كليمات وزگەرىسىنىڭ بالالارعا اسەرى
استانا. قازاقپارات - دۇنيەدە شالا تۋعان نارەستەلەر كوبەيدى. 10 جىل ىشىندە وسىنداي 125 ميلليون شاقالاق ومىرگە كەلگەن. ەندى، بۇعان نە سەبەپ؟ ساراپشىلاردىڭ كوبى مۇنى كليماتتىڭ وزگەرىسىمەن بايلانىستىرادى.
جەر بەتىندە جارتى ميللياردتاي بالا سۋ تاسقىنى قاۋپى جوعارى ايماقتا، 115 ميلليونعا جۋىعى تروپيكالىق سيكلوندار قاۋپى جوعارى وڭىردە تۇرادى. ءيا، گيگيەنانىڭ ساقتالماۋى، جۇقپالى اۋرۋ جۇقتىرۋ سەكىلدى جايتتاردان بالالاردىڭ كوبى 5 جاسقا تولماي كوز جۇمادى. كليمات وزگەرىسى بالالاردىڭ ومىرىنە دە وزگەرىس اكەلەدى، وكىنىشتىسى ونىڭ سالدارى اۋىر.
«ءبىز وسكەنشە، اقىرزامان دا كەلەدى...» اۆستراليالىق بالالاردىڭ 43 پايىزى وسىنداي پىكىردە. The Conversation بىسىلىمى جۇرگىزگەن، ساۋالناماعا 10-14 جاستاعى 1300 بالا قاتىسىپ، كليماتقا قاتىستى 500-دەن استام سۇراققا جاۋاپ بەردى. زەرتتەۋ ناتيجەسى، تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزى بالالاردى دا تولعاندىرماي قويمايتىنىن كورسەتەدى. بالالاردىڭ باسىم بولىگى ءوز بولاشاعىنا الاڭداۋلى. جالپى اۆستراليا جۇرتى ورمان ءورتى، جاۋىن-شاشىن، سۋ تاسقىنىنان جىل سايىن زارداپ شەگەدى. ەڭ اۋىرى 2019-جىلدىڭ قىركۇيەگىندە باستالىپ، شامامەن 6 ايعا سوزىلعان. ەل تاريحىندا «قارا جاز» دەگەن اتپەن قالعان اپاتتا 24 ميلليون گەكتاردان استام اۋماق پەن 3500 ءۇي ورتەنىپ، 479 ادام كوز جۇمدى.
بالالاردىڭ ساناسىنا جاھاندىق جىلىنۋ تۋرالى اقپاراتتى كوبىرەك ءسىڭىرۋ ماڭىزدى. كليمات وزگەرىسى، قازىر بولىپ جاتقان تابيعي قۇبىلىستار، ونىڭ سالدارى ت. ب. وقۋ باعدارلاماسىنداعى فيزيكادان باستاپ باستاپ الەۋمەتتىك عىلىمدارعا دەيىنگى بارلىق پاندەردە بولۋعا ءتيىس.
The Conversation باسىلىمىنان جالپى كەيىنگى 10 جىلدا دۇنيەجۇزىندە 82 ميلليون گەكتارعا جۋىق ورمان القابى وتقا وراندى. ەڭ ءىرىسى اۆستراليا، رەسەي، كانادا جانە ا ق ش-تا بولدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قۇبىلمالى كليماتتىڭ اسەرىنەن 2050-جىلعا قاراي جاھانداعى ءورتتىڭ كورسەتكىشى %30-كە ارتاتىنىن ەسكەرتەدى. ال، وتتىڭ تۇتىنىنەن اۋانى لاستاۋشى ميكروبولشەكتەر بولىنەدى. بۇل، وكپە جانە تىنىس الۋ جولدارىنا قاۋىپتى.
الەمدە 2 ميللياردقا جۋىق بالا، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بەكىتكەن نورماعا ساي كەلمەيتىن، لاس اۋامەن تىنىستايدى. سونىڭ كەسىرىنەن رەسپيراتورلىق اۋرۋلاردان باسقا، اقىل- ويىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن نيەۆرولوگيالىق اۋىتقۋلارعا، سونداي-اق دەمىكپە جانە قاتەرلى ىسىككە، جۇرەك-قان تامىرلارى دەرتتەرىنە شالدىعادى. ماسەلەن، بارسەلونادا بالالاردا بولاتىن دەمىكپە اۋرۋىنىڭ 80 پايىزى وسى لاس اۋانىڭ كەسىرىنەن. اتموسفەراداعى زياندى زاتتاردىڭ مولشەردەن تىس كونسەنتراتسياسى ەرتە بوسانۋعا، جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ سالماعىنىڭ از بولۋىنا، كەيدە ءتىپتى نارەستەلەردىڭ ءولى تۋۋىنا سەپەپشى بولادى.
كليمات داعدارىسى - بۇل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى توتەنشە جاعدايلاردىڭ ءبىرى. اۋانىڭ لاستانۋ دەڭگەيى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ۇسىنعان دەڭگەيگە دەيىن تومەندەسە الەمدەگى اۋا لاستانۋىنان بولاتىن ءولىمنىڭ جالپى سانى %80- كە ازايادى. ماريا نەيرا، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ وكىلى قازىردە الەمدە 78 ميلليون بالا مەكتەپكە بارمايدى. كەيىنگى 6 جىلدا، كۇنىنە 20 مىڭ بالا ءوز ۇيىنەن نەمەسە مەكتەپتەن كەتكەن. الىستاعى افريكا قۇرلىعىن ايتپاعاندا، بىلتىر تۇركيا مەن سيريادا بولعان ءزىلزالا سالدارىنان 2 ميلليوننان استام بالا وقۋ-سىزۋسىز قالدى. 1858 بالا اتا-اناسىنان كوز جازىپ قالسا، 38-ءى جوعالىپ كەتكەن. بالا-قوعامداعى ەڭ ءالسىز توپ.
وسى رەتتە دۇنيەجۇزىلىك يۋنيسەف ۇيىمى بارشا ادامزاتتى بولاشاق ۇرپاق قامىنا بەي- جاي قاراماۋعا شاقىرادى. بالاڭىزدىڭ بولاشاعى ءوز قولىڭىزدا. ۇرپاعىڭىزدىڭ جايلى ءومىر ءسۇرىپ، جاقسى ءبىلىم الۋى ءۇشىن بارلىق قاجەتتى شارالاردى جاساۋعا تىرىسىڭىز. بالالاردىڭ دەنساۋلىعى مەن ءال-اۋقاتى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ نازارىنان تىس قالعان ەمەس.
www.24.kz
