بالا ءتىلىنىڭ كەش شىعۋىنا سمارتفون اسەر ەتە مە
استانا. قازاقپارات- سوڭعى كەزدەرى كوپتەگەن اتا-انا بالاسىنىڭ ءتىلى كەش شىعىپ جاتقانىنا شاعىمدانادى جانە لوگوپەدكە جۇگىنۋشىلەر سانى ارتقان. اسىرەسە اۋتيزم، ديسلەكسيا، ءتىل دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋى سياقتى جاعدايلار ءجيى كەزدەسۋدە.
«بالانىڭ سويلەۋ قابىلەتى جاسىنا ساي ما؟ بالا ءتىلى ۋاقىتىلى شىعۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ » دەگەن سۇراقتارعا ق ر پ ءى ب مەديتسينالىق ورتالىعى «قارلىعاش» بالاباقشاسىنىڭ» لوگوپەدى ماحاببات تولەمىسوۆا تولىعىراق جاۋاپ بەرەدى.
- بالانىڭ سويلەۋ داعدىلارى مەن سوزدىك قورىنىڭ قالىپتى دامىپ جاتقانىن قالاي بىلۋگە بولادى؟
- بۇعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن بىرنەشە ماڭىزدى بەلگىلەر مەن دامۋ كەزەڭدەرىنە نازار اۋدارۋ قاجەت. ءار بالا دەربەس داميدى، ءبىراق جالپى بىرنەشە فاكتورعا كوڭىل ءبولۋ ماڭىزدى. ءبىر جاسقا دەيىن بالا العاشقى دىبىستاردى شىعارىپ، قورشاعان ورتاعا رەاكسيا بىلدىرە باستايدى (ۋىلدەيدى، بىلدىرلايدى). جاستان اسقاندا - بالا اناسىن، اكەسىن جانە وتباسى مۇشەلەرىن (ماما، اكە، اپا) اتاي باستايدى. ەكى جاستا - بالا «سۋ بەر»، «الما جەيمىن» دەگەندەي ەكى سوزدەن تۇراتىن سويلەمدەر ايتا الادى. ءۇش جاستا - بالانىڭ سوزدىك قورى 150-200 سوزگە جەتەدى، سويلەمدەر كۇردەلەنە باستايدى. مىسالى، «اكە، الما جەيمىن» دەگەن تولىق سويلەمدەردى قولدانا الادى. 4-5 جاستا - بالانىڭ سويلەۋى ايقىن ءارى تۇسىنىكتى بولادى. ول بىرنەشە سويلەمنەن تۇراتىن اڭگىمەلەر قۇرا الادى، سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ بەرەدى.
بالانىڭ سوزدىك قورى ءارتۇرلى سالالاردى قامتۋى كەرەك: جانۋارلار، ادامدار، تاعامدار، تۇستەر، دەنە مۇشەلەرى، ارەكەتتەر جانە ت. ب. بالا ۇيرەنگەن جاڭا سوزدەردى ءتۇسىنىپ قانا قويماي، ولاردى قولدانا ءبىلۋى قاجەت. ەگەر بالا كورگەن نەمەسە سەزىنگەن نارسەلەرى تۋرالى ويىن جەتكىزە السا، بۇل ونىڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتى مەن سوزدىك قورىنىڭ دامىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.
- بالانىڭ سويلەۋ پروبلەمالارىن قالاي ەرتە انىقتاۋعا بولادى؟ قانداي بەلگىلەرگە نازار اۋدارىپ، قاشان لوگوپەدكە جۇگىنۋ كەرەك؟
- بۇل ءۇشىن بالا ءتىلىنىڭ شىعۋىن ۇنەمى باقىلاپ وتىرۋ ماڭىزدى. ەگەر قانداي دا ءبىر اۋىتقۋلار بايقالسا، لوگوپەدكە ەرتە جۇگىنگەن ءجون. ەگەر بالا 2-3 جاسقا دەيىن قاراپايىم سوزدەردى ايتپاسا، 3 جاسقا دەيىن سويلەمدەر قۇراپ سويلەي الماسا، 3 جاستان اسقان بالا تۇسىنىكسىز سويلەسە نەمەسە دىبىستاردى دۇرىس ايتپاسا جانە سوزدەردى ءجيى بۇرمالاسا نەمەسە ءجيى قاتەلىكتەر جىبەرسە لوگوپەدكە بارۋ كەرەك.
- بالانىڭ سوزدىك قورىن قالاي جاقسارتۋعا بولادى؟
- بالانىڭ سوزدىك قورىن جانە سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋ ءۇشىن ءتيىمدى ادىستەر بار. ەڭ الدىمەن، بالانىڭ تىڭداۋ جانە سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ كىتاپ وقىپ، اڭگىمەلەر تىڭداتقان ءجون. بالالارعا جاس دەڭگەيىنە ساي قىزىقتى كىتاپتار وقىپ، ءار جاڭا ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىپ، سيۋجەتكە قاتىستى قاراپايىم سۇراقتار قويىپ وتىرۋ قاجەت. وسىلايشا، بالا جاڭا سوزدەردى مەڭگەرىپ، سويلەمدەردى دۇرىس قۇراستىرۋدى ۇيرەنەدى.
بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ءۇشىن «بۇل نە؟»، «قانداي تۇستە؟»، «بۇل نە ىستەيدى؟» دەگەن سياقتى قاراپايىم سۇراقتار قويىپ وتىرۋ كەرەك. بۇل ءادىس بالانىڭ قورشاعان ورتاسىن ءتۇسىنىپ، ءار زاتتىڭ قاسيەتى مەن ەرەكشەلىگىن اجىراتۋىنا كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى بالا ءوز ويىن جەتكىزۋدى، سويلەۋ قۇرىلىمدارىن قالىپتاستىرۋدى ۇيرەنەدى.
بالانىڭ دىبىستاردى دۇرىس ايتىپ، سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋىنا ارنالعان ءارتۇرلى ويىنداردى قولدانۋعا بولادى. مىسالى، سۋرەتتەر ارقىلى سوزدەردى قايتالاۋ، دىبىستاردى ءبولىپ ايتۋ، جۇمباق شەشۋ سياقتى ويىندار بالانى بەلسەندى ويلانۋعا، دۇرىس دىبىستاۋعا ۇيرەتەدى. بۇل ويىندار سويلەۋ اپپاراتىن جاتتىقتىرىپ قانا قويماي، بالانىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دە دامىتادى.
- لوگوپەديالىق جاتتىعۋلاردىڭ ناتيجەسىن قاشان كورۋگە بولادى؟ ەمى ۇزاق پا؟
- جاتتىعۋلار ناتيجەسى بىردەن كورىنبەۋى مۇمكىن، ءبىراق تۇراقتى تۇردە جۇمىس جاسالسا، ءبىر-ەكى اي ىشىندە وڭ وزگەرىستەر كورىنۋى ىقتيمال. كەيدە سويلەۋ بۇزىلىستارىنىڭ اۋىر تۇرلەرىندە ايتارلىقتاي ناتيجە كورۋ ءۇشىن بىرنەشە اي نەمەسە ودان دا كوپ ۋاقىت قاجەت بولادى. اسىرەسە، پسيحيكالىق- سويلەۋ دامۋى كەشەۋىلدەگەن بالالارعا لوگوپەد، دەفەكتولوگ ماماندارمەن ۇزاق مەرزىمدى جانە جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەۋ ماڭىزدى. ۋاقىت وتە كەلە بالا دىبىستاردى دۇرىس ايتۋ، سوزدىك قورىن كەڭەيتۋ، سويلەم قۇراستىرۋ سياقتى داعدىلاردى بىرتىندەپ مەڭگەرىپ، سويلەۋىنىڭ جاقسارعانىن كورسەتەدى.
تۇراقتى جۇمىس پەن شىدامدىلىقتىڭ ارقاسىندا بالا سويلەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرىپ، الەۋمەتتىك ورتادا ءوز ويىن ەركىن جەتكىزۋگە قابىلەتتى بولادى.
- ال لوگوپەديالىق تەراپيادا اتا-انانىڭ ءرولى قانداي؟
- لوگوپەديالىق تەراپيادا اتا- انانىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى، ويتكەنى بالالاردىڭ تىلدىك جانە سويلەۋ قابىلەتتەرىنىڭ دامۋى تەك لوگوپەدتىڭ جۇمىسىمەن شەكتەلمەيدى. اتا-انالار - بۇل پروتسەستىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارى. ولاردىڭ ءرولى بىرنەشە باعىتتا كورىنەدى:
اتا-انا تەراپيادا ۇيرەنگەن ادىستەردى بالالارمەن ۇيدە جۇيەلى تۇردە ورىنداپ، داعدىلاردىڭ بەكىتىلۋىنە كومەكتەسەدى. اتا-انا بالانىڭ تىلدىك دامۋىنداعى وزگەرىستەر مەن پروگرەستى باقىلاپ، لوگوپەدكە بالانىڭ جاعدايى تۋرالى اقپارات بەرىپ، تەراپيانىڭ ناتيجەلەرىن تالقىلايدى. بۇل لوگوپەدكە تەراپيا ادىستەرىن قاجەتىنە قاراي وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. اتا-انا بالانى لوگوپەديالىق ساباقتارعا ىنتالاندىرىپ، وعان موتيۆاتسيا بەرەدى. بۇل ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرىپ، بالانىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى. اتا-انا بالالارعا تىلدىك ورتا قالىپتاستىرىپ، باي تىلدىك قور جاساۋعا تىرىسۋى قاجەت. بۇل ءۇشىن ولار بالامەن كوپ سويلەسىپ، جاڭا سوزدەر مەن تىلدىك قۇرىلىمداردى قولدانۋى كەرەك.
- ۇيدە اتا-انا بالاعا قانداي كومەك كورسەتە الادى جانە قولداۋ كورسەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى قانداي؟
- ءۇي جاعدايىندا اتا-انا بالالارعا ءارتۇرلى جولدارمەن كومەك كورسەتە الادى. ەڭ باستىسى - بالانىڭ دامۋى مەن وقۋىنا، جالپى ءال- اۋقاتىنا قولداۋ كورسەتۋ. بالانىڭ ەموتسيالارىن ءتۇسىنىپ، ونى تىڭداۋ، تۇسىنىستىكپەن قاراۋ، جىگەرلەندىرۋ ارقىلى اتا- انا بالاعا سەنىمدىلىك ۇيالاتىپ، ءوز كۇشىنە سەنۋىنە كومەكتەسەدى. ونىڭ جەتىستىكتەرىن اتاپ ءوتۋ دە ماڭىزدى.
سونىمەن قاتار، اتا-انا بالاعا سۇيىسپەنشىلىك، قۇرمەت جانە تۇسىنىستىك كورسەتىپ، ونىڭ جەكە قاسيەتتەرىن دامىتۋعا قولداۋ كورسەتە الادى.
- قازىرگى ستاتيستيكا نە دەيدى؟ لوگوپەدكە جۇگىنۋشىلەر سانى ارتىپ كەلە مە؟
- ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى لوگوپەدكە جۇگىنۋشىلەر سانى ارتقان. اسىرەسە، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سويلەۋ جانە ءتىل دامىتۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى سۇرانىس جوعارى. بالالاردا سويلەۋ كەمىستىكتەرىنىڭ كوبەيۋى بايقالادى، اسىرەسە اۋتيزم، ديسلەكسيا، ءتىل دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋى سياقتى جاعدايلار جيىلەپ كەتكەن.
سونىمەن قاتار، ەرەسەكتەر اراسىندا دا لوگوپەديالىق كومەككە دەگەن سۇرانىس وسۋدە، بۇل اسىرەسە ينسۋلت نەمەسە جۇيكە جۇيەسىنە اسەر ەتەتىن باسقا دا اۋرۋلاردان كەيىنگى قالپىنا كەلتىرۋ كەزەڭىندە ايقىن كورىنەدى.
- بالانىڭ ءتىلى ۋاقىتىندا شىقپاۋى سمارتفون نەمەسە تەلەديدار كورۋمەن بايلانىستى ما؟ وعان قانداي فاكتورلار اسەر ەتەدى؟
- تەلەديدار مەن سمارتفون قولدانۋ ءتىلدىڭ دامۋىنا تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن، ءبىراق ونى بىردەن ءتىلدىڭ كەش شىعۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى دەۋ دۇرىس ەمەس. سمارتفون نەمەسە تەلەديداردان مۋلتفيلمدەر مەن باعدارلامالاردى ۇزاق قاراۋ بالانىڭ سوزدىك قورىنىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن. سەبەبى، بالا ەكران الدىندا كوبىنەسە پاسسيۆتى تىڭداۋشى بولىپ وتىرادى، ال مۋلتفيلمدەر مەن باعدارلامالاردى وزگە تىلدە قاراۋ انا تىلىندەگى سوزدىك قورى مەن سويلەۋ قابىلەتىنە كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن.
ءتىل، نەگىزىنەن، الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناس ارقىلى داميدى، سوندىقتان ەكران الدىندا كوپ ۋاقىت وتكىزۋ بۇل ءوزارا ارەكەتتەسۋدى شەكتەيدى. سوندىقتان، اتا-انالار بالالاردىڭ تەلەديدار قاراۋ ۋاقىتىن شەكتەپ، قانداي باعدارلامالاردى قاراپ وتىرعانىنا مۇقيات نازار اۋدارىپ، شەكتەۋلى ۋاقىتقا عانا كورسەتكەنى ءجون.
اۆتور
داۋلەت ىزتىلەۋ
