسىمەن «چەليابينسك - بولاشاق - يران» باعىتىن ىسكە قوسۋ جوباسىنىڭ جۇزەگە اسىرىلا باستاعانى قۋانتادى. ءبىز ءوز تاراپىمىزدان ەلىمىزدەگى تەمىرجول جەلىلەرى مەن اۆتوموبيل جولدارىنىڭ تالاپقا ساي كەلمەيتىن ۋچاسكەلەرىن رەكونسترۋكتسيالاۋعا ءازىرمىز. مەن بۇل رەتتە بەينەۋ - ماڭعىستاۋ، ماقات - قاندىاعاش تەمىرجول جەلىسى مەن بەينەۋ - شالقار اۆتوموبيل جولى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. كولىك ءدالىزىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن قازاقستان، رەسەي جانە تۇرىكمەنستاننىڭ لوگيستيكالىق كومپانيالارى بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرىپ جاتىر. ە ا ە و- عا مۇشە وزگە ەلدەردىڭ تەمىرجول اكىمشىلىكتەرىن وسى جۇمىسقا اتسالىسۋعا شاقىرامىن. قازاقستان ءوزىنىڭ كولىك- لوگيستيكالىق قۇرىلىمى مەن ونىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقپەن بايلانىسىن بەلسەندى نىعايتۋدا. ءبىز قىتايدىڭ شيان قالاسىندا جانە گرۋزيانىڭ پوتي پورتىندا قازاقستاندىق تەرمينالداردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋعا جاقىندادىق. رەسەي، قىتاي، وزبەكستان جانە قىرعىزستانمەن اراداعى شەكارادا جانە كاسپي تەڭىزىندە 5 ترانسشەكارالىق كولىك- لوگيستيكالىق حابىن ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تاياۋ جىلدارى 1300 شاقىرىمدىق جاڭا تەمىرجول جەلىسىنىڭ، «باقتى» جانە «قالجات» قۇرعاق پورتتارىن، سونداي- اق يراننىڭ بەندەر- ابباس قالاسىندا تەڭىز پورتىن سالۋ جوسپارلانعان. ەاەو- عا مۇشە مەملەكەتتەردى ءوزارا ءتيىمدى جوبالاردى بىرلەسە ىسكە اسىرۋعا، سونىڭ ىشىندە ءىرى ستراتەگيالىق پورتتاردىڭ سەرىكتەس جەلىلەرىن، لوگيستيكالىق ورتالىقتار مەن پوشتا حابتارىن سالۋعا شاقىرامىز»، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
بۇدان بولەك، مەملەكەت باسشىسى «ەاەو- نىڭ سيفرلىق كۇن ءتارتىبى» مەن قىتايدىڭ «سيفرلىق جىبەك جولى» باستاماسىن ۇشتاستىرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى ۇسىندى پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، سيفرلىق جانە ينتەللەكتۋالدىق ىقپالداستىقتىڭ جەتىلدىرىلگەن مودەلىن قۇرۋ ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەلدەر ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى.
«سيفرلىق تەحنولوگيا مەن جاساندى ينتەللەكت سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ پەرسپەكتيۆاسى زور. جەكەلەگەن سالالاردىڭ عانا ەمەس، تۇتاس مەملەكەتتەر مەن بىرلەستىكتەردىڭ كەلەشەكتەگى تەحنولوگيالىق پروگرەسى وسىعان تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى انىق. قازاقستان سيفرلىق شەشىمدەردى تابىستى پايدالانىپ وتىر. ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ 90 پايىزدان استامى ەلەكتروندى تۇردە كورسەتىلەدى. 2026 -جىلعا قاراي ІТ سالاسىنىڭ ەكسپورتتىق كورسەتكىشىن ءبىر ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتكىزۋگە نيەتتىمىز. قازاقستان اتالعان سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى جان- جاقتى دامىتۋدى جاقتايدى. وسى ورايدا ءۇندى مۇحيتى جاعالاۋىمەن وتەتىن حالىقارالىق جەلىلەرگە قوسىلۋ ءۇشىن «رەسەي - قازاقستان - يران» باعىتىندا تالشىقتى- وپتيكالىق جەلى تارتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى ۇسىنامىن. بۇل ەۋرازيا كەڭىستىگىندە ترافيك ءرانزيتىنىڭ بالامالى باعىتىن ۇسىنىپ قانا قويماي، جاھاندىق دەڭگەيدەگى دەرەكتەر لوگيستيكاسىندا ەاەو- نىڭ ورنىن ايتارلىقتاي كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى وسى كۇردەلى كەزەڭدە ءۇشىنشى ەلدەرمەن جانە ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرمەن ساۋدا- ەكونوميكالىق بايلانىستاردى دامىتا وتىرىپ، سىرتقى ساياساتتا ەاەو- نىڭ الەۋەتىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن نىعايتۋ ماڭىزدى ەكەنىنە توقتالدى.
«ءبىز يرانمەن ەركىن ساۋدا تۋرالى تولىق فورماتتى كەلىسىمگە قول قويۋدى قۇپتايمىز. بۇل ەل ءبىزدىڭ ساۋدا- ەكونوميكالىق بايلانىسىمىزدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءۇندىستان، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، مىسىر، يندونەزيا، موڭعوليا جانە باسقا دا مۇددەلى ەلدەرمەن وسى باعىتتاعى ماقساتتى جۇمىستى جالعاستىرعان ءجون»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ءسوزىنىڭ سوڭىندا رەسەيدىڭ ۇيىمعا ءتوراعالىعى تابىستى اياقتالۋىمەن ۆلاديمير پۋتيندى قۇتتىقتادى. سونداي- اق نيكول پاشينيانعا ارمەنيانىڭ 2024 -جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ورگاندارىنا ناتيجەلى ءتوراعالىق ەتۋىنە تىلەكتەستىك ءبىلدىردى. بۇدان بولەك، قازاقستان پرەزيدەنتى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا ءتوراعاسى لاۋازىمىنداعى ميسسياسىن اياقتاعان ميحايل مياسنيكوۆيچكە العىس ايتتى. جيىن قورىتىندىسى بويىنشا ءبىرقاتار قۇجات قابىلداندى. ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىنە قازاقستاننىڭ وكىلى باقىتجان ساعىنتايەۆتى سايلادى.
سامميتكە قازاقستان پرەزيدەنتىمەن قاتار، رەسەي پرەزيدەنتى – ج ە ە ك ءتوراعاسى ۆلاديمير پۋتين، ارمەنيا پرەمەر- ءمينيسترى نيكول پاشينيان، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ قاتىستى، سونداي- اق ە ا ە و جانىنداعى باقىلاۋشى مەملەكەت باسشىسى - كۋبا پرەزيدەنتى ميگەل ماريو دياس- كانەل بەرمۋدەس بەينەۇندەۋ جولدادى.
اۆتور
ەلميرا ورالبايەۆا
