بايقوڭىر قالاسى قازاقستان قاراجاتى ەسەبىنەن كوركەيىپ كەلەدى - نۇرلىبەك نالىبايەۆ
قىزىلوردا. KAZINFORM - نۇرلىبەك نالىبايەۆ اكىم بولىپ كەلگەن 2022 -جىلدان بەرى قىزىلوردا وبلىسىندا نە وزگەردى؟ توزىعى جەتكەن جىلۋ ورتالىعىن قايتا سالۋعا قالاي قول جەتكىزدى؟ تاعى قانداي قوردالانعان ماسەلە بار؟ اكىمنىڭ جۇمىس كۇنى، دەمالىسى قالاي وتەدى؟
وسى جانە وزگە سۇراقتاردىڭ جاۋابىن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلىبەك نالىبايەۆتان سۇراپ بىلدىك.
- نۇرلىبەك ماشبەك ۇلى، قىزىلوردا وبلىسىنا اكىم بوپ كەلگەندە الدىڭىزدان قوردالانعان قانداي ماسەلەلەر شىقتى، سونىڭ قايسىسىنا نۇكتە قويۋ مۇمكىن بولدى؟
- ارينە، وڭىردە كۇردەلى ماسەلەلەر قاي كەزدە دە بولعان. اسىرەسە، ايماقتاعى ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ 60 پايىزعا جۋىعىن قۇرايتىن مۇناي ءوندىرۋ كولەمى، تاۋ-كەن سەكتورىنداعى ءوندىرىس جىلدان-جىلعا تومەندەگەن. قىزىلوردا قالاسىندا 60 جىل بۇرىن سالىنعان جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىنىڭ دا توزىعى جەتكەن. بۇگىندە وسى ماسەلەلەر پرەزيدەنتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن وڭ شەشىمىن تابا باستادى.
تارقاتىپ ايتساق، كىرىستىڭ نەگىزگى بولىگى مۇناي سالاسىنان بولعاندىقتان كەن ورىندارىنىڭ جاڭا كوزدەرىن يگەرۋ اسا ماڭىزدى. ول ءۇشىن ءتيىستى سالالىق مينيسترلىكتەر گەولوگيالىق-گەوفيزيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جاتىر. مۇناي قورىنىڭ سارقىلۋى سالدارىنان سوڭعى 10 جىل بويى ونەركاسىپ وندىرىسىندە تومەندەۋ تەندەنسياسى قالىپتاستى. 2023 -جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ وڭدەۋ ونەركاسىبى ەسەبىنەن بۇل سالادا وڭ ديناميكاعا قول جەتكىزدىك. 2022 -جىلعى كورسەتكىشتە رەسپۋبليكا بويىنشا 11-ورىندا بولساق، سوڭعى ەكى جىلدىڭ قورىتىندىسىمەن 1-ورىنعا شىقتىق.
جىلۋ- ەلەكتر ورتالىعىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ ماقساتىندا وڭىردە ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبا باستالدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۇركياعا ءىسساپارى كەزىندەگى كەلىسىمنىڭ ارقاسىندا «اكسا ەنەردجي» تۇرىك كومپانياسىمەن بىرلەسىپ، قۇنى 215 ميلليارد تەڭگەدەن اساتىن 240 مەگاۆاتت جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعى سالىنىپ جاتىر. بۇل جوبا بيىل ىسكە قوسىلادى.
پرەزيدەنتتىڭ كاتار ەلىنە جۇمىس ساپارى اياسىنداعى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمگە سايكەس وڭتۇستىك وڭىرلەردە ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعىن بولدىرماۋ ماقساتىندا قۋاتى 1100 مۆت، قۇنى 892 ميلليارد تەڭگە بولاتىن بۋ-گاز قوندىرعىسىن سالۋ كەلىسىلدى. مەگاجوبا 2028 -جىلى تولىعىمەن ىسكە قوسىلادى.
سونداي-اق وبلىس بيۋدجەتى 750 ميلليارد تەڭگەدەن استى. بۇل قارجى ايماق تۇرعىندارىنىڭ سۇرانىسىنا سايكەس حالىقتى باسپانامەن قامتۋ، جاڭادان الەۋمەتتىك نىساندار سالۋ جانە كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزۋ، جول، اۋىزسۋ، گاز، اباتتاندىرۋ جانە باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالىپ كەلەدى.
- ءۇيى جوقتىڭ باستى ماسەلەسى باسپانا ەكەنىن بىلەسىز. وسى ورايدا كەزەگىن كۇتكەندەردى نەمەن قۋانتۋعا بولادى؟
- 2022 -جىلدان بەرى وبلىستا قارجىلاندىرۋدىڭ بارلىق كوزىنەن 2,5 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. ونىڭ 1,2 ميلليون شارشى مەترى اۋىلدىق جەرلەردە، قالعان 1,3 ميلليون شارشى مەترى قالالاردا قىزىلوردا، ارال، قازالى قالالارىندا. بيىل بيۋدجەتتەن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى مەن جەكە سالۋشىلاردان دايىن پاتەر ساتىپ الۋعا 31 ميلليارد تەڭگە قارالىپ، 2765 پاتەر تابىستالادى. سونىمەن قاتار 650 پاتەرلىك 15 ءۇيدى (10 كرەديتتىك، 5 جالعا بەرىلەتىن) جاڭا قونىس يەلەرىنە تابىستايمىز.
سوڭعى جىلدارى كەزەكتە تۇرعان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا 3504 پاتەر، جالعىز باسپاناسى اپاتتى دەپ تانىلعان ازاماتتارعا 271 پاتەر ساتىپ الىنىپ، 8638 وتباسى باسپانالى بولدى. بيىل تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان وسال توپتارى ءۇشىن 1980 پاتەر، باسپاناسى اپاتتى دەپ تانىلعان ازاماتتارعا 135 پاتەر ساتىپ الىنادى.
— كۇرىشتىڭ وتانىندا تۇرعاسىن سۋدىڭ جايىنا الاڭدايمىز. بۇل باعىتتا بيىلعى بولجام قانداي؟ ەگىن شارۋاشىلىعىن ءارتاراپتاندىرۋ، كۇرىش القابىن قىسقارتۋ كۇرىش ەگۋگە ماماندانعان شارۋاشىلىقتار ءۇشىن قيىنعا سوقپاي ما؟
— سىرداريا وزەنىنىڭ دەڭگەيى ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق- ەكولوگيالىق جاعدايىنا، حالىقتىڭ تىنىس- تىرشىلىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. پرەزيدەنتتىڭ جانە ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن كورشىلەس ەلدەرمەن دەر كەزىندە جۇرگىزىلگەن كەلىسسوز ناتيجەسىندە كەيىنگى جىلدارى ەگىس القاپتارى سۋمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلىپ، ايماعىمىزدا سۋ تاپشىلىعى بولعان جوق.
سۋ رەسۋرستارى تاپشىلىعى ءبىزدىڭ سۋعا دەگەن كوزقاراسىمىزدى وزگەرتتى. ونى نەعۇرلىم ءتيىمدى پايدالانۋ، ىلعال ساقتاعىش تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، سۋ جۇيەلەرىن سيفرلاندىرۋ، اسىرەسە، ەگىن شارۋاشىلىعىندا كۇرىشتەن باسقا داقىلداردى تامشىلاتىپ سۋارۋ كولەمىن ۇلعايتۋ — بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى.
بيىل وبلىس بويىنشا 193,7 مىڭ گەكتارعا اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن ەگۋ جوسپارلاندى. اۋىسپالى ەگىس تارتىبىنە سايكەس ديقاندار 85,9 مىڭ گەكتار جەرگە كۇرىش ەگەتىن بولعان، بۇل - جالپى ەگىستىڭ 45 پايىزى. ۇكىمەت بەكىتكەن سۋ سالاسىن دامىتۋدىڭ 2024-2028 -جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارىنا ەنگىزىلگەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋدا سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، ناقتى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.
