د.قونايەۆ موڭعوليا ەلىنىڭ باسشىسىنا قازاقى داستۇرمەن سىي جاساعان

استانا. قازاقپارات- 70-جىلدار تاريحىنا كوز سالساق، كەڭەس وداعى مەن موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىندا سول كەزەڭگە ساي مادەني-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس ورنادى. سونىڭ ءبىر دالەلى - مىنا سۋرەت.

كەڭەستىك داۋىردە ەلىمىزدى ۇزاق جىل باسقارعان د.قونايەۆ اقساقال موڭعوليا ەلىنىڭ باسشىسى يۋ. سەدەنبالعا قازاقى داستۇرمەن شاپان جاۋاپ، باسىنا تاقيا كيگىزىپ، قوشەمەت كورسەتىپ تۇر.

وقيعا بارىسىن قىسقاشا شولىپ ايتساق، 1976 -جىلى 18-قازاندا موڭعول حالىق رەۆوليۋسياشىل پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى يۋمجااگين سەدەنبال باستاعان وكىلدەر ماسكەۋگە كەلەدى. بۇل وقيعا تۋرالى سول تۇستا «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتى 19-قازان كۇنگى №248 سانىنا ت ا س س تاراتقان حابارعا سۇيەنىپ: «ك پ س س ورتالىق كوميتەتى، س س س ر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا موڭعول حالىق رەۆوليۋتسياشىل پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى، موڭعول حالىق ۇلى حۋرالى پرەزيديمۋىنىڭ پرەدسەداتەلى يۋمجااگين سەدەنبال باستاعان موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ پارتيا-ۇكىمەت دەلەگاتسياسى رەسمي دوستىق ساپارمەن موسكۆاعا كەلدى» دەپ جازىپتى.

سەدەنبال وسى ساپارىندا لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالادى. ءسويتىپ، ماسكەۋدە ءبىر جارىم تاۋلىك قانا ايالداعان موڭعوليالىق قوناقتار دەرەۋ الماتىعا تارتادى. راسىن ايتقاندا، موڭعوليا باسشىسىنىڭ نەگىزى دىتتەگەن ماقساتى قازاقستان ەدى. ءبىراق سول تۇستاعى ءتارتىپ بويىنشا ماسكەۋدى اتتاپ وتۋگە بولمايدى. ءسويتىپ، كەڭەس ەلىنىڭ ساياسي قۇبىلاسى ماسكەۋگە ات باسىن بۇرعان سياقتى.

سوتسياليزم داۋىرىندە موڭعوليادا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارىپ، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا جەتىسۋ وڭىرىنە قونىس اۋدارعان قالامگەر ساتەي نۇرتازا ۇلى اعامىزدىڭ 2008-جىلى جارىق كورگەن «تارازى» اتتى عۇمىرباياندىق كىتابىندا: «1974-جىلى موڭعول ەلى تاۋەلسىزدىگى جاريالانعانىنا 50 جىل بولىپ، سالتاناتتى جيىن وتەدى. بۇل مەرەكەگە قاتىساتىن ك س ر و دەلەگاتسياسىن باسقارىپ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى د. ا. قونايەۆ ۇلانباتىرعا كەلدى. جيىن-تويدىڭ ءۇشىنشى كۇنى جەتى ءجۇز كىسىلىك ۇلكەن مەيرامحانادا بانكەت ءوتتى. وعان دەپۋتاتتار، پلەنۋم مۇشەلەرى، مينيسترلەر، ايماق جانە ۇلكەن مەكەمە باسشىلارى قاتىستى. ىرگەلەس كىشى زالدا قونايەۆ باستاعان كەڭەستىك وكىلدەردى قابىلداۋ ءراسىمى ءوتىپ جاتتى. ءبىر كەزدە قوبدا ايماعىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن قابدىل ءشابى ۇلى جەتىپ كەلدى دە: «جىگىتتەر، مىنا جاقتاعى كىشى زالدا قونايەۆ اقساقالعا ارناپ رەسمي قابىلداۋ ءوتىپ جاتىر ەكەن. مەن بارىپ، سالەم بەرىپ، سويلەسىپ كەلەيىن»، دەپ تارتىپ كەتتى.

جارىقتىق وتكىر ادام ەدى، زالدى قاق جارىپ بارىپ ديمەكەڭە «اسسالاۋماعالەيكۋم، دىنمۇحامەد احمەت ۇلى» دەپتى. بۇزىپ-جارىپ جەتىپ كەلىپ، ديمەكەڭە سالەم بەرگەن قابىلدى كورگەن يۋ. سەدەنبال دەرەۋ: «دىنمۇحامەد احمەت ۇلى، بۇل قابدىل ءشابى ۇلى. قازاقتىڭ ءبىرتۋار تۇلعالارىنىڭ ءبىرى، اتا زاڭىمىزدىڭ نەگىزىن سالعان ۇلى تۇرار رىسقۇلوۆ سياقتى بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى. كەيدە ءبىز ونى ازىلدەپ، «جەدەل جاردەم» دەپ اتايمىز. ارتتا قالعان وبلىستارعا جىبەرەمىز!»، دەپ ورىسشا تۇسىندىرەدى.

