اليما بيسەنوۆا: قازاق - موڭعول، تۇرىك، يران تايپاسىنان پايدا بولعان حالىق

الماتى. KAZINFORM - قازاقستان اۋماعىندا كوپتەگەن تۇركى تىلدەس تايپا بىرىگىپ، بىتە قايناسىپ، ارالاسۋ پروتسەسىنىڭ ناتيجەسىندە قازاق حالقى قالىپتاستى. بۇل تۋرالى فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، انتروپولوگ، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى سوتسيولوگيا جانە انتروپولوگيا كافەدراسىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى اليما بيسەنوۆا ايتتى.

- قازاق - قۇراما حالىق، موڭعول، تۇرىك، يران تەكتەس تايپالاردىڭ ارالاسقانىنان پايدا بولعان. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، قازىرگى ماڭعىستاۋ مەن اتىراۋ وڭىرىندە ەجەلگى زاماندا يران تىلدەس كوشپەندىلەر تۇرعان. سارماتتار، ماسساگەتتەر. ولار كەرەمەت جاۋىنگەر ەدى. سول جاۋىنگەرلىك ەرلىك پەن كۇشتى رۋحتى ءوزىمىزدىڭ كىشى ءجۇزدىڭ بويىنان كورۋگە بولادى. قازاقتا «ۇلى جۇزگە قاۋعا بەر دە مالعا قوي. ورتا جۇزگە قالام بەر دە داۋعا قوي. كىشى جۇزگە نايزا بەر دە جاۋعا قوي» دەگەن اتالى ءسوز بار، - دەيدى اليما بيسەنوۆا.

سونىمەن قاتار، عالىم «جوشى ۇلىسىنان بەرگى ۋاقىت ىشىندە قازاق بەت كەلبەتى جاعىنان وزگەردى مە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەردى.

- جوشى ۇلىسى – مۋلتي ەتنيكالىق يمپەريا. ياعني، ونىڭ قۇرامىندا ءارتۇرلى تايپا بولعان. اتاپ ايتساق، قىپشاق، نايمان، كيتاندار (قازىر جوق)، قاتاعان جانە باسقالارى. بۇل تايپالاردى فيزيكالىق تۇرعىدان ءارتۇرلى بولدى دەپ قاراۋعا بولمايدى. ماسەلەن، شىڭعىس حان اقشىل سارى ادام بولعان. ءبىر وتباسىندا، ءبىر رۋدىڭ ىشىندە كەلبەتى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن ادامدار بولۋى مۇمكىن. سارى، قارا شاشتى، ۇزىن بويلى نەمەسە تاپال دەگەن سياقتى. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، - دەيدى سپيكەر.

ايتۋىنشا، جوشى ۇلىسى - ورتا ازيانىڭ تاريحىندا ماڭىزدى ورىن الاتىن، ءوز داۋىرىندە كەڭ اۋماقتى قامتىعان مەملەكەت.

شىڭعىسحاننىڭ ۇلكەن ۇلى جوشى حاننىڭ بيلىگىمەن قۇرىلعان بۇل ۇلىس كەيىننەن التىن وردا دەگەن اتپەن بەلگىلى بولدى.

جوشى ۇلىسىنىڭ تاريحى، مادەنيەتى - بۇگىنگى قازاق تاريحىنىڭ ىرگەلى بولشەگى.

- Recessive gene دەگەن بار. ماسەلەن، مەنىڭ كوزىم قارا. ءبىراق مەنىڭ انامنىڭ نەمەسە اجەمنىڭ كوزى كوك بولعان دەلىك، سول كوك كوزدى گەن مەنىڭ كەلبەتىمدە بولماسا دا مەنىڭ گەنەتيكالىق پۋلىمدا ساقتالادى. رەتى كەلگەندە ۇرپاعىمدا كورىنىس بەرۋى مۇمكىن، - دەپ ءتۇسىندىردى اليما بيسەنوۆا.

ەسكە سالساق، جوشى ۇلىسىنىڭ 800 جىلدىعىنا ارنالعان كونفەرەنسيالاردىڭ بىرىندە سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىس تانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى دۇكەن ءماسىمحان ۇلى شىڭعىس حان مەن جوشى ۇلىسى بولماعاندا ورتا ازيا حالقى اراب-پارسى ءتىلدى بولۋى مۇمكىن ەدى دەگەن پىكىر ايتقان بولاتىن.

سونداي-اق ق ر ۇ ع ا اكادەميگى دارحان قىدىرالى جوشى حاننىڭ قازاق تاريحىنداعى ءرولىن تۇسىندىرگەن ەدى.

تاياۋدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن جوشى ۇلىسى زەرتتەۋ عىلىمي ينستيتۋتى قۇرىلدى.

تۇركيالىق كينوكومپانيا جوشى حان تۋرالى سەريال ءتۇسىرىپ جاتىر.

اۆتور

الما مۇقانوۆا