اۋعانستان ترافيگى: تاليبان ەسىرتكى ارنالارىن جويا الدى ما
استانا. KAZINFORM – ب ۇ ۇ مالىمەتىنە قاراعاندا، گەروين مەن مەتامفەتاميندى ءوندىرۋ جاعىنان الدىڭعى قاتاردا بولعان اۋعانستاندا ەسىرتكىنىڭ ءدامىن تاتقان ءتورت ميلليونعا جۋىق ادام بار. سونىمەن قاتار، بۇل مەملەكەتتەن شىققان ەسىرتكى زاڭسىز ەكسپورتقا باعىتتالىپ جاتىر.
وسى ورايدا ەسىرتكى تاراتۋدىڭ ەڭ ءىرى ارناسىنىڭ ماسەلەسى مەن تالىپتەردىڭ ترافيكتى توقتاتۋ باعىتىندا قالاي كۇرەسىپ جاتقانى جايىندا مالىمەتتەردى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
نەگىزىنەن، ەسىرتكى ءوندىرۋ جانە ونى الەمدىك نارىققا جەتكىزۋ ماسەلەسى ۇنەمى اۋعانستانداعى قاقتىعىستارمەن قاتار ءجۇردى. بۇل رەتتە 1970- جىلدارداعى توڭكەرىستەردى، 1980-2020 -جىلدارداعا شەتەلدىك كۇشتەردىڭ كىرۋى مەن ىشكى قاقتىعىستاردى اتاپ وتۋگە بولادى. مۇنداي قاقتىعىستار مەن سوعىستار ورتالىق بيلىكتى السىرەتىپ وتىردى. اپيىن ەسىرتكىسى ونى وسىرەتىن شارۋالاردان باستاپ ساۋداگەرلەرگە، تاسىمالداۋشىلارعا جانە دالا كومانديرلەرىنە «جەڭىل اقشا» اكەلدى.
شىن مانىندە، ەسىرتكى پروبلەماسى ورتالىق بيلىكتىڭ قاتاڭ ۇستانىمىنا، ونىڭ ەلدەگى ءارى ىشكى پروۆينتسيالارىنداعى جاعدايدى باقىلاۋ مۇمكىندىگىمەن بايلانىستى. وسى تۇرعىدان العاندا، تاليبان اۋعانستاندا كەيىنگى 45 جىلدا بيلىگى ەلدىڭ باسىم بولىگىنە جەتكەن العاشقى ۇكىمەت. دەگەنمەن، ولارعا قارسى ىشكى كۇشتەر دە بار. بۇل رەتتە بۇرىنعى بيلىكتىڭ كەيبىر وكىلدەرى جانە 1996-2001 -جىلدار ارالىعىندا تاليبانعا قارسى سوعىسقان سولتۇستىك اليانستى اتاپ وتكەن ءجون. الايدا، تالىپتەر ەلدىڭ بارلىق اۋماعىندا بيلىگىن جاساپ وتىر جانە ولاردىڭ باقىلاۋىندا ەمەس ايماقتاردىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى اقپارات جوق.
تالىپتەر جەتىستىگى
بۇل جاعدايدا اپيىن وندىرۋگە تىيىم سالۋ - ورتالىق بيلىكتىڭ الەۋەتىن ىسكە اسىرۋداعى تاليباننىڭ مۇمكىندىگىن تانىتادى. ەگەر ولار ەسىرتكىگە تولىقتاي توسقاۋىل قويسا، بۇل جاعداي تالىپتەردىڭ بيلىگىن ايقىن كورسەتەدى. سوندىقتان بۇل ولاردىڭ باسقارۋىن جالعاستىرۋ ءۇشىن ماڭىزدى ءسات دەسەك بولادى.
