الماتىدا قانداي عيماراتتار جەر سىلكىنىسىنە ءتوزىمدى؟
استانا. قازاقپارات - بۇل سۇراق قالانىڭ كەز كەلگەن تۇرعىنىن مازالايتىنى انىق. مەگاپوليستە قازىر عيماراتتاردىڭ سەيسموتۇراقتىلىعىن تەكسەرۋ جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. ونىڭ الدىن الا ناتيجەسى قانداي؟
جەر استىنداعى تەكتونيكالىق جارىقشاقتارعا قۇرىلىس سالۋعا بولا ما جانە ولاردا ءومىر ءسۇرۋ قانشالىقتى قاۋىپتى؟ الماتى قالاسىنىڭ سەيميكالىق قاۋىپتىلىگى - 9-10 بال. بۇل قازىر ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. بۇل ولشەمدەر توپىراقتىڭ تىعىزدىعىنا قاراي انىقتالعان.
ماماندار: «جۇمىر تاستى جەرلەر ءزىلزالا كەزىندە بەكەمدەۋ بولادى»، - دەيدى. شاھاردىڭ اۋماعىن سەيسميكالىق ميكرواۋدانداستىرۋ كارتاسىندا بۇل جەرلەر سارى تۇسپەن بەرىلگەن. «ال جەراستى سۋلارى جاقىن ورنالاسقان اۋداندار، تاۋ بەتكەيى مەن وزەن جاعاسىنداعى جەرلەر قاۋىپتى ايماق قاتارىندا. بۇل جەرلەردىڭ توپىراعى بوس كەلەدى»، - دەيدى ماماندار.
مۇحتار حايداروۆ، سەيسمولوگ:
- بوس توپىراقتى جەرلەر جەر سىلكىنىسى كەزىندە سۋسىپ، توپىراق قۇرامىنداعى ۇيكەلىس جويىلادى. مۇنداي توپىراقتار بىرنەشە سەكۋندتا سۇيىق ماسساعا اينالادى. سوندىقتان قانشا جەردەن بەرىك قۇرىلىس سالساڭىز دا، ءۇي قيسايادى. قيسايىپ قانا قويسا جاقسى، قۇلاۋى دا مۇمكىن. سوندىقتان مىندەتتى تۇردە توپىراقتىڭ جاعدايىن ەسكەرۋ كەرەك. مىسالى، تەررەنكۋردا سەرۋەندەپ جۇرگەندە بايقايمىن، جاعالاۋدا تۇرعان جەكە ۇيلەر كوپ. قاتتى جەر سىلكىنىسى بولسا، بۇل ۇيلەردىڭ جاعدايى قيىن.
سەيسمولوگيا ينستيتۋتى جاساعان ميكرواۋدانداستىرۋ كارتاسىنداعى تەكتونيكالىق جارىقشاقتار دا قاۋىپتى. «بۇل جارىقشاقتاردا بەلسەندى تەكتونيكالىق تىرشىلىك بار»، - دەيدى عالىمدار. ياعني، وراسان زور تەمپەراتۋرا قىسىمىنداعى سۇيىقتىقتار، گازدار بار. جەر استىنداعى مۇنداي بەلسەندى ايماقتى ەسكەرمەي، ارنايى ەسەپتەۋلەرسىز قۇرىلىس سالۋ ايتپاسا دا قاۋىپتى.
مۇحتار حايداروۆ، سەيسمولوگ:
- تەكتونيكالىق جارىقشاقتارعا سالىنعان عيماراتتار، سىپايى تۇردە ايتقاندا، جەلگە ۇشقان كاپيتال دەر ەدىم. ال شىندىعىندا بۇل عيماراتتاردا ءومىر ءسۇرۋ اسا قاۋىپتى. جەر استىندا ۇنەمى قوزعالىستار بولىپ تۇراتىندىقتان، ۋاقىت وتە عيماراتقا مەحانيكالىق اسەرى بولادى.
«تەكتونيكالىق جارىقشاقتاردا سالىنعان قۇرىلىستىڭ سەيسميكالىق جۇكتەمەسى 1,5-2 ەسەگە كوپ»، - دەيدى قازاق قۇرىلىس-ساۋلەت عىلىمي زەرتتەۋ ينستۋتيتىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى ەرالى شوقپاروۆ.
سوندىقتان كەز كەلگەن تەكتونيكالىق جارىقشاقتاردا سالىناتىن عيماراتتارعا جەكە قۇرىلىس نورماسى جاسالادى. باستى تالاپ، نىسان 9 قاباتتان اسپاۋى كەرەك.
