الەمنىڭ كەي ەلىندە تۋىستىق نەكە ۇردىسكە اينالعان
استانا. قازاقپارات - تۋىستىق نەكە - قازاققا جات ۇعىم. ال الەمنىڭ كەي ەلىندە بۇل ۇردىسكە اينالعان. ال باسقا ۇلتتاردا، اسىرەسە ەۋروپا، تۇرىكتەر جانە وزبەكتەردە بولەلەردىڭ ءوزارا ۇيلەنۋى كەڭ تاراعان.
جاقىن اعايىندار اراسىندا بولعان نەكەدەن جەر بەتىندە ميلليونداعان ادام تۇقىم قۋالايتىن ءتۇرلى اۋرۋعا ۇشىرايدى. وكىنىشتىسى، مۇنداي دەرتتىڭ ەمى جوق. بالالارى كەمباعال بولىپ تۋىپ، ءتۇرلى گەنەتيكالىق اۋرۋلارعا تاپ بولادى. تۋىستىق نەكە ءبىر كەزدەرى اقسۇيەكتەر اراسىندا سانگە اينالعان. قازىر بۇل ءۇردىس قالاي؟
ءداستۇردىڭ وزىعى بار، توزىعى بار... پاكىستاندا تۋىسىنا ۇيلەنەتىندەر كوپ. نەكەنىڭ %80-ءى وسىنداي. ياعني، بۇل ەلدە جاقىن-جۋىعىمەن شاڭىراق كوتەرە بەرەدى. ۇلى بريتانيا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا، بۇل ەلدەگى پاكىستان قاۋىمداستىعىندا دۇنيەگە كەلەتىن سابيلەردىڭ %30- ءى - كەمتار. ويتكەنى بريتاندىق پاكىستاندىقتاردىڭ %50- تەن استامى نەمەرە اعاسىنا تۇرمىسقا شىعادى. برەدفورد قالاسىندا بۇل - تۋىستىق نەكەنىڭ %75- ءى. جالپى پاكىستاندا «بۇلايشا جاقىن تۋىستارىمەن نەكەگە تۇرۋ بايلىقتىڭ وتباسىنان شىعىپ كەتپەۋى ءۇشىن»، - دەيدى. ەسەسىنە اجىراسۋشىلار نەكەن- ساياق. ال ۇرپاق قامىن ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق.
«تۋابىتتى اۋرۋى بار بالانىڭ نەگىزگى دەرتى - ادەتتە جۇرەك نەمەسە جۇيكە جۇيەسى پروبلەمالارى، كەيدە شەتىنەپ تە جاتادى. سونداي-اق اقىل-وي جەتىسپەۋشىلىگى، سان ءتۇرلى نيەۆرولوگيالىق جۇيكە اۋرۋلارى، ودان قالدى اياق-قول كەمىستىگى كوپ»، - نيل سمولل، برەدفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى.
تۋىستىق نەكەگە جول جوق
تۋىستىق نەكە - كورشىلەس وزبەكستاندا دا وتكىر تۇرعان ماسەلە. ماسەلەن، بىلتىر 201 تۋىستىق نەكە تىركەلگەن. 1998-جىلى مەملەكەت بۇعان زاڭ جۇزىندە تىيىم سالعان. سوعان قاراماستان اۋىلدىق جەرلەردە تۋعان-تۋىسپەن قىز الىسۋ ءداستۇرى ءالى ۇزىلمەگەن. مۇنداي نەكەدە دۇنيەگە كەلگەن بالادان تۋا بىتكەننەن دەنساۋلىق كەمشىلىكتەرى، دەفورماتسياسى جانە حروموسومالىق بۇزىلۋلار بولادى.
ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، وزبەكستاننىڭ وڭتۇستىك وبلىستارىندا تۋىستىق نەكە كوپ. اسىرەسە سۇرحانداريا، قاشقاداريا جانە سىرداريا وبلىستارى. ءتىپتى اتالعان وڭىرلەردەگى احۋال وتباسى مينيسترلىگىنىڭ باقىلاۋىنا وتكەن. اعايىن اراسىنداعى قۇدالىق اعايىن اراسىندا قىز الىسقان كەزدە دۇنيەگە نارەستە از كەلەدى. ەسەسىنە وزگە جەردەن قىز العاندار بالانى دا، نەمەرەنى دە كوبىرەك سۇيگەن. ەۋروپالىق ماماندار وسىلاي دەيدى.
بۇل پىكىردى امەريكالىقتار دا قوستايدى. ماسەلەن، ا ق ش-تىڭ 31 شتاتىندا اعايىننىڭ ءبىر-بىرىنەن قىز الىپ، قىز بەرۋىنە تىيىم سالىنعان. ۇلتتىق گەنەتيكتەر قوعامىنىڭ ماماندارى دۇنيەگە كەلەتىن وزگە بالالارمەن سالىستىرعاندا تۋىستار اراسىنداعى بالالاردا سىرقات 2-3 ەسە كوپ بولاتىنىن جاسىرمايدى.
«ناشاقورلار مەن ماسكۇنەمدەر، بۇزاقىلار دا وسىنداي نەكەدەن كوپ تارايدى»، - دەيدى. ەۋروپا ەلدەرىندە وزدەرىن اقسۇيەك سانايتىن كورولدەر، پاتشالار مەن يمپەراتورلار، كنيازدار مەن گرافتار اراسىندا ءبىر-بىرىنە قۇدا ءتۇسىپ، بالالارىن ۇيلەندىرىپ، قىزدارىن تۇرمىسقا بەرەتىن سالت-ءداستۇر بولعانى تاريحتان بەلگىلى. بىرتە-بىرتە الگىلەردىڭ اراسىندا سان ءتۇرلى تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلار كوبەيىپ، قاندارى بۇزىلىپ، كوپشىلىگى باقىتسىز عۇمىر كەشتى. ماسەلەن، اتاقتى كلەوپاترا، چارلز دارۆين، البەرت ەينشتەين، ا ق ش پرەزيدەنتى فرانكلين رۋزۆەلت - بۇل سوزگە دالەل. بۇل تۇلعالار اعايىنداس جۇپتاردىڭ ۇرپاقتارى بولعان. الەمدە تەڭدەسسىز جاڭالىقتار اشقانىمەن، كوپتىڭ ەسىندە بۇل ادامدار بىرتۇرلىلىگىمەن قالدى.
www.24.kz
