وزىمە ۇقسايتىن جۇزدەرگە قاراپ، قانداستارىمدى كۇندە كورىپ ءجۇرۋ قانداي باقىت! - امەريكالىق انەلدىڭ جان سىرى
استانا. قازاقپارات - شەتەلدەگى قازاق بالالارى تۋرالى بىرنەشە جىلدان بەرى زەرتتەپ جۇرگەن ارىپتەسىم جانار بايسەمىزوۆانىڭ ەڭبەگى وراسان. بۇل تاقىرىپتا قانشاما دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى، قانشاما كەيىپكەردى ەكرانعا شىعارىپ، قازاقستاندىق قوعامعا، قازاققا تانىستىردى.
شەتەل اسقان قازاق بالالارىنىڭ قيلى تاعدىرى ءبارىمىز ءۇشىن سىن. سەبەبى جەردە ءبىر جەتىم جىلاسا، كوكتە مىڭ پەرىشتە كۇڭىرەنەدى دەگەن ءسوز بار. جەتىمىن جىلاتپاعان ەلمىز دەيمىز، ءبىراق قانشاما مىڭ قاراكوزىمىز شەتەل استى، جات ورتادا ءوستى. ولاردىڭ كەيىنگى تاعدىرى قالاي بولدى؟
ءتورت جاسىندا امەريكالىق وتباسى اسىراپ العان انەل ەسىمدى قىز ءوزىنىڭ شىققان تەگىن ىزدەپ، قازاقستانعا كەلگەن ەكەن. مۇمكىن، كومەگىمىز تيەر دەپ سۇقباتقا شاقىردىق. سۇقباتتاسا وتىرىپ، قازاق قىزىنىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنا، دۇنيەتانىمىنا تاڭ قالدىق. ونىڭ قازاق ءتىلىن، مادەنيەتىن، تاريحىن بىلۋگە دەگەن قۇلشىنىسىن كورىپ، سۇيسىندىك.
انەلدىڭ Ulysmedia.kz پورتالىنا بەرگەن سۇقباتىن ءوزى ايتقان سوزىمەن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.
«مەن كىممىن؟»
مەن قازاقستان جايلى، ءوزىمنىڭ بيولوگيالىق اتا-اناما، وزىمە قاتىستى مول ماعلۇمات الدىم، مەنىڭ ىزدەگەنىم دە وسى ەدى. مەن استانا مەن الماتىعا جاساعان ساپارىمدا، جاناردىڭ ارقاسىندا، ءوزىمدى قالاي اسىراپ العانىن، تۋعان اتا-انام كىمدەر ەكەنىن، ت. ب. مالىمەتتەرگە قول جەتكىزدىم. بۇل تۋرالى مەن بۇرىن-سوڭدى بىلمەگەنمىن. جانارمەن بىرگە دەرەكتى فيلم تۇسىردىك، الايدا ءوزىم ىزدەگەن مالىمەتتەرگە قاتىستى تىڭ دەرەك شىعا قويمادى. تەك جاقىندا الماتىداعى جەتىمدەر ۇيىندە كۇتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن جانمەن كەزدەسكەنىمدە، ول ماعان مەنىڭ بۇل جەرگە قالاي كەلگەنىمدى، سول كەزدە قانداي جاعداي بولۋى مۇمكىن ەكەندىگى تۋرالى ايتىپ بەردى. جەتىمدەر ءۇيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەنى ءوزىم ءومىر بويى ىزدەپ جۇرگەن شىندىققا ءبىر تابان جاقىنداتتى. ولار قولىمدا بار اقپاراتتاردى زەردەلەي كەلە مەنىڭ انام مەن اكەم كىم بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ بەردى. ارينە، بۇل اقپاراتتار دا قاتە بولۋى مۇمكىن. دەسە دە مەنىڭ ءومىر تاريحىما اسەر ەتكەن وسى ءبىر جايت اتا-انامنىڭ باسىنداعى احۋالدان دا از-ماز حابار بەرگەندەي.
«قازاقستان تۋرالى بىلگىم كەلدى»
ا ق ش- تىڭ چيكاگو ماڭىنداعى ەۆانستون قالاسىندا ءوستىم، امەريكالىق وتباسى اسىراپ العان ەدى. مەن تۇراتىن جەردە قازاق تۇرماق، ازياتتىق بالانى كەزىكتىرۋ قيىن. سوندىقتان مەن ولاردىڭ ورتاسىندا كوزگە ەرەكشە تۇسەتىنمىن. ءبىراق مەنى وتباسىم جاقسى قابىلدادى. كەز كەلگەن بالا قورشاعان ورتاسىنا، اينالاسىنداعى ادامدارعا قاتىستى مىڭ سان سۇراق قويادى، سول سەكىلدى مەندە دە وزىمە قاتىستى سۇراقتارىم كوپ بولدى. نەگە مەن مۇندايمىن دەگەندى كوپ ويلايتىنمىن. مەن ءوزىمنىڭ اسىراندى بالا ەكەنىمدى ءاۋ باستان ءبىلدىم. ءبىراق قانداي ۇلتتىڭ وكىلىمىن، ءتۇبىم كىم ەكەنىن بىلگىم كەلەتىن. مەنىڭ اتامەكەنىم قايدا، الەم كارتاسىنىڭ قاي جەرىندە ورنالاسقان، وسى سىندى مالىمەتتەردى بىلگىم كەلەتىن.
وسە كەلە بۇل مالىمەتتەردىڭ ءبىرازىن تاپتىم. دەسە دە وعان قاناعاتتانعان جوقپىن. ا ق ش- تاعى، ناقتى ەۆانستونداعى ومىرىمە قاتىستى ايتار بولسام، مەندە كوپتەگەن ارتىقشىلىقتار بولدى. دەگەنمەن ءتىلى قازاقشا شىققان بالانىڭ اعىلشىن ءتىلدى ورتاعا بەيىمدەلۋى، نەگە سەن اتا-اناڭا ۇقسامايسىڭ دەپ سۇراقتىڭ استىنا الۋلارى مەن ءۇشىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قيىندىق تۋدىردى. ءوزىڭ تۋرالى جانە قايدان شىققانىڭ تۋرالى كوبىرەك بىلگەن سايىن ولارعا دا ايتار جاۋابىڭ دايىن بولادى. مەن بىلگەن سايىن قۇنىعا ءتۇستىم، قازاق حالقى، مادەنيەتى جانە قازاقستان مەملەكەتى تۋرالى كوبىرەك بىلگىم كەلدى. بۇل مەنىڭ جاڭا وتباسىنداعى، جاڭا ورتامداعى تىرشىلىك ەتۋىمدى جەڭىلدەتتى دەپ ويلايمىن.
«قوعام اسىراندى بالالاردى تىڭداۋدى ۇيرەنسە...»
- مەنىڭ وتباسىممەن قارىم-قاتىناسىم كەز كەلگەن وتباسى سياقتى قاراپايىم. كۇردەلى ەشتەڭە جوق. قازىرگى جاعدايدا بۇل قارىم-قاتىناس وتە مىقتى دەڭگەيگە جەتكەن، مەن دە، ولار دا ءبىر-ءبىرىمىزدى بۇرىنعىدان كوبىرەك تاني تۇسكەندەيمىز. اسىراندى بالانىڭ اتا-اناسى بولۋ نەمەسە اسىراندى بالا بولۋ تۋرالى ەرەجەلەر جيناعى جوق، اسىرەسە اسىراندى بالالار سيرەك كەزدەسەتىن قوعامدا. سوندىقتان بۇل ۇنەمى وقىپ-ۇيرەنۋدەن تۇراتىن پروتسەسس دەپ ويلايمىن. مەنىڭ اپكەم مەن اتا-انام اقىلدى ادامدار. سوندىقتان ءبىز ۇنەمى ۇيرەنۋدەن جالىقپاي، ءبىر-ءبىرىمىزدى تانۋعا، جاقىن ارالاسۋعا تىرىسساق، ءبارىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعام اسىراندى بالالاردى تىڭداۋدى جانە ولارمەن ساناسۋدى مەڭگەرسە، ءبارى جاقسى بولادى دەپ ويلايمىن.
«مەن ءوزىم وسكەن ورتانىڭ، وتباسىنىڭ كورىنىسىمىن»
دوستارىمدى، تىعىز ارالاسقان جاناشىر جانداردى تاستاپ كەتكەنىم جوق، ولارمەن ءالى دە بايلانىستامىن. مەن ءوزىم وسكەن ورتامدا، وتباسىمدا كورگەن بار جاقسى دۇنيەنى وزىممەن بىرگە قازاقستانعا اكەلدىم دەپ ويلايمىن جانە وسىنىڭ ءبارى مەنىڭ شەشىمدەرىمە، اتا-انامدى جانە ءوز شىققان تەگىمدى ىزدەۋگە ءارقاشان ىقپال ەتەدى. مەنىڭ كەز كەلگەن شەشىمىمدە ىشكى دۇنيەمە ءۇڭىلۋ قاجەت جانە مەن ءوزىمدى دوستارىمنىڭ، وتباسىمنىڭ جانە ءوزىم ءومىر سۇرەتىن قوعامنىڭ كورىنىسىمىن دەپ ەسەپتەيمىن.
اسىرەسە، قازاقستاندا جۇرگەنىمدە، بەت-الپەتى وزىمە ۇقسايتىن ءارى شىنايى تىلەكتەس جانداردى كورگەندە، بۇل بارلىق ادامداردى بىرىكتىرەتىن قاسيەت دەپ ويلايمىن. سوندىقتان مەن كوپ جاعدايدا ءوزىمدى ۇيىمدە جۇرگەندەي سەزىنەمىن. ءومىر سۇرگەن ورتاڭدى ارتتا قالدىرىپ، جاڭا ءومىر ورتاسىن ىزدەپ كوشۋ، ارينە، جۇرەككە قورقىنىش ۇيالاتادى. مەن ءوز وتباسىما، ىزگى دوستارىما جانە قازاقستاننان تاپقان جولداستارىما وتە ريزامىن. مەنىڭ وتباسىمداي بولىپ كەتكەن كوپتەگەن ادامدارمەن تانىستىم، جانارمەن، دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋ بارىسىندا بىرنەشە اداممەن دوستاستىم.
«قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە تىرىسىپ جاتىرمىن»
مەن قازاقستاندى جاقسى كورەمىن. مۇنداعى ادامداردى، ءومىر ءسۇرۋ سالتىن، حالىقتىڭ مادەنيەتىن جاقسى كورەمىن. مەنىڭشە، مۇندا مەن وسكەن ورتادان وزگەشە كوپتەگەن نارسەلەر بار جانە كەيبىرەۋىنە ۇيرەنۋ قيىن بولسا، كەيبىرەۋىنە ۇيرەنۋ وڭايىراق. ءبىراق، جالپى العاندا، مۇنداعىنىڭ ءبارى ۇنايدى. مەن كوپ نارسە ۇيرەندىم. قازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن ومىرلىك ماڭىزدى ساباقتاردى ۇيرەنىپ جاتىرمىن دەپ ويلايمىن. مەن قازاقستان حالقىنىڭ مادەنيەتىنە ۇنەمى تاڭ قالۋمەن كەلەمىن، ولاردان ۇيرەنەرىم كوپ. ال مۇندا نەمەن اينالىسقىم كەلەتىنىن ايتار بولسام، مەن، الدىمەن، قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسىمىن. بويجەتكەن شاعىمدا وسىندا كەلۋدى قالادىم. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە تىرىسىپ جاتىرمىن.
از ۋاقىتتان كەيىن «مەن مۇندا ءومىر ءسۇرۋدى جانە باقىتتى بولۋدى ۇيرەندىم» دەپ ايتۋعا جازسىن. ويتكەنى قازاقستاندا تۇرۋ - ۇلكەن مارتەبە. سەبەبى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە قانشاما قازاق بالاسى ءوزىنىڭ اتامەكەنىنە قايتا الماي ءجۇر. ولار تۋعان وتان دەگەندى سەزىنىپ كورگەن جوق. سوندىقتان مۇندا بولۋ ۇلكەن مارتەبە دەپ ويلايمىن جانە مەن مۇنى، اسىرەسە امەريكا ازاماتى رەتىندە، جاقسى تۇسىنەمىن. مەن جاي عانا وسىندا ءومىر سۇرگىم كەلەدى، اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ءىشىپ، توپىراعىن باسىپ جۇرگەنىمدى باعالاعىم كەلەدى، وزىمە ۇقسايتىن جۇزدەرگە قاراپ، قازاق ءتىلىن ەستىپ، قانداستارىمدى كۇندە كورىپ جۇرگەنىمنىڭ ءوزى قانداي باقىت!
«قازاقستان مەنى تىڭداي الادى دەپ ۇمىتتەنەمىن»
مۇنداعى ءار دۇنيەگە ەرەكشە قارايمىن، ماحابباتپەن قارايمىن. قازاقستان مەندەگى ەرەكشەلىكتەردى قابىلداپ، مەنى تىڭداي الادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. بۇل ۇنەمى وقىتۋ مەن ۇيرەنۋ پروتسەسى، مەن وسىندا ساباق بەرۋگە جانە وسىندا ستۋدەنت بولۋعا دايىنمىن جانە قوعامعا قانداي دا ءبىر ۇلەسىمدى قوسا السام، وتە قۋانىشتى بولار ەدىم. وسىندا ۇيرەنگەندەرىمدى ا ق ش- تاعى دوستارىما، وتباسىما جەتكىزۋگە مەنىڭ ءارقاشاندا مۇمكىندىگىم بولادى دەپ سەنەمىن. كىشكەنتاي كەزىمدە مەندە مۇنداي مۇمكىندىك بولمادى. مەن ءوز كوزقاراسىمدى ءبىلدىرىپ، باسقا ادامداردىڭ كوزقاراستارىن بىلگىم كەلەدى. سوندىقتان تەك ءتىل ۇيرەنىپ قانا ەمەس، باسىمداعى باعىمدى دا باعالاۋدى ۇيرەنىپ ءجۇرمىن.
«بالا تاربيەسىنە تۇتاس قوعام جاۋاپتى»
مەنىڭشە، بالا تاربيەسىنە ءبىر وتباسى نە ءبىر عانا ادام ەمەس، تۇتاس قوعام جاۋاپتى. سەبەبى ول سول قوعامنىڭ كورىنىسى بولىپ قالىپتاسادى. بۇل جەتىم بالالاردىڭ تاربيەسىنە دە قاتىستى. مەنىڭ شەتەل اسۋىما، مەن سياقتى قانشاما بالانىڭ ءوز ەلىنەن جىراق كەتۋىنە كوپتەگەن فاكتور اسەر ەتتى. سوندىقتان ادامدار مەنىڭ سوزدەرىمدى قالاي قابىلداسا دا، مەن ونى باعالايمىن جانە ولاردىڭ ءبىزدىڭ تاعدىرىمىزدىڭ وسىلاي بولعانىنا بىزدەن كەشىرىم سۇراۋى مەنىڭ كىشكەنتاي جۇرەگىمدى تەربەپ جىبەردى. ءوزىڭنىڭ ەمەس، وزگەلەردىڭ قاتەلىگى ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋ وڭاي ەمەس.
بۇل تۋىندى (دەرەكتى فيلم) مەن ءۇشىن دە، كورەرمەن ءۇشىن دە مادەنيەتتەر، ءتۇرلى ءومىر ورتاسى ءۇشىن تاجىريبە الماسۋ دەپ بىلەمىن. بۇل ءارقاشان مەن باعالايتىن قاسيەت. قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان، بۇل مەنىڭ كۇن سايىن، ءاربىر قارىم- قاتىناسىمدا ءجيى تالقىلايتىن تاقىرىپ. مەن ۇنەمى سول تالقىلاۋلاردان ۇيرەنەمىن جانە كەيبىر ادامداردىڭ مەنەن كەشىرىم سۇراعانىن بايقادىم، ال باسقالارى مەنىڭ باقىتتى بولۋىم كەرەك ەكەنىن نەمەسە مەن لوتەرەيا ۇتقانىمدى ايتتى، سوندىقتان ءارتۇرلى ەموتسيالار بار دەپ ويلايمىن جانە مەن ءۇشىن بۇل ەموتسيالار شىنايى. ويتكەنى ەموتسيا قولدان جاسالمايدى، ول ادامنىڭ سول ۋاقىتتاعى شىنايى سەزىمى.
«مەن تۋعان اناما ەشقاشان رەنجىگەن ەمەسپىن»
مەن بەت-الپەتى عانا ەمەس، مەنتاليتەتى دە وزىمە ۇقسامايتىن ادامداردىڭ ورتاسىندا ءوستىم، بوي جەتتىم. وسىنداي جايتتار كەيدە مەنى كۇيزەلىسكە تۇسىرەتىن. ءوزىمنىڭ جەتىم قالعانىم، انامنىڭ مەنى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعانى ەسىمە تۇسكەن سايىن كۇيزەلىپ كەتەمىن. ول ۋايىم مەندە ءالى دە بار. ءبىراق مەن تۋعان اناما ەشقاشان رەنجىگەن ەمەسپىن. مەنىڭ ويىمشا، وتباسىنداعى بارلىق قارىم-قاتىناس ماڭىزدى. اسىرەسە، مەن ءۇشىن انا مەن قىز اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا باعا جەتپەيدى. سوندىقتان كەيدە مەن ايناعا قاراپ تۇرىپ، مەنىڭ انامنىڭ دا كوزدەرى مەنىكىندەي، شاشتارىمىز دا قاتتى ۇقسايدى، مەنىڭ انام وسىلاي جىميادى دەپ وزىممەن-ءوزىم سويلەسىپ كەتكەنىمدى بايقاماي قالامىن.
مەنىڭ اتا-اجەم قانداي ەكەن، ولاردى ءبىر كورەر مە ەدى دەپ تە ارماندايمىن. نەمەسە تۋعان باۋىرلارىم بار ما، ولار قانداي بولىپ ءوستى ەكەن دەپ تە ويلايمىن. مەندە بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا كۇيزەلىستەر بولدى. ءبىراق بۇل ەشقاشان ناقتى بىرەۋگە ەمەس، اسىرەسە تۋعان اناما ەمەس، ويتكەنى مەن ونىڭ كىم ەكەنىن، قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن. ول مەنى دۇنيەگە اكەلگەندە، ءوزى دە جاس بولۋى مۇمكىن، مەن ونى بىلمەيمىن عوي. سوندىقتان مەن ءوزىم بىلمەيتىن ادامعا قانداي دا ءبىر ايىپ تاعۋ ءادىل ەمەس دەپ ويلايمىن. تەك جاس بالانىڭ قاتەلىگىن كەشىرە الماعان، وعان قيىن ساتتە قولداۋ كورسەتە الماعان قوعامعا رەنىشىم بار. ءبىراق ناقتى بىرەۋگە رەنىشىم جوق.
«دەموكراتيا ءۇشىن كۇرەس توقتامايدى»
مەنىڭ ويىمشا، دەموكراتيا ورناعان مەملەكەت ا ق ش- تىڭ وزىندە ءتۇرلى ماسەلەلەر بار. ول - ايەلدەردى تومەندەتۋ، ناسىلشىلدىك ت. ب. كەمسىتۋشىلىك. امەريكا حالقى مۇنىمەن ءالى دە كۇرەسىپ كەلە جاتىر. دەموكراتيا ءۇشىن كۇرەس توقتامايدى. ول ۇنەمى دامىپ وتىرادى. مەن وسكەن ورتادا ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى، ءتۇرلى تىلدە سويلەيتىندەر بولدى. مەن چيكاگودا مەديتسينا بويىنشا ءبىلىم الدىم. جەدەل جاردەم قىزمەتىندە جۇمىس ىستەدىم، اۋرۋحانالاردا قىزمەت ەتتىم. اسىرەسە، COVID كەزىندە، بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپتار سىنالعان كەزدە، مەن سول اسپەكتىلەردى انىق سەزىندىم.
ا ق ش- تا تۇرۋ مول تاجىريبە قالىپتاستىرادى. مەن ازيات رەتىندە جانە ورتالىق ازيادان شىققان ادام رەتىندە راسيستىك پىكىرلەر ەستىگەن كەزدەرىم بولدى، ءتىپتى ازيالىق توپتار ىشىندە دە راسيستىك پىكىرلەر مەن فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق كوردىم. ا ق ش- تاعى ومىرىمدە پويىزدار مەن اۆتوبۋستاردى پايدالانۋ، جەدەل جاردەمدەر مەن اۋرۋحانالاردا جۇمىس ىستەۋ جانە جالپى ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا كوپتەگەن قيىندىقتارعا تاپ بولدىم. ءارتۇرلى توپتاردىڭ ءبىر ورتادا ءومىر ءسۇرۋى كەزىندە كەيدە قاقتىعىستار بولۋى دا مۇمكىن. مۇنداي جاعدايلار قازاقستاندا دا بولا ما، ونى ازىرگە بىلمەيمىن. ءبىراق ونى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.
سوندىقتان فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق پەن ۆەربالدىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ كوپ كەزدەسەتىن جاعدايلارى بار. ا ق ش-تا جانە اسىرەسە چيكاگودا، ءسىزدىڭ سىرتقى تۇرىڭىزگە، كىم ەكەنىڭىزگە جانە قالاي ءومىر سۇرەتىنىڭىزگە بايلانىستى ادامدار سىزگە فيزيكالىق، اۋىزشا، ەموتسيونالدى تۇردە شابۋىل جاساۋعا بەيىم بولادى. مەنىڭ موينىما پىشاق تاقاعان، قارۋ كەزەنگەن، مەنى يتەرگەن، ۇرعان، سوققىعا جىققان جاعدايلار بولدى. بۇل - ءارقاشان ساباق بولارلىق تاجىريبە.
«انەل دەپ كىم قويعانىن بىلمەيمىن»
بۇل مەنىڭ ومىرگە كەلگەندە قويىلعان ەسىمىم. ماعان بۇل اتتى كىم قويعانىن بىلمەيمىن. مەنىڭ تۋعان انام با، الدە مەنى تاپقان پوليتسيا قىزمەتكەرى مە، ونى كىم بەرگەنىن بىلمەيمىن. بۇل ەسىمدى ماعان انام قويعان شىعار دەپ ءتاتتى قيالعا بەرىلەمىن، ويتكەنى بۇل مەن قابىلداپ، وزىممەن بىرگە الىپ كەتەتىن سىيلىق سياقتى. بۇل، بالكىم، مەن ودان (انامنان) الا الاتىن جالعىز نارسە. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى مەن وسى اتپەن ءجۇرۋدى تاڭدادىم.
«مەن ءۇمىتىمدى ۇزبەيمىن»
ارينە، مەن ءوزىمنىڭ وتكەنىم تۋرالى كوبىرەك بىلگەن سايىن كوپ نارسەنى ۇيرەنەمىن. ۇمىتسىزدىك تۋرالى ايتاتىن بولساق، مەن ءۇمىتسىز ەمەسپىن. ەگەر، مىسالى، اتا-انام مەنى كەزدەيسوق جوعالتقان بولسا، مۇنداي وقيعالار ومىردە بولىپ تۇرادى. ەگەر مەندە بالالارىم، ءوز وتباسىم بولسا، مەن ۇمىتسىزدىككە ۇشىراماي، بالالارىمنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسامىن. قازاقستاندا اتا-اجەلەرمەن جانە اتا-انامەن قاتىناس ورناتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن كورىپ وتىرمىن، وتباسى ءۇشىن ۇرپاقتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەمىن. سوندىقتان مەن ءوزىمنىڭ ومىرىمدە بۇل نارسەنى الىپ جۇرۋگە تىرىسامىن. وسى سەبەپتى، مەن ۇمىتسىزدىككە ۇشىرامايمىن دەپ ويلايمىن.
مەن ءوز ءومىرىمىمدى سۇزگىدەن وتكىزە كەلە كوپ جاعىنان قازىرگى جاعدايىما قاناعاتتانامىن. مۇندا جەتۋ ءۇشىن مەن فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان كوپ ەڭبەك ەتتىم، سوندىقتان مەنى باقىتتى ەتەتىن نارسەلەرمەن ءومىر ءسۇرۋدى جالعاستىرامىن. سونىڭ ءبىرى - قازاق مادەنيەتى جانە مەنىڭ شىققان جەرىم تۋرالى ءبىلىم الۋ. اجەم، اسىراپ العان اجەم (ءبىراق مەن ءۇشىن ول تۋعان اجەمدەي) ءاردايىم جەتى ۇرپاقتىڭ تاريحى تۋرالى ايتىپ وتىراتىن. اجەم مەنى اسىراپ الۋ ءۇشىن قازاقستانعا كەلگەندە، كوپتەگەن ادامدارمەن، كوپتەگەن قازاقتارمەن سويلەسىپتى. ول ولاردان كوپ نارسە ۇيرەنگەن. سوندىقتان مەنى تاربيەلەگەندە، اجەم قازاق مادەنيەتىنەن ۇيرەنگەندەرىن ماعان جەتكىزۋگە تىرىساتىن. سولاردىڭ ءبىرى - جەتى اتانىڭ، ۇرپاقتىڭ ماڭىزى.
«بولاشاققا جوسپارىم كوپ»
مەندە ءۇش ايعا جارايتىن ۆيزام بار. ونى الۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەك ەتۋىمە تۋرا كەلدى. پروتسەسس وتە قيىن بولدى، ءبىراق ۆيزانى الدىم. بۇل ءۇش اي ىشىندە مەن تۇراقتى تۇرۋعا ءوتىنىش بەرۋگە تىرىسىپ جاتىرمىن. وسىدان كەيىن، مەن قازاق قوعامىنا قوسىلىپ، جۇمىس ىستەگىم كەلەدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاندا ءبىلىم الۋعا تىرىسامىن. بۇل ۋاقىت ىشىندە مادەنيەتتىڭ اسپەكتىلەرىن ۇيرەنۋمەن قاتار، ەڭ ماڭىزدىسى، قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىم كەلەدى.
مەن شىنايى سۇيەتىن اداممەن وتباسىن قۇرۋعا دايىنمىن. ەگەر ول ادام قازاق بولسا، بۇل وتە قىزىقتى بولار ەدى. بۇل قازاق مادەنيەتىنىڭ كوپتەگەن اسپەكتىلەرىن ۇيرەنۋگە كومەكتەسەدى دەپ ويلايمىن. مەن چيكاگودا ءوستىم، بۇل ءارتۇرلى قالا جانە مەن ا ق ش- تانمىن، ول دا ءارتۇرلى ادامداردىڭ مەكەنى. سوندىقتان مەن تانىسىپ، سويلەسۋگە قارسى ەمەسپىن. ءارى قاراي ۋاقىت كورسەتەدى. ەگەر قازاق ازاماتىمەن باس قۇراۋعا، شاڭىراق كوتەرۋگە جازسا، وعان قۋانار ەدىم.
«ءتىلدى ۇيرەنۋ ءۇشىن بارىمدى سالامىن»
مەن ءتىلدى ۇيرەنگەندە سوزبەن ايتىپ تۇسىندىرە المايتىن ءبىر ساعىنىش سەزىمىن باستان كەشىرەمىن. قازاق تىلىندە سويلەگەندە، ونىڭ دىبىستارى ماعان تانىس بولىپ كورىنەدى. ارينە، ءتىلدىڭ كەيبىر دىبىستارىن دىبىستاۋ قيىن. ءتىل اعىلشىن تىلىنەن وزگەشە، قۇرىلىمى بولەك. سوندىقتان مەن كوپ نارسەنى مەڭگەرۋىم قاجەت. ءبىراق قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ماعان ۇنايدى. ەگەر مەن تۋعان اتا-انامدى نەمەسە تەك انامدى كەزدەستىرسەم، ولار مەنىمەن قازاق تىلىندە سويلەسەدى عوي. ولار مەنى تىڭداپ، مەن دە ولاردى تىڭداي الامىن. قازاقتارمەن ارالاسقاندا، ماعان اۋدارماشى قاجەت. ويتكەنى ءالى مەڭگەرگەنىم جوق. سوندىقتان مەن قازاق ءتىلىن بارىنشا تەز ۇيرەنىپ الۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن. ەرتەڭ اناممەن كەزدەسكەندە ول قىزىم جالقاۋ ەكەن دەپ ويلاماۋى ءۇشىن. جانە بولاشاقتا بالالارىمدى قازاق تىلىندە تاربيەلەيمىن. قازاق ءتىلى، جالپى العاندا، وتە ادەمى ءتىل.
«جاڭا وتباسىما بارىنشا جاقسى بالا بولىپ كورىنۋگە تىرىستىم»
مەن ءتورت جاستا ەدىم. ناقتى قاي كەز ەكەنىن انىق ايتا المايمىن. اسىراپ الۋ پروتسەسى ءبىراز ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى، سوندىقتان اسىراپ الۋ زاڭدى تۇردە قاشان باستالعانىن بىلمەيمىن، ءبىراق مۇندا كەلگەندە مەن شامامەن ءتورت جاستا بولدىم.
مەنىڭ ەسىمدە... سول كەزدە بالا رەتىندە كوپ وزگەرىستەر بولدى، مەن سول وزگەرىستەردى سەزىندىم. اسىراپ الىنعانعا دەيىن جەتىمدەر ۇيىندەگى تۇرمىسىمدى دا بىلەمىن. ا ق ش- قا كەلگەندەگى ساتتەرىم از-ماز ەسىمدە. ناقتى قاي ەستەلىك قايدان كەلگەنىن بىلمەسەم دە، سەزىم مەن ويلارىمدى جانە كورگەندەرىمدى ەسكە الامىن. بالالىق شاعىمدا كوپتەگەن وزگەرىستەردى وتپەلى كەزەڭدە وتكەرۋگە تىرىستىم، مەنىڭ ەستەلىگىم وسى وزگەرىستەردىڭ اياسىندا قالىپتاستى. قازىر ەرەسەك ادام رەتىندە، ومىرلىك ازدى-كوپتى تاجىريبەممەن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ قارايمىن. بالا كۇنىمدە الا الماعان جاۋاپتارىم بار. سول كۇندەر مەن ءۇشىن ۇرەيلى ءارى كۇيزەلىسكە تولى بولعان ەدى. ويتكەنى مەن جاڭا وتباسىما بارىنشا جاقسى بالا بولىپ كورىنۋگە تىرىستىم ءارى جاڭا ورتاعا تەز بەيىمدەلۋ ءۇشىن بارىمدى سالدىم. بۇل نارسەلەر مەنىڭ بالا جۇرەگىمە ۇلكەن سالماق سالدى.
«انا قۇرساعىندا جاتقان ساتتەن باستاپ-اق مىنەز-قۇلقى قالىپتاسادى»
قازىر بوي جەتىپ، الدى-ارتىمدى باجايلاپ، بالا كۇنىمە ويشا شومامىن. بالا ءۇشىن ونىڭ انا قۇرساعىندا جاتقان ساتتەن باستاپ-اق مىنەز-قۇلقى قالىپتاسادى دەيدى ماماندار. بولاشاق اتا-انالار وسىنى ەسكەرۋى كەرەك. سوندىقتان مەن كاسىبي ماماندارمەن تىلدەسىپ، كەڭەسىپ ءجۇرىپ بىلگەنىم: ادام دەنەسى بارلىق اقپاراتتى ەستە ساقتاي الادى ەكەن. مەنىڭ انا تىلىمە، تۋعان جەرىمە دەگەن ساعىنىش سەزىمدەرىم وسى بالا كەزدەن، ەسىمدە كوپ قالماعان شاقتان بويىمدا ساقتالعان شىعار دەپ ويلايمىن.
بالالار ۇيىندە مەنىڭ قامقورشىممەن سويلەسىپ، مەنىمەن ءبىر ۋاقىتتا سول بالالار ۇيىندە بولعان باسقا ءبىر اداممەن قايتا بايلانىس ورناتتىم. بىزگە وسى وقيعالار تۋرالى ايتىپ بەردى، بۇل وتە قىزىق. بۇل ۇلكەن كونتەكستتى قۇرۋعا كومەكتەسەدى. بالانى وسىنداي جاعدايعا قويۋ نەمەسە شەشىمدى قابىلداۋى قاجەت بولعان انا ءۇشىن بۇل وتە اۋىر جاعداي. بۇل مەنىڭ تۋعان انامدى تۇسىنۋگە دەگەن ەمپاتيامدى ودان ءارى ارتتىرادى. 2024 -جىلى ءبىز وسى وقيعالاردىڭ سالدارىن كورىپ وتىرمىز، سوندىقتان مەن ءوزىمنىڭ اسىراپ الىنۋىمدى ويلاعاندا بۇل مەنىڭ ويىمدا ءاردايىم ءبىرىنشى ورىندا تۇردى.
«وتباسىن ساقتاۋ بارىنەن ماڭىزدى»
مەنى باۋىرىنا باسقان وتباسىما، ورتاما وتە ريزامىن جانە سول ادامدارعا ءوز ويىممەن بولىسە الاتىنىم ءۇشىن قاتتى قۋانامىن. ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىنا ءمان بەرەتىن كەز كەلگەن ادام ءۇشىن وتباسىن ساقتاۋ باستى ماقسات بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل ماقساتقا جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە قول جەتكىزۋگە بولادى. ءبىراق مەن ءۇشىن ماڭىزدىسى: ەشقانداي بالا، مەيلى ول قاي قۇرلىقتا، قاي دىندە، قاي ناسىلدە بولماسىن، تاستاندى بولماۋى ءتيىس. جەتىمدىك زاردابىن تارتپاۋى كەرەك. ارينە، جاراتۋشىنىڭ بۇيرىعىمەن جەتىم قالىپ جاتاتىن جايتتار ومىردە كوپ قوي. سوندىقتان وتباسىن ساقتاۋ ءبىرىنشى كەزەكتە، ودان كەيىن ءتول مادەنيەتتى ساقتاۋ تۇرادى. قازاق مادەنيەتى وتە باي ءارى وتە كەرەمەت. بالا تولىقتاي باسقا مادەنيەتكە بەيىمدەلمەي، ءوزىنىڭ مادەنيەتىن ساقتاۋى كەرەك. وسىلاي ەتسەك، بالا ءوز قانىنا ءتان ەمەس مادەنيەتكە ءماجبۇرلى تۇردە بەيىمدەلمەيدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.
تاعى دا قايتالايىن، بالا تاربيەسى ءۇشىن قوعام جاۋاپتى. سول سەكىلدى وتباسىنىڭ اياقتان تۇرۋى، داۋىلداردا قۇلاماۋى دا قوعامعا، ورتاعا، جاقىندارىنا بايلانىستى. ەگەر انا، اكە نەمەسە اتا- انا بالانى باعىپ- قاعا الماسا، وندا ولاردىڭ تۋىستارىن ىزدەۋ كەرەك. ا ق ش- تا، كەم دەگەندە، ءبىر وتباسى بالا تاربيەلەپ الا الماسا، باسقا وتباسى ونى قۋانا-قۋانا جانە ماحابباتپەن تاربيەلەپ الادى، قارجىلىق نەمەسە ەموتسيونالدىق قولداۋ كورسەتەدى. جالپى العاندا، كەز كەلگەن وتباسى ءۇشىن وسىلاي، ءبىراق اسىرەسە اسىراپ الىنعان بالا نەمەسە جەتىم بالا ءۇشىن بۇل جايتتار ماڭىزدى. تولىق وتباسى دەگەنىمىز، تەك انا مەن اكە عانا ەمەس، باۋىرلار، اتا- اجەلەر، تاتە-كوكە - جالپى ەت جاقىن ادامدار توبى.
«تاستاندى بالالاردىڭ داۋىسىن قوعامعا ەستىرتكىم كەلەدى»
مەنىڭ ارمانىم - باسقا اسىراپ الىنعان ادامداردىڭ داۋىسىن مىنا قوعامعا ەستىرتۋ، مەن قازاق مادەنيەتى تۋرالى ۇيرەنگەندەرىمدى بولىسە بەرەمىن. مەنىڭ ويىمشا، قازاق مادەنيەتىنەن كوپ قۇندى ساباقتاردى ۇيرەندىم. بالالىق شاقتا ماعان بۇل سەزىمدەر جەتىسپەگەن ەدى. مەن ا ق ش- تا جاستايىمنان باستاپ جۇمىس ىستەپ كەلەمىن جانە كوپتەگەن ادامدار سياقتى، ءبىز وتە جاس كەزىمىزدەن باستاپ جۇمىس ىستەيمىز، سوندىقتان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك الىپ، كوپ نارسەنى ۇيرەندىم جانە ونىڭ كوپشىلىگى وتە جەمىستى بولدى، بۇل مەنىڭ مانسابىمنىڭ نەگىزگى بولىگى بولدى. مەن اقىرىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا وقىتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم، سودان كەيىن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنان ونەرگە قاراي بەت بۇردىم، سوندىقتان مەن وقۋدى جالعاستىرۋدى قالايمىن. ەگەر مەن وسىندا ستۋدەنت بولسام، سول داعدىلاردى ۇيرەنىپ، ولاردى وسىندا مانساپ قۇرۋعا قولدانا الامىن جانە بۇل ءوز كەزەگىندە دۇرىس شەشىم بولار ەدى دەپ ويلايمىن. ءبىراق مەن ەشتەڭەگە شەكتەۋ قويىپ وتىرعان جوقپىن جانە ءومىر سۇرۋگە قاتىستى ناقتى تالاپتارىم مەن شارتتارىم جوق. مەن تەك ۇيرەنگەن ءبىلىمىمدى قولدانىپ ءومىر سۇرگىم جانە جولىمدى جالعاستىرعىم كەلەدى.
«اكتەر بولعىم كەلەدى، ساياساتقا دا قىزىعۋشىلىعىم بار»
چيكاگودا اكتەرلىكپەن اينالىستىم، بۇل مەن ءۇشىن وتە جەمىستى بولدى، وسى پروتسەستەن ۇلكەن ءلاززات الدىم، اسىرەسە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى سترەسس جاعدايىنان كەيىن. امەريكادا اكتەرلىك الەم ءبىرشاما وزگەشە، بۇل وتە قىزىقتى بولدى جانە مەن جەدەل جاردەم مەن اۋرۋحانالارداعى مەديتسينا سالاسىندا جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا ۇيرەنگەن ومىرلىك داعدىلارىمدى اكتەرلىككە قولدانا الدىم، بۇل ماعان ۇنايتىن ءىس. ونەر مەن اكتەرلىك تۇرعىدان العاندا، مۇنى وسىندا دا جالعاستىرۋ جانە قانداي بولاتىنىن كورۋ وتە قىزىقتى بولار ەدى. جانە ءارقاشان سىرتقى ساياساتقا قىزىعۋشىلىق تانىتتىم. ا ق ش- تا وسكەن، قازاقستاننان اسىراپ الىنعان بالا رەتىندە سىرتقى ساياساتتى جانە حالىقارالىق قاتىناستاردى زەرتتەۋ وتە قىزىقتى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىن.
سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسىن كورە الاسىزدار.