ەرالى شوقپاروۆ، «قازق س ع ز ي» ا ق ءوندىرىس بويىنشا باسقارۋشى ديرەكتورى:
- الماتى قالاسىنداعى «رازلومدار» ەكى تۇرگە بولىنەدى. اكتيۆتى جانە اكتيۆتى ەمەس دەپ. سوندىقتان وسى جاقىندا ءبىز ينستيتۋت سەيسمولوگيا ماماندارىمەن جۇمىس ىستەگەندە بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالاسىندا ورنالاسقان «رازلومداردىڭ» كوپشىلىگى اكتيۆتى ەمەس. «اكتيۆتى «رازلومدار» ول جوڭعار الاتاۋىندا، تاۋلى ايماقتاردا ورنالاسقان جەرلەردە»، - دەپ ءبىزدى سەندىردى.
23-قاڭتاردا بولعان جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن الماتىلىقتاردىڭ كوڭىلى الاڭ. ارا-تۇرا بولعان افتەرشوكتاردى سەزىپ تۇرادى. توتەنشە جاعدايلار قىزمەتىنە قوڭىراۋ شالىپ، جەر سىلكىنىسى كەزىندە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن سۇرايتىنداردىڭ سانى ارتقان. ەڭ باستى مازالايتىن سۇراق: قالادا قانداي عيماراتتار قاۋىپسىز؟
ەرالى شوقپاروۆ، «قاز ق س ع ز ي» ا ق ءوندىرىس بويىنشا باسقارۋشى ديرەكتورى:
- الماتى قالاسىندا كەڭەس وداعى داۋىرىندە بارلىق ۇيلەر تيپتىك ۇيلەر بولعان. كوپقاباتتى پانەل ۇيلەر دەپ ايتامىز عوي. سونىڭ ءبارىن كەزىندە ءبىزدىڭ ينستيتۋت ماماندارىمەن ۆيبروديناميكالىق تەكسەرىستەن وتكەن ۇيلەر- بۇلاردىڭ ءبارى. سوندىقتان ول ۇيلەر سەيسميكاعا ءتوزىمدى. الماتى قالاسىندا سالىنعان، سالىنىپ جاتقان ۇيلەردىڭ ءبارى - مونوليتتىك ۇيلەر. ولار سەيسميكاعا ءتوزىمدى.
الماتىدا عيماراتتاردىڭ سەيسموتۇراقتىلىعىن تەكسەرۋ جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. 2017-2018-جىلدارى 10525 نىسان پاسپورتيزاتسيادان ءوتتى. ناتيجەسىندە ولاردىڭ %30- ءى جەر سىلكىنىسىنە ءتوزىمسىز ەكەنى انىقتالعان. ولاردىڭ قاتارىندا تۇرعىن ۇيلەر مەن بالاباقشا، مەكتەپ، اۋرۋحانالار سەكىلدى الەۋمەتتىك نىساندار بار. قازىرگى ۋاقىتتا ءالسىز عيماراتتاردىڭ بەرىكتىگىن كۇشەيتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ال عيماراتتاردىڭ سەيسموتۇراقتىلىعىن تەكسەرۋ بيىلعى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا اياقتالادى.
سەيسميكالىق كارتانى سەيسمولوگيا ينستيتۋتى ازىرلەگەن. وندا جەر سىلكىنىسىنىڭ قارقىندىلىعى بويىنشا اۋماقتار (اشىق تۇستەن قويۋعا دەيىن)، سونداي-اق قالا ارقىلى وتەتىن تەكتونيكالىق جارىقتار (سارى ءتۇس) كورسەتىلگەن. كارتانىڭ تولىق نۇسقاسىن مىنا سىلتەمە ارقىلى كورە الاسىز (كارتانى اشۋعا ءبىراز ۋاقىت كەتەدى، جۇكتەلۋىن كۇتىڭىز نەمەسە ساقتاپ الىڭىز).
ت ج م سەيسمولوگيا ينستيتۋتىندا الماتىدا جەر استى سۋلارىنىڭ دەڭگەيى جوعارى، رايىمبەك داڭعىلىنىڭ سولتۇستىگىندە (تومەندە) ورنالاسقان ايماقتار سەيسميكا تۇرعىسىنان ەڭ قولايسىز دەپ ساناۋعا بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. كوك-توبە تاۋى اۋدانىنداعى جانە دوستىق داڭعىلىنىڭ شىعىسىنداعى قالانىڭ تاۋ بوكتەرىندەگى اۋماقتارى دا سەيسميكالىق جاعىنان قولايسىز سانالادى.
www.24.kz
