ورىنكۇل ءتاجى. «جان جاراسى» - اڭگىمە

باقتىباي جۇمىسىنان بۇگىن دە كەش كەلدى. ادەتىنشە بالالاردى مازالاماي-اق قويايىن دەپ، داستارقاندا دايىندالىپ قويعان تاماعىن ىشۋگە وتىردى. ونىڭ ەسىكتى سىقىرلاتىپ اشىپ كەلگەنىن بىلىسىمەن، ىشكى بولمەدەن ەلەڭدەپ جۇگىرىپ شىعاتىن قىزى سانىمگۇل، قۋانىشىن جاسىرا الماي.

- كوكە! - دەپ كىشكەنتاي كەزىندەگىدەي موينىنان قۇشاقتاپ، ەركەلەيتىن. ىلدىم-جىلدىم جۇگىرىپ ءجۇرىپ، تاماعىن ىسىتىپ الدىنا قويىپ، ادەتىنشە ارنارسەنى ءبىر سۇراپ، قاسىندا وتىرىپ شاي ىشەتىن. ايەلى اسەماي دا بۇلاردىڭ جانىنا كەلىپ وتىراتىن. كەيدە مەكتەپتە وقيتىن ەكى بالاسى دا ويانىپ كەتىپ بارى ۋلاپ-شۋلاپ، ەلدىڭ كوشكەنىن-قونعانىن بىلمەي مارە-سارە بولىپ، ءتۇن جارىمىنا دەيىن وتىرىپ قالاتىن. تاماق سۋىپ قالىپتى. ءتىپتى شاي دا قويىلماعان. سانىمگۇل سىڭلىلەرىمەن ءبىر بولمەدە جاتاتىن. ەسىكتى اشىپ قاراپ، ونىڭ توسەگىنىڭ بوس تۇرعانىن كوردى. كىشكەنە ەكى قىزى قاننەن-قاپەرسىز پىرىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر. ايەلى اسەماي ەركە ۇلى نۇرتايىن قۇشاقتاپ بۇك ءتۇسىپ قالىڭ ۇيقىعا كەتكەن سياقتى.

- نەگە ءبارى تىم-تىرىس؟ سانىمتاي دوستارىمەن بىرگە قىدىرىستاپ، ايتپەسە تۋعان كۇنگە مە، تويعا كەتتى مە ەكەن؟ - دەپ تاڭدانعان باقتىباي، تاماعىن ىسىتىپ، شايدى دە ءوزى قايناتىپ ءىشتى. سوسىن ەشكىمدى مازالاعىسى كەلمەي، كورپەسىن بۇركەنە ۇيىقتاۋعا جاتتى. نەگە ەكەنىن بىرەر كۇننەن بەرى سانىمگۇلىن كورە المادى. مەكتەپ ءبىتىرىپ، گرانتقا ىلىنە الماعان سوڭ، اۋدان ورتالىعىنداعى ەسەپ-ستاتيستيكالىق كوللەدجدىڭ اقىلى بولىمىنە تۇسىرگەن. ساباعىن ءتاپ-ءتاۋىر وقىپ، ءۇيدىڭ شارۋاشىلىعىنا دا ەپسەكتى، اناسىنا قولقابىس جاساپ جۇرگەن قىزىنىڭ كەيىنگى كەزدە قىدىرىسى، ۇيگە قونباي قالا بەرەتىنى كوبەيدى.

- مىنا قىزىڭمەن جوندەپ سويلەس. ونداي جاعىمسىز ادەتتەرىن قويسىن. قىزدىڭ جولى جىڭىشكە ەكەنىن ءتۇسىندىر، - دەپ ايەلىنە بىرنەشە رەت ەسكەرتتى دە.

- ايتەۋىر وسى وقۋعا تۇسكەلى ءتاپ-ءتاۋىر ەدى. بيىل ەكىنشى كۋرستان باستاپ، تۋعان كۇن دە، دوستارىمەن قىدىرىس تا كوبەيىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە ۇناتىپ جۇرگەن جىگىتى دە بار ما، قايدام؟ ءبىر ءاپ-ادەمى، شاشى بۇيرا جىگىت قاسىنان قالمايدى، - دەدى ايەلى شىنىن ايتىپ.

- ءالى جاس ەمەس پە؟ جىگىتى نەسى؟ كوكەڭ ءبىلىپ قويسا، وڭدىرمايدى دەپ ايت. قازىرگى جاستار قيىن. ارانداپ، الدانىپ قالماسىن! - دەدى قاباعى قاتۋلانىپ باسىلعان باقتىباي. بەتىنە قاراپ، ءسوز قايتارىپ كورمەگەن

اسەماي:

- ءوزىڭىز سويلەسىپ كورسەڭىزشى؟ مەنى تىڭدامايدى. بىرەر ايداي بولدى قازديىپ كيىنىپ الاتىن ادەمى جىگىتتەن اجىراماي قويدى. قايدا كورسەڭ ەكەۋى قولتىقتاسىپ بىرگە جۇرگەنى. ءتىپتى، ۇيگە دە ەرتىپ كەلىپ، مەن جۇمىستان كەلگەنشە شاي ءىشىپ، مۋزىكا قويىپ بيلەپ، بىرەر قىز-جىگىتتەردى دە ەرتە كەلىپ بولمەنىڭ وپىر-توپىرىن شىعارىپ كەتەتىن بولىپ ءجۇر، - دەدى كۇيىپ-پىسىپ.

- جارايدى، ءوزىم سويلەسەمىن، - دەدى كوزىنەن جاس شىعىپ كەتكەن اسەمگۇلىن قۇشاقتاپ.

- جۇمىسىڭ اۋىر. شارشاپ كەلەسىڭ عوي. قىز بالانى و باستان قىسپاقتاپ، تاربيەنى جوندەپ بەرمەسەڭ، كەيىنگى ءومىرى قيىنداۋ بولىپ قالماسىن دەگەنىم عوي. اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىندە تەرگەۋشىلىك قىزمەت اتقاراتىن باقتىبايدىڭ جۇمىسى جاۋاپتى. كەيدە اۋىر قىلمىستاردى اشاتىن ساتتەردە دەمالۋعا ۋاقىت تاپپاي، ۇيقىدان باز كەشەتىن كەزدەر ءجيى كەزدەسەدى. وسى قىزمەتكە ءىلىنىپ، اۋدان ورتالىعىنا كوشىپ كەلگەندەرىنە دە ون جىلعا جۋىقتادى. جۇبايى اسەماي بالاباقشادا تاربيەشى. سانىمگۇلدەن كىشى ەكى قىزى مەكتەپتە وقيدى. ودان كەيىنگى ەكى ۇل بالاسىن اسەم-اي بالاباقشاعا وزىمەن بىرگە الا كەتەدى. ۇيدە ۇلكەندەر جۇمىستان كەلگەنشە بالالار عانا بولادى. اناسى التىنبيكە انا اۋىلدا قارا- شاڭىراقتا كىشى ۇلىنىڭ قولىندا. بۇلارعا دا ءجيى كەلىپ، قونا جاتىپ، بالالارعا باس-كوز بولىپ كەتەدى.

سانىمگۇل قىزىمەن قانشا وڭاشا ءبىر سويلەسىپ، ەسكەرتپە جاسايمىن دەسە دە، ايتەۋىر ءساتى تۇسپەي-اق قويدى. ىرگەسى كەڭ، مالدى اۋدان ەمەس پە. كۇز تۇسكەلى مال ۇرلىعى كوبەيدى. شاعىمدانۋشىلار كوپ. ءتىپتى، ۇيدە قونىپ قالمايتىن كەزدەرى دە بار. بۇگىن ايتەۋىر، ءبىر قىلمىستىڭ ءىزى اشىلىپ، ءسال بولسا دا ارقاسىنان اۋىر جۇك سىپىرىلعانداي بولعان. قىزىنىڭ قىدىرىستان ءالى ورالماعانىنا قاتتى اشۋى كەلىپ، قارنى اشىپ كەلىپ تاماقتى اپىل-عۇپىل ىشكەنىمەن، شارشاعانىن دا ۇمىتىپ، دەل-سال ءبىر كۇيگە ءتۇستى. بالاسىن قۇشاقتاي بۇك ءتۇسىپ، ۇيىقتاپ جاتقان ايەلىن وياتپاق بولىپ، «كۇنى بويى بالالاردى باعىپ-قاعۋدان ابدەن شارشايدى عوي. وياتقاندا نە ايتا قويار دەيسىڭ؟» - دەپ توقتالدى. كوزى ىلىنە بەرگەن، وكسىپ جىلاعان ءبىر ۇننەن ويانىپ كەتتى. ورنىنان اتىپ تۇردى. ايەلى ءاسەماي ەكەن. جانىنا كەلىپ، يىنىنەن تۇرتكىلەپ تۇر.

- اسەم، اسەمتاي، نە بولدى؟ - دەدى ابدىراپ. شالا ۇيقىلى كۇيدە.

- ءسانىم... - دەدى بەتىن باسىپ وكسىگەن ايەلى ءبىر بەت قاعازدى ۇستاتىپ. كوزىن ۋقالاي ورنىنان اتىپ تۇرعان باقتىباي قاعازعا كوز جۇگىرتتى.

«كوكە، اپا! مەنى ىزدەمەي-اق قويىڭىزدار! جاس ەمەسپىن. ءوز جولىممەن جۇرگىم كەلەدى. مەن ەندى سىزدەردەن كەتتىم. ءوز ۇياتىما ءوزىم ورتەنىپ بارامىن. كوكەتايىم، سەنى سونداي جاقسى كورەمىن. مەن دەگەندە جانى بولەك، الاقانىڭدا ايالاپ وسىرگەن سەنى عانا اكەتايىم. كەشىر، كەشىرە گور! سىزدەردىڭ ءسانىم».

حات قولىنان تۇسىپ كەتكەن باقتىباي، توسەككە جالپ ەتىپ وتىرا كەتتى. تىپتى، ەسىنەن اداسىپ قالعانداي كوزى اپاق-جاپاق ەتىپ، شاراسىنان شىعىپ بارادى.

- اسەم، اسەمتاي، و نەسى، و نەسى؟ مىناۋ، مىناۋ نە دەگەن ءسوز... - دەيدى ايەلىنە ۇمسىنىپ.

- و، وسى قىز ءتىرى مە ءوزى؟ اسەم، ول، ول ءتىرى ەمەس! - دەدى ايەلىن ەكى يىنىنەن ۇستاي الىپ سىلكىلەپ. سىرعىپ ەدەنگە وتىرا كەتكەن اسەمگۇل ەڭىرەپ جىلاپ قويا بەردى. ايەلىنىڭ بۇل قىلىعىنان مۇلدە ەسى شىعىپ كەتكەن وتاعاسى:

- سەن، سەن بىردەڭەنى بىلەسىڭ. ءبىراق ايتپاي جاتىرسىڭ. سەن، سەن ءبارىن بىلەسىڭ؟ - دەپ ەكى يىنىنەن كوتەرە تۇرعىزىپ سىلكىلەي بەردى.

- ايت، ايت شىنىڭدى. سانىمگە نە بولدى؟ ول نەگە مىنانداي حات جازادى. ول ساۋ ەمەس. سەن بىردەڭەنى جاسىرىپ وتىرسىڭ. ونسىز دا جىلاي بەرىپ، ەسەڭگىرەپ قالعان اسەم تالىقسىپ قۇلاي بەردى. زارەسى ۇشىپ كەتكەن باقتىباي بەتىنە سۋ شاشىپ، اۋزىنا ءدارى تامىزىپ ارەڭ ءوز-وزىنە كەلتىردى. كۇيەۋىنىڭ كوزىنەن جاس شىعىپ كەتىپ، ءوزىن قۇشاقتاپ وتىرعانىن كوردى. مۇزداي سۋ سىلكىندىرە ەسىنە كەلتىرگەن. كەزەرگەن ەرنى ارەڭ يكەمگە كەلدى.

- ول، ول ەكىقابات، - دەدى باسىن كوتەرىپ وتىرۋعا تىرىسىپ.

- نە، نە؟ كىمنەن؟ قاشان؟ - ورنىنان اتىپ تۇرعان باقتىباي جۇدىرىقتارى تۇيىلە، قابىرعانى ءبىر ۇردى.

- ايتەۋىر ءتىرى ەكەن عوي. ءبىراق، ءبىراق وڭباي قالىپتى. وڭباي... وسى قىزدىڭ تۇنگە قاراي كەش كەلەتىنى جيىلەپ كەتتى دەپ مەن ساعان ەسكەرتتىم. ەندىگى قورىتىندى مىناۋ... بۇرىنىراق سەزسەڭ ماعان نەگە ايتپادىڭ؟ - دەدى كىنالاي قاراپ.

- مەن كەشە بايقادىم. قايتا-قايتا لوقسي بەردى. بىرەر كۇننەن بەرى ۇيدەن شىقپاي قالدى. قاباعى ءىسىپ، كوزىنىڭ بۇلاۋداي بولىپ تۇرعانىنان بىردەڭەنى سەزدىم.

- جۇگىرمەك سەنىڭ اياعىڭ اۋىر. ءتۇنى بويى قاڭعيتىن ساياق جۇرىسىڭ تۇبىڭە جەتتى. سەن بەتسىز، بەتىڭ كەسىلگىر. ەل-جۇرتقا نە بەتىمىزبەن قارايمىز. اكەڭ ەستىسە نە بولادى. تەز كوزىمە كورىنبەي جوعال. كىمنەن بولسا، سونى تاۋىپ كەل. اكەڭ جۇمىستان كەلگەنشە. وسى ۇيدە ەكەۋىڭ كۇتىپ وتىراتىن بولاسىڭدار. ايتپەسە ءوزىم-ءوزىم-اق! - دەپ زالعا قاماپ الىپ، وقتاۋمەن ابدەن توپەلەدىم. ەڭىرەپ جىلاي بەرىپ، باسىم سولقىلداپ كەتتى. جۇمىسقا دا كەشىگىپ كەلدىم. كەشكە اپتىعىپ جەتسەم، جوق. مەكتەپتەن كەلگەن بالالار كورمەدىك دەيدى. مىنا حاتتى جاستىعىنىڭ استىنان تاۋىپ الدىم. ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم. كوزىمنىڭ ءتۇبى سۋىرىپ، شىداتپاي جاتىپ قالدىم. ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزدى دە بىلمەپپىن، - دەدى سورلى انا جىلاۋعا دا شاماسى كەلمەي، كۇيەۋىن قۇشاقتاپ.

- ءاي، ءاي، الاقانىمدا ايالاپ، قالاعانىن اپەرىپ، بەتىنەن قايتارماي، وسىنداي جاعدايعا جەتكىزگەن ءوزىم بە؟ اعامنان قالعان، جاقسىبايدان قالعان جالعىز تۇياق ەدى عوي. قاپيادا سانىمنەن ايىرىلىپ قالسام، اعامنىڭ ارۋاعىنىڭ، جاقسىبايدىڭ الدىندا نە دەپ جاۋاپ بەرەمىن؟ ءبارى دە وسى قىز ءۇشىن ەدى. ءبارى دە... ومىرىندەگى ەڭ اۋىرلىق باسىنان وتكەنى قابىرعاسىن قايىستىرىپ، اجالىنان بۇرىن كەتكەن اعاسى جاقسىبايدىڭ قازاسىندا جان ادامعا جۇبانباي جامان جىلاعان ەدى. ول كەزدە الماتىداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ ءتورتىنشى كۋرسىندا وقيتىن. وزىنەن ون جاستاي ۇلكەن اعاسى قينالعانداردان جاقسىلىعىن ايامايتىن مەيىرىمدى ەدى. قاراعاندىداعى ميليسيا مەكتەبىن بىتىرىسىمەن، ەلگە كەلىپ، اۋىل اكىمى جانىنداعى پوليسيا بولىمىندە قىزمەت ەتتى. جاسى كەلىپ قالعان اكە-شەشەسىن، وزىنەن كەيىنگى ءۇش قارىنداسىن، ەكى ءىنىسىن قاتارىنان قالدىرماي «قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي»، ماپەلەپ جەتىلدىردى. سول اعاسىنىڭ ارقاسىندا باقتىباي دا، ودان كەيىنگى ءۇش قارىنداسى دا جوعارعى وقۋ ورىندارىنا ءتۇستى. كيىندىردى، ءىشىندىردى. اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە قىزمەتكە شاقىرعاندا اكە-شەشەسىنىڭ، باۋىرلارىنىڭ جاعدايىنا قاراپ بارمادى. ونىڭ ۇستىنە اكەسى بۇرىننان مال ۇستايتىن. قورالى قويلارى، بەس-التى باس قارا مالدارى، جىلقىلارى دا بار ەدى. ءبىر جاعى وسى شارۋاشىلىقتارعا دا اكەسىمەن بىرگە باس بولىپ، جەتىلىپ كەلە جاتقان باۋىرلارىنىڭ قامىن جاساۋدى ويلاستىردى. اۋىلدىڭ جاعدايىن اۋىلدىڭ قىزى تۇسىنەدى دەپ كورشى جاتقان ەلدى-مەكەندەگى جەكجاتتارىنىڭ قىزى وسى اسەمايدى اناسى تاڭداپ، كەلىن ەتىپ ءتۇسىردى. اسەماي اتىنا ساي وتە ادەمى، ىزەتتى، يبالى. شارۋاعا ەپسەكتى ەنەسىنىڭ تاڭداپ تاپقانىنا ساي كوڭىلدەرىنەن شىقتى. قوساعى جاقسىبايمەن ەكەۋى وتە جاراستىقتى. كورگەندەر اققۋدىڭ كوگىلدىرىندەي ادەمى جۇبايلارعا ءسۇيسىنىپ قاراماي وتپەيتىن.

كەلەر جىلى وسى سانىمگۇلىن دۇنيەگە اكەلىپ، اتا-ەنەسىن قاتتى قۋانتتى. بۇل كەزدە باقتىباي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ ءتورتىنشى كۋرسىن تامامداعان. سانىمگۇل ەكى جاسقا شىعىپ قالعان. وقۋىنان دەمالىسقا شىعىپ اۋىلىنا كەلگەن سايىن نەشە ءتۇرلى ويىنشىقتارمەن ءۇيدى تولتىرىپ تاستايتىن. ادەمى كويلەكتەر كيگىزگەن سانىمگۇلدى قولىنان تاستاماي كوتەرەتىن دە جۇرەتىن. قارىنداستارى، ءىنىسى ءبارىنىڭ قىزىعى وسى كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىن ەدى. قاسىرەت ويلاماعان جەردەن كەلدى. كىسى ءولتىرىپ ۇزاق جىل ىزدەۋدە بولعان قىلمىسكەر وزبەكستاننان قاشىپ، جاقىن جاتقان ماقتالى اۋدانداردى پانالاپ ءجۇر دەگەن اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە دابىل تۇسكەن. سورلاپ قالعان سول قىلمىسكەر وسى جاقسىباي تۇراتىن ەلدى-مەكەندى پانالاعان بولىپ شىقتى. اۋىلداعى بىرەۋدىڭ ەگىستىگىن كۇتىپ-باپتاۋعا جالدانىپتى. قاراپايىم جۇمىسشىنىڭ كيىمىن كيىپ، اۋىل-تۇراقتارىن ءسۇزىپ شىققان ورگان قىزمەتكەرلەرى قىلمىسكەردى سۋرەتى بويىنشا بىردەن تانىعان. وپەراتيۆتىك توپتى جاقسىبايدىڭ ءوزى باسقاراتىن بولدى. ەