ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭى: ا ق ش پەن ورتالىق ازيا ەلدەرى كوشباسشىلارى كەزدەستى
ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسى اياسىندا ا ق ش پرەزيدەنتى دجو بايدەن «С5+1»فورماتىندا العاش رەت قازاقستان، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان پرەزيدەنتتەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات اق ۇيگە سىلتەمە جاساپ.
مەملەكەت باسشىلارى قاۋىپسىزدىك، ساۋدا جانە ينۆەستيتسيا، وڭىرلىك بايلانىستار، سونداي-اق بارلىق ەلدىڭ ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن قۇرمەتتەۋ قاجەتتىگى سياقتى ءبىرقاتار ماسەلەنى تالقىلادى.
پرەزيدەنت دجو بايدەن ارىپتەستەرىنىڭ اقش پەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى اراسىنداعى بايلانىستاردى «С5+1»اياسىندا ودان ءارى نىعايتۋ بويىنشا پىكىرلەرىن تىڭداپ، قارىم-قاتىناستاردى ىلگەرىلەتۋ ۇسىنىستارىنا قولداۋ ءبىلدىردى.
«С5+1»شەڭبەرىندە قاتىم-قاتىناستى دامىتۋ
اتلانتيكالىق كەڭەس ەۋرازيالىق ورتالىعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى مارك تەمنيتسكي اتاپ وتكەندەي، نيۋ-يوركتەگى وتىرىس ا ق ش پرەزيدەنتى دجو بايدەن مەن ورتالىق ازياداعى 5 ەلدىڭ باسشىلارى اراسىنداعى ديالوگتى جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «С5+1»فورماتىنىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى.
«دجو بايدەن مەن ورتالىق ازياداعى 5 ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى اراسىنداعى وتىرىس نەگىزىنەن سيمۆولدىق سيپاتتا ءوتتى. دەگەنمەن، بۇل تاراپتاردىڭ ديالوگتى جالعاستىرۋعا ۇمتىلىسىن قۋاتتايتىن «С5+1»فورماتىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىندادى. اتالعان باسقوسۋ ا ق ش پرەزيدەنتىنىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارىمەن العاشقى كەزدەسۋى بولدى. ول امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ «С5+1»ديپلوماتيالىق پلاتفورماسىنا دەگەن ەرەكشە ۇستانىمىن بىلدىرەدى»، - دەيدى مارك تەمنيتسكي.
ساراپشى كەزدەسۋ ۋاقىتىنىڭ شەكتەۋلى بولۋىنا بايلانىستى قاتىسۋشىلار باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاي الماعانىن اتاپ ءوتتى. الايدا، بۇل كەزدەسۋ فورماتى كەلەشەكتە جۇمىستى بارىنشا ناتيجەلى ەتۋگە باعىتتالعان.
ا ق ش پەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى ديالوگتى جالعاستىرۋ قاۋىپسىزدىك جانە ەكونوميكالىق سالاداعى بايلانىستاردى نىعايتۋعا ىقپال ەتپەك.
وسى ورايدا، ساراپشى بيىل ورتالىق ازيا باسشىلارىمەن كەزدەسكەن ا ق ش- تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەننىڭ: «قازىردىڭ وزىندە سان سالادا جۇمىس توپتارى قۇرىلدى، بۇل ا ق ش- تىڭ ايماق ەلدەرىنە كومەكتەسۋگە دەگەن ۇمتىلىسىنا ىقپال ەتەدى»، - دەگەن مالىمدەمەسىن ەسكە سالدى.
مارك تەمنيتسكيدىڭ پىكىرىنشە، «С5+1» فورماتىنداعى كەزدەسۋلەردەن كەيىن جاعدايدىڭ قالاي داميتىنىن كەسىپ ايتۋ ءالى ەرتە.
ا ق ش باسشىسى ارىپتەستەرىنە ايماقتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋدەگى سەرىكتەستىگى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىرىپ، شەكارا قاۋىپسىزدىگى، تەرروريزمگە قارسى كۇرەس جانە قۇقىقتىق ماسەلەلەر بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا نيەتتى ەكەنىن مالىمدەدى. دجو بايدەن قولايلى بيزنەس ورتا قالىپتاستىرۋ ارقىلى امەريكالىق كومپانيالاردى و ا- عا تارتۋ باستاماسىن دا تالقىلادى. سونداي-اق، USAID قازان ايىندا «С5+1»فورماتىنداعى مينيسترلەر كەڭەسىن ۇيىمداستىرىپ، تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋعا ىقپال ەتەتىن ناقتى ءىس-قيمىلداردى تالقىلاۋعا شاقىردى.
ا ق ش- تىڭ ورتالىق ازياعا باعىتتالعان ستراتەگياسى
ا ق ش پرەزيدەنتى دجو بايدەن «С5+1»ەلدەرى بولاشاقتا ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى يگەرۋ جانە تاۋار تاسىمالىنىڭ تىڭ باعىتتارىن قۇرۋ ءۇشىن ىنتىماقتاسۋى كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ول ءۇشىن «С5+1»فورماتىندا ديالوگ باستاۋدى ۇسىندى. بۇل – ا ق ش- تىڭ ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك دالىزىنە ينۆەستيتسيا سالۋ جۇمىستارىنىڭ جالعاسى بولارى انىق. سونداي-اق، اق ءۇي باسشىسى ازاماتتىق قوعامدى جانە ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جونىندەگى قىزمەتتى ودان ءارى قولداۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى.
ايماققا جانە ەلدەر اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا باعىتتالعان ا ق ش ستراتەگياسى وڭ باعاعا لايىق. بۇل پىكىردى پيتتسبۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قوعامدىق جانە حالىقارالىق قاتىناستار جوعارى مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى دجەننيفەر مۋرتازاشۆيلي ءبىلدىردى.
ساراپشى بۇل ا ق ش پرەزيدەنتى دجو بايدەن مەن ورتالىق ازياداعى 5 مەملەكەت باسشىلارىنىڭ العاشقى ماڭىزدى كەزدەسۋى بولدى دەپ سانايدى.
«ا ق ش- تىڭ ايماققا جانە ونىڭ ەلدەرى اراسىنداعى بايلانىستاردى نىعايتۋعا باعىتتالعان ستراتەگياسىنا وڭ باعا بەرۋگە بولادى. ويتكەنى، كوپتەگەن جىلدار بۇرىن ا ق ش- تىڭ ورتالىق ازياداعى مۇددەسى اۋعانستان مەن باسقا دا داعدارىسقا باعىتتالىپ كەلدى»، - دەپ ءمالىم ەتتى دجەننيفەر مۋرتازاشۆيلي.
بۇعان قوسا، ساراپشى كۇن تارتىبىنە ادام قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى سەرىكتەستىكتەن باسقا ەكونوميكالىق جانە وڭىرلىك ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن ەنگىزۋ ورىندى ەكەنىن ايتتى.
«مۇنداي ينتەگراتسيا ورتالىق ازيانى نىعايتادى، سونداي-اق امەريكالىق كومپانيالار مەن فيرمالارعا و ا- دا بيزنەس جۇرگىزۋدى جەڭىلدەتەدى. سونىمەن قاتار، ا ق ش تاراپىنان بولاتىن ينۆەستيتسيا اعىنىن ارتتىرۋى مۇمكىن»، - دەپ قورىتىندىلادى ساراپشى.
دجەننيفەر مۋرتازاشۆيلي ا ق ش- تىڭ ورتالىق ازيادان الىس ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەكتىگىنە توقتالدى. تيىسىنشە، بۇل وڭىردەگى مەملەكەتتەردىڭ رەسەي جانە قىتايمەن اراداعى ەكونوميكالىق جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى بايلانىستارى بەرىك.