ۇيقىمىز ايعا دا بايلانىستى

استانا. قازاقپارات - كەيدە ۇيقىمىز بۇزىلىپ، ەرتە جاتساق تا ۇيقىمىز قانباي مەڭ-زەڭ كۇي كەشەتىن كەزدەرىمىز بولادى. وعان قاتىستى شەتەلدىك عالىمدار ءوز دالەلدەرىن كەلتىرۋدە...

بىرنەشە جىل بۇرىن حرونوبيولوگ كريستيان كايوحەن مەن ونىڭ بازەل (شۆەيساريا) ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ارىپتەستەرى تۇسكە بايلانىستى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ەكەن.

زەرتتەۋگە قاتىسقان 33 ەرىكتى ۇيقىعا كەتكەندە عالىمدار ولاردىڭ مي بەلسەندىلىكتەرىن، كوز الماسىنىڭ قوزعالىسى مەن گارموندار دەڭگەيىن باقىلاعان. ول كەزدە ولار ادامنىڭ ءتۇس كورۋىن جىنىسى مەن جاسىنا قاراي زەرتتەگەن. ءبىراق سونىڭ بارىسىندا ادامنىڭ تىنىعۋىنا جەر سەرىگى اي دا اسەر ەتەتىنىن انىقتاعان. «ايدى كوزبەن كورمەي-اق، ونىڭ فازاسى قانداي ەكەنىن بىلمەسەك تە، اي سيكلى ءبىزدىڭ تۇسىمىزگە اسەر ەتەدى»دەيدى كريستيان كايوحەن.

بارلىق قاتىسۋشىلار اي تولىقسىعان ءتۇننىڭ تاڭەرتەڭىندە وزدەرىن شارشاڭقى، ءالجۋاز سەزىنگەندەرىن ايتىپتى. ايدىڭ تولىقسىعان كۇندەرىندە ولار ۇيقىعا كوز ىلىكتىرىپ، ءتىنىعۋ ءۇشىن ارتىق بەس مينۋت ۋاقىتتى قاجەت ەتىپتى جانە 20 مينۋتقا از ۇيىقتاعان. سونداي-اق تاۋلىك ريتمىن رەتتەيتىن مەلاتونين گارمونىنىڭ دەڭگەيى مەن مي بەلسەندىلىگى ءوز نورماسىنان شامامەن 30 پايىزعا دەيىن تومەندەگەنىن جەتكىزىپتى عالىمدار. ال بۇدان تىس، ۇلى بريتانياداعى سۋررەي ۋنيۆەرسيتەتىندە تاۋلىكتىك سيكلدى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن مالكوم فون شانستىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋگە قاتىسقاندار تەرەزەسى جوق بولمەدە ۇيىقتاعان. وعان قوسا، ايدىڭ فازاسىنا دا، دەمەك وزگەرىپ وتىراتىنىنا دا ءمان بەرمەگەن. عالىمدار بولسا، ادامداردىڭ ۇيقىلارىنىڭ دۇرىس بولماۋى ايدىڭ تولىقسىعان كۇندەرىمەن تۇسپا-تۇس كەلگەنىن كەيىنىرەك بايقاعان. سوندىقتان ول دا شۆەيساريالىق ارىپتەستەرىنىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىن قۇپتاپ وتىر. كايوحەن مەن ونىڭ ارىپتەستەرى اي فازاسىنىڭ ادام اعزاسىنا اسەر ەتەتىندىگىنە بايلانىستى العاشقى دالەلدەردى تاپقاندىعىن مويىندايدى.

«العاشىندا ادام اي تولىقسىعان كۇنى از ۇيىقتاپ، سەرگەك بولۋعا باعدارلانىپ العان. ويتكەنى جىرتقىش اڭدار، اسىرەسە، سول ايدىڭ جارىعىندا شىعاتىندىقتان، ۇڭگىرلەردە تۇرعان كەزىندە اتا-بابالارىمىزعا وزدەرىن قورعاۋعا تۋرا كەلگەن. سول ادەت وسى ۋاقىتقا دەيىن ساقتالىپ قالۋى مۇمكىن»دەگەن بولجامىن ايتادى كايوحەن.

الايدا بۇل قۇبىلىستى عالىمدار «اي سيكلىنىڭ ساعاتى» دەپ اتادى. بۇل ءبىزدىڭ اعزامىزدا تىقىلداپ، قانداي فيزيولوگيالىق پروسەستەردى قاشان جۇرگىزۋ كەرەك ەكەندىگىن انىقتايدى. اي تولىقسىعان بەتتە اعزا اي سيكلىنىڭ ساعاتىمەن سالىستىرىلىپ، جاقىن اراداعى بەس-التى تۇندە ساق بولۋى كەرەكتىگىن سەزىنبەك.

«ايدىڭ بىزگە وسىنداي اسەرى بارىنا سەنۋ قيىن. الايدا ادامنىڭ كوزى ايدىڭ جارىعىن باسقا نارسەلەردەن اجىراتىپ تانۋعا قاۋقارلى. سوندىقتان قالاي بولعاندا دا ءبىزدىڭ جەر سەرىگىمەن بايلانىسىمىز بولۋى مۇمكىن» دەپ تۇجىرىمدايدى شانس. دەگەنمەن اي تولعان ءتۇنى ۇيقى قانباۋشىلىقپەن قالاي كۇرەسۋ جولى جايىندا ەشقانداي دالەلدەمە جوق. ەندىگى كەزەكتە شەتەل عالىمدارى وسى قۇبىلىسقا بايلانىستى ءالى دە زەرتتەۋلەر جۇرگىزبەك ەكەن.

نۇرسۇلۋ مىرزاحمەت