تالىپتەر العاش رەت 2000-2001 - جىلدارى بيلىكتە بولعان كەزدە ەسىرتكى وندىرىسىنە تىيىم سالۋعا تىرىستى. سول كەزدە اپيىن القاپتارىن 10 ەسەگە قىسقارتىپ، 80 مىڭنان 8 مىڭ گەكتارعا دەيىن ازايتتى. وسىدان كەيىن ەسىرتكىنىڭ ءبىر كەلىسى 100-دەن 750 دوللارعا دەيىن ءوستى. ولار 2021 - جىلدىڭ تامىزىندا بيلىككە قايتا كەلگەن كەزدە، اۋعانستاننىڭ بۇدان بىلاي اپيىن وندىرەتىن ەل بولمايتىنىن بىردەن جاريالادى. بۇل تۋرالى 2021 - جىلدىڭ 18-تامىزىندا تاليباننىڭ رەسمي وكىلى زابيۋللا مۋدجاحيد ايتتى. وسى ورايدا ول اۋعانستانعا بۇل سالادا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ كومەگى قاجەت بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. 2022 - جىلدىڭ 3-ساۋىرىندە قوزعالىستىڭ جوعارعى كوشباسشىسى حايباتۋللا احۋندزادا بۇكىل اۋعانستاندا اپيىن كوكنارىن وسىرۋگە قاتاڭ تىيىم سالىنعانىن مالىمدەدى. دەمەك، رەسمي ۇستانىم ناقتى ايقىندالدى.
العاشىندا تالىپتەر جىلدام ناتيجەگە جەتە المادى. 2022 - جىلى اپيىن القاپتارى 32 پايىزعا ءوسىپ، 233 مىڭ گەكتاردى قۇرادى. بۇل رەتتە ونىڭ باعاسى ءبىر جىلدا ءۇش ەسەگە ءوستى. ب ۇ ۇ ەسىرتكى جانە قىلمىس جونىندەگى باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2023 - جىلى وسى القاپتار 233 مىڭ گەكتاردان 10800 گەكتارعا دەيىن ازايدى. ۇيىم وسى دەرەكتەردى سپۋتنيكتىك سۋرەتتەرگە سۇيەنىپ جاريالادى.
يرانعا باعىتتالعان كانال
جالپى، تالىپتەر اپيىن ەگىستىكتەرىن قۇرتىپ جاتىر دەگەن اقپارات كوپ تارادى. بۇعان قوسا، ولار يران پوليتسياسىمەن بىرلەسىپ ەسىرتكى ساۋداگەرلەرىنە قارسى وپەراتسيا جۇرگىزىپ جاتىر. يران ءۇشىن اۋعان اپيىنى مەن ودان وندىرىلگەن گەروين وتە كۇردەلى پروبلەما سانالادى.
ەسىرتكى بۇعان دەيىن دە يران مەن اۋعانستان شەكاراسى ارقىلى ءوتىپ كەلدى، كەيدە ءتىپتى كونترابانداشىلارمەن قاقتىعىستار دا بولىپ تۇردى. ارينە، بۇل جاعداي اۋعانستانداعى ورتالىق بيلىكتىڭ السىزدىگىنەن ورىن الىپ جاتتى. قازىر جاعداي تاليباننىڭ ەسىرتكىگە قارسى ساياساتىنا بايلانىستى ءبىرشاما وزگەرىپ جاتقان سياقتى.
2022 - جىلدىڭ تامىز ايىندا يراندىق شەكاراشىلار اۋعانستاننىڭ قولداۋىمەن شەكارادا 1,4 توننا اپيىن تاركىلەدى. ءبىر اي بۇرىن 800 كەلى اپيىن، گاشيش جانە باسقا دا ەسىرتكى تۇرلەرى انىقتالدى. سوندىقتان اۋعانستاندا اپيىندى ءوندىرۋ جانە تاسىمالداۋ قيىنداپ بارادى.
ورتالىق ازياعا تاسىمالداۋ جولى
ءبىراق مۇنداي وڭ وزگەرىستەرگە قاراماستان، اۋعانستاندا ەسىرتكى ءوندىرۋ ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. بۇعان ەسىرتكىنىڭ ءىرى كولەمدەگى تاسىمالدارىن انىقتاۋ دەرەكتەرى دالەل بولىپ تۇر. 2023 - جىلدىڭ قىركۇيەگىندە تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىندە 2022 - جىلى شەكارادا 5 توننا ەسىرتكى تاركىلەنگەنىن ايتتى.
2023 - جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ەسىرتكى زاتتارىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەس جونىندەگى ورتالىق ازيا وڭىرلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اتاگەلدى يازلىيەۆ ءتيىستى مالىمتتەردى ۇسىنىپ، 2023 - جىلدىڭ 9 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ورتالىق ازيا ەلدەرىندە تاركىلەنگەن ەسىرتكى كولەمى 2022 - جىلمەن سالىستىرعاندا %100- عا وسكەنىن مالىمدەدى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل اۋعانستاندا ەرتەرەكتە جينالعان قوردان جەتكىزىلگەن نەمەسە ەسىرتكى ءوندىرۋ جالعاسىپ جاتىر.
2024 - جىلدىڭ تامىز ايىندا قازاقستان شەكاراشىلارى وزبەكستانمەن اراداعى شەكارادا، ياعني تۇركىستان وبلىسىندا 775 كەلى گەروين تاركىلەنگەنىن حابارلادى.
ارينە، ەسىرتكى ترافيگىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى عانا انىقتالىپ جاتقانى بەلگىلى.
جالپى العاندا، ءار جىلدارى بارلىق ەسىرتكى ترافيگىنىڭ 50-دەن %65- عا دەيىنگى كولەمى ورتالىق ازيا ارقىلى وتكەن دەپ حابارلانىپ ءجۇردى. قازىر جاعدايدىڭ قالاي ەكەنىن ناقتى ايتۋ قيىن. اۋعانستاندا اپيىنعا قاتىستى تالىپتەردىڭ تىيىمىنان كەيىن، مەتامفەتامين ءوندىرۋ كولەمى ايتارلىقتاي ءوستى دەگەن اقپارات بار. بۇل ەسىرتكى دە ءبىزدىڭ ءوڭىر ارقىلى ءوتۋى مۇمكىن.
ءبىر جاعىنان اۋعانستاندا وپيۋم ءوندىرۋ ازايىپ جاتىر جانە مۇنى ب ۇ ۇ باسقارماسى جاناما دەرەكتەرمەن راستادى. ەكىنشى جاعىنان، اۋعانستانعا كورشى مەملەكەتتەردە بۇل ەلدە ەسىرتكى ءوندىرۋ جالعاسىپ جاتىر دەگەن پىكىر بار، سەبەبى شەكارادا زاڭسىز ونىمدەردى تاركىلەۋ دەرەكتەرى ءالى دە بايقالىپ وتىر.
سونىمەن قاتار، اۋعان ەسىرتكىسىن الىپ جاتقان نەگىزگى نارىقتاردىڭ ماسەلەسى بار. يران، ەۋروپا، ورتالىق ازيا جانە باسقا دا ەلدەردە ناشاقورلار بارشىلىق. ونى ءوندىرۋ كولەمىنىڭ كۇرت تومەندەۋى باعانىڭ وسۋىنە جانە ءونىم تاپشىلىعىنا اكەلۋى كەرەك ەدى. ءبىراق بۇل جاعداي ءالى راستالعان جوق.
تاليبان تىيىمىنا دەيىن وندىرىلگەن بۇرىنعى ەسىرتكى قورى ءالى دە جەتكىزىلىپ جاتقان بولۋى مۇمكىن. الايدا اۋعانستاننىڭ كەيبىر ايماعىنا تالىپتەر باقىلاۋ جاساماي وتىر دەگەن ءۋاج بار.
وسى جەردە ايتا كەتەتىن جايت، تالىپتەردە قازىرگى بيۋروكراتيالىق مەملەكەتتەردەگىدەي پوليتسيا جۇيەسى قالىپتاسپاعان.
قالاي بولعاندا دا، تالىپتەر ەسىرتكىگە قارسى كۇرەستە ءبىراز جۇمىس اتقاردى. دەگەنمەن، ولاردىڭ بۇكىل ەل بويىنشا ءوز شەشىمىن ورىنداۋعا مۇمكىندىگى جوق ەكەنى انىق. سوندىقتان وسى ەلدىڭ كەيبىر تۇرعىندارى اپيىندى كوكنار ءوسىرىپ ءجۇر جانە مەتامفەتامين ءوندىرىپ، ونىڭ ءبارىن بۇكىل الەمگە تاسىمالدايدى. بۇل جاعداي تاليباننىڭ بيلىك ورتالىقتارىنان الىس جەردە، ياعني نازاردان تىس قالعان اۋماقتاردا بولۋى مۇمكىن.
اۆتور
رۋسلان عابباسوۆ