سۋدى ۇنەمدەۋ تۋرالى پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس ايماقتا سۋدى كوپ قاجەت ەتەتىن داقىلدار كولەمى وڭتايلاندىرىلىپ، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسى ەنگىزىلدى. سۋ شىعىنىن ازايتۋدا ەگىستىك جەردى لازەرلىك ادىسپەن تەگىستەۋدىڭ ماڭىزى زور. سوڭعى جىلدارى ديقاندار كۇرىش القابىنىڭ 60 مىڭ گەكتارىنا وسىنداي ءتاسىلدى قولداندى. بيىل سۋ شىعىنىن شامامەن 20 پايىز نەمەسە 300 ميلليون تەكشە مەترگە دەيىن ۇنەمدەۋ ارقىلى كۇرىش ەگۋ مەجەلەندى.
- قىزىلوردا 30 جىل بويى رەسپۋبليكاداعى ىستىق سۋ كەلمەگەن جالعىز وبلىس ورتالىعى بولدى. حالىق ونىڭ راحاتىن ەندى كورە باستادى. بۇل جۇمىس قاشانعا دەيىن جالعاسادى؟
- مەملەكەت باسشىسى 2023 -جىلى وڭىرگە كەلگەندە قىزىلوردا قالاسىن ىستىق سۋمەن قامتۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ناقتى تاپسىرما جۇكتەدى. سوعان سايكەس بىلتىردان بەرى قارقىندى جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. قىزىلوردا قالاسىنداعى 423 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدى ىستىق سۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىنە قوسۋ ءۇشىن 26,2 ميلليارد تەڭگەگە جوبا ازىرلەنىپ، جۇمىستى ەكى كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋ جوسپارلانعان.
بىلتىر 1- كەزەڭ بويىنشا 187 ءۇي كۇردەلى جوندەۋدەن كەيىن جۇيەگە قوسىلعان. بيىل 61 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدى ىستىق سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىڭ شۇعىل شىعىندارعا ارنالعان رەزەرۆىنەن 5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى.
- كۇنى كەشە بايقوڭىر عارىش ايلاعىنىڭ 70 جىلدىعى تويداندى. ەندى سۇراق - عارىشكەرلەر قالاسى قۇرىلعالى بەرى قانشالىقتى وزگەردى؟ رەسەي جالعا العانى ءۇشىن بەرەتىن قارجى قانداي ماقساتقا جۇمسالادى؟ قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا قانشالىقتى كوڭىل ءبولىنىپ وتىر؟
- ەكى ەل ۇكىمەتى اراسىنداعى شارتقا سايكەس كەشەن 2050 -جىلعا دەيىن جالعا بەرىلگەن. جالداۋدان تۇسكەن قارجى ەلىمىزدىڭ بيۋدجەت كودەكسىنە سايكەس جۇمسالادى. تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن قازاقستان قاراجاتى ەسەبىنەن بايقوڭىر قالاسىنىڭ 7 ا شاعىناۋدانىندا «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا 50 پاتەرلى 5 كوپقاباتتى ءۇي سالىنىپ جاتىر. «بايقوڭىر» كەشەنىن گازبەن جابدىقتاۋ تۋرالى كەلىسىمگە سايكەس قالاداعى بارلىق كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي گازداندىرىلدى. سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ جۇيەلەرى جالدان شىعارىلىپ، وبلىستىڭ كوممۋنالدى مەنشىگىنە قابىلداندى.
وبلىس اكىمدىگى 11,4 شاقىرىم كارىز جەلىلەرىن قايتا جاڭعىرتتى. جوبانى ودان ءارى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن 12,6 ميلليارد تەڭگەگە ءۇش كەزەڭدى قامتيتىن نەگىزگى جوبا- سمەتالىق قۇجاتتاما ازىرلەندى. ونىڭ اياسىندا 94,6 شاقىرىم سۋ قۇبىرى جانە 84,6 شاقىرىم كارىز جەلىلەرى جوندەلەدى. قالا ىرگەسىندەگى قارماقشى اۋدانىنىڭ تورەتام كەنتى مەن اقاي اۋىلدىق وكرۋگىن جالعايتىن 9 الاڭنىڭ اينالما جولىنا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر. قالا ماڭىنداعى تورەتام كەنتى مەن اقاي اۋىلىنا دا گاز جەتكىزىلدى. بايقوڭىردىڭ مەرەيتويىنا وراي قالادا دەنە شىنىقتىرۋ- ساۋىقتىرۋ كەشەنىن سالۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى.
- بيىل وبلىس ءۇشىن تاعى ءبىر مەرەيلى داتا بار، ول - قىزىلوردانىڭ استانا بولعانىنا 100 جىل تولۋى. سول كەزەڭنىڭ كوزىندەي تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن عيماراتتاردىڭ كوبى بۇزىلىپ كەتتى. قولدا باردى ساقتاۋ ءۇشىن قانداي جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر؟
— قىزىلوردا استانا بولعان جىلدارى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ عيماراتى ساقتالعانى بەلگىلى. عيمارات جەرگىلىكتى ماڭىزى بار تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. وندا 1927-1990 -جىلدارى قالالىق اتقارۋ كوميتەتى، 1991 -جىلدان قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن قازاۆتوجول فيليالى ورنالاسقان.
قالادا 11 تاريحي عيمارات بار. ولار ۋاقىتىلى جوندەلىپ، ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتىپ تۇر. جالپى وبلىس كولەمىندە 567 تاريحي- مادەني مۇرا نىسانى مەملەكەت قورعاۋىنا الىنعان. جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن ءبابىش مولا، جانكەنت، سىعاناق قالاشىقتارىنا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ەل استاناسى بولعان كەزەڭدەگى تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ تاريحي كەلبەتىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەسكەرتكىشتەردى عىلىمي رەستاۆراتسيادان وتكىزۋ قولعا الىنعان.
- قاي كۇندەرى قوعامدىق قابىلداۋ وتكىزەسىز؟ حالىقتى كوبىنە نە مازالايدى؟ سىزگە جەتكىزبەي-اق شەشۋگە كەلەتىن ماسەلەلەر بولاتىن شىعار، وعان نە كەدەرگى؟
— جەكە ماسەلەسىمەن قابىلداۋعا ءوتىنىش بىلدىرگەن ازاماتتاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن زاڭعا سايكەس قابىلدايمىن. ايىنا ءبىر رەت جەكە قابىلداۋ وتكىزەمىن. ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى تۇرعىن ءۇي، الەۋمەتتىك كومەك، دەنساۋلىق جانە جۇمىسقا ورنالاسۋ ماسەلەلەرىن كوتەرەدى. وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارلارى، قالا مەن اۋدان اكىمدەرى، وبلىس اكىمى اپپاراتىنىڭ باسشىسى، وبلىستىق باسقارما باسشىلارى دا كەستەگە سايكەس وففلاين نەمەسە ونلاين جەكە قابىلداۋ وتكىزىپ تۇرادى. تۇرعىنداردى مازالاعان سۇراقتار بويىنشا قاجەتتى ءىس- شارالار قابىلدايدى، تۇسىندىرمە جۇمىسىن جۇرگىزەدى.
جىلىنا ەكى رەت وبلىستىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارىمەن بىرگە بارلىق اۋداندا تۇرعىنداردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا جەكە قابىلداۋ جۇرگىزەمىز. وتكىزۋ ورنى مەن ۋاقىتى الدىن الا حابارلانادى. ەشكىمگە شەكتەۋ جوق. قازىر كەلۋشىلەردىڭ سانى ازايدى. بارلىق ماسەلەنى زاڭ اياسىندا شەشۋگە تىرىسامىز. جاۋاپتى قۇزىرلى ورگان باسشىلارىنا تاپسىرما بەرىلىپ، ونىڭ ورىندالۋى قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى.
- اكىمنىڭ جۇمىس كۇنى جانە دەمالىسى قالاي وتەدى؟
- تاڭەرتەڭ ساعات 9-دا جۇمىسقا كەلىپ، كەشكى 7-دە قايتۋ، سەنبى، جەكسەنبىدە دەمالۋ دەگەن رەجيم جوق. ۋاقىتپەن ساناسپايمىن. قولىم قالت ەتسە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنسىز، ەسكەرتۋسىز قالاداعى قۇرىلىس الاڭدارىنىڭ باسىنا بارامىن. نىساندار قۇرىلىسىنداعى كوزگە كورىنگەن كەمشىلىكتەردى ايتامىن، ساپانى تالاپ ەتەمىن.
- كومانداڭىزعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ باسشىلىق قىزمەتكە قابىلداردا نە نارسەگە كوڭىل بولەسىز؟
- باسشىلىق قىزمەتتەگى ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى - جەرگىلىكتى جەردە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ساتىلاپ وسكەن ماماندار. جۇمىستى ءوز سالاسىنداعى ەڭ تومەنگى باسپالداقتان باستاعان. بارلىعىنا تەڭ، جوعارى تالاپ قويامىن. مەملەكەت باسشىسى مەن ۇكىمەت جۇكتەگەن مىندەتتەردى تياناقتى ورىنداۋدا تەك جوعارى ءبىلىم مەن باي تاجىريبەگە سۇيەنۋ جەتكىلىكسىز. ءاربىر ىسكە ەرەكشە جاناشىرلىقپەن قاراۋ، كۇندەلىكتى باقىلاۋ، ەڭ باستىسى، جۇمىستىڭ ساپاسى مەن مەرزىمىندە ورىندالۋىن تالاپ ەتۋ قاجەت.
- سۇيىكتى كىتابىڭىز؟
- قاۋىرت جۇمىستان قولىم قالت ەتكەندە ابايدىڭ قارا سوزدەرىن قايتالاپ وقىعاندى جاقسى كورەمىن. قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى دۋلات يسابەكوۆ اعامىزدىڭ «قارعىن»، مۇحتار ماعاۋيننىڭ «سارى قازاق»، «شاحان شەرى» سياقتى ادەبي شىعارمالارى دا - ادامدى تەرەڭ ويعا جەتەلەيتىن تۋىندىلار.
- نۇرلىبەك ماشبەك ۇلى، اعايىنگەرشىلىككە سالىنىپ ءوتىنىش ايتاتىندار كوپ پە؟ ولارعا نە دەپ جاۋاپ بەرەسىز؟
- مەنىڭ ۇستانىمىم - ەلگە ادال قىزمەت ەتۋ. بۇل كوزقاراسىمدى اعايىن-تۋىس جاقسى بىلەدى جانە تۇسىنىستىكپەن قارايدى. ورىنسىز مازالاپ، ءوتىنىش ايتا بەرمەيدى. قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك مۇنداي ولقىلىققا جول بەرگىزبەيدى.
- ءسىزدى باسقا وبلىسقا اكەتەدى دەگەن سىبىس شىقتى. ءوزىڭىزدى تاياۋ بولاشاقتا قايدان كورەسىز؟
- ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولعاندىقتان ءارقاشان بارىنە دايىن بولۋىمىز كەرەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ، ەل مەن مەملەكەت مۇددەسىنە ەڭبەك ەتۋ - بىزگە قويىلاتىن باستى تالاپ. كادرلىق وزگەرىستەر بولعان جاعدايدا قاي قىزمەت بولسا دا بار تاجىريبەمدى قولدانۋعا دايىنمىن.
ەستەرىڭىزگە سالايىق، Kazinform بۇعان دەيىن اقتوبە، اباي جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدەرىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ەدى.
اۆتور
نازەركە سانيازوۆا