ءمان- جايعا قانىققان ديمەكەڭ:

- قازىر قايدا جۇمىس ىستەيدى؟ - دەپ يۋ. سەدەنبالعا قارسى سۇراق قويادى.

- قوبدا ايماعىنىڭ باسشىسى، - دەپ جاۋاپ قاتقان سەدەنبال دەرەۋ پارتيانىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى لحاگۆاسۋرەنگە: «سەندەر وسىنداعى قازاق ازاماتتارىمەن دىنمۇحامەد احمەتوۆيچتى جەكە جولىقتىرۋدى نەگە ۇيىمداستىرمادىڭدار؟»، دەپ سۇراۋلى جۇزبەن قارايدى. ول: «ءبىز ۇسىندىق، ماسكەۋ باعدارلاماعا قوسپادى» دەيدى. بۇل ەكەۋى موڭعولشا سويلەسىپ جاتقان تۇستا ديمەكەڭ:

- قالاي، ەل-جۇرتىڭ امان با، قاراعىم؟ - دەپ ءسوزىن قازاقشا باستاپ. - جيىندا باستارىنا كەستەلى تاقياسىن كيىپ وتىرعان قازاقتار ەكەنىن ءبىلدىم. سوعان قاراپ عۇرىپتارىڭدى ساقتاعاندارىڭدى اڭعاردىم. ەل-جۇرتىڭا سالەم ايت. سەدەنبال باستىقپەن جاقسى مامىلەدەمىز… - دەي كەلە، بۇل سەدەنبالدى قازاقستانعا ارنايى شاقىرعانىن ديمەكەڭ قاسىندا تۇرعان قابدىل ءشابى ۇلىنا ءسوز اراسىندا سىزدىقتاتىپ ايتىپ قالادى. ياعني بۇل رەتكى سەدەنبالدىڭ قازاقستانعا ساپارىنىڭ ءبىر نەگىزگى ءتۇيىنى وسىندا جاتسا كەرەك.

* * *

ءسويتىپ، موڭعوليا باسشىسى سەدەنبال باستاعان دەلەگاتسيا 20-قازان كۇنى الماتىعا ات باسىن تىرەيدى. بۇل وقيعا تۋرالى «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ 21-قازان كۇنگى №250 سانىندا: «الماتى ايروپورتى موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ، سوۆەت وداعىنىڭ، قازاق س س ر- ءنىڭ مەملەكەتتىك جالاۋلارىمەن، موڭعول، ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە قۇتتىقتاۋلار جازىلعان ترانسپارانتتارمەن بەزەندىرىلگەن. اۋە لاينەرى ايروپورت ءۇيىنىڭ قاسىنا كەلدى. سامولەت باسپالداعى جانىندا يۋ. سەدەنبال جولداستى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى د. ا. قونايەۆ، قازاق س س ر مينيسترلەر سوۆەتىنىڭ پرەدسەداتەلى ب.اشىموۆتەر شىن جۇرەكتەن تۋىستارشا قارسى الدى» دەپ جازىپتى.

موڭعوليالىق دەلەگاتسيا وسى ساپارىندا، اسا ماڭىزدى رەسمي كەزدەسۋلەر وتكىزەدى. ودان كەيىن الماتى قالاسىنىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالايدى. 28 -گۆاردياشى- پانفيلوۆشىلار اتىنداعى پاركتەگى داڭق مەموريالىنا گۇل شوقتارىن قويادى. دوستىق ءۇيى كىتاپحاناسى مەن لەنين اتىنداعى سارايعا باس سۇعادى. كەشكىسىن اباي اتىداعى قازاق اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ونەر شەبەرلەرىنىڭ كونسەرتىن تاماشالايدى.

كەلەسى، ياعني قازان ايىنىڭ 23-كۇنى قوناقتار وكتيابر ريەۆوليۋتسياسىنىڭ 50 جىلدىعى اتىنداعى الماتى ماقتا-ماتا كومبيناتىندا سان مىڭ ادامدىق ۇجىمىمەن كەزدەسەدى. بۇل وقيعا تۋرالى ت ا س س: «كومبينات كوللەكتيۆى موڭعول حالىق رەپۋبليكاسىنىڭ پارتيا-ۇكىمەت دەلەگاتسياسىن شىن جۇرەكتەن تۋىستارشا قارسى الىپ، ميتينگ وتكىزدى» دەپ الەمگە اقپارات تاراتتى.

ءسوزىمىزدى تۇيىندەپ ايتقاندا، وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعان مىنا سۋرەت وسى كەزدەسۋ كەزىندە تۇسىرىلگەن ەكەن. بۇل جادىگەر قازىر ۇلانباتىر قالاسىنىڭ تۇرعىنى، ونداعى قازاقتار اراسىنان شىققان تۇڭعىش كاسىبي ديپلومات، توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى، قوعام قايراتكەرى سايران قادىر ۇلىنىڭ جەكە قورىندا تۇر. ياعني ديماش احمەت ۇلى قادىرلى قوناققا الماتى ماقتا-ماتا كومبيناتىنىڭ ىسمەرلەرى تىككەن ويۋلى شاپان مەن كەستەلى تاقيا كيگىزىپ، سىي جاساعان ەكەن.

بەكەن قايرات ۇلى

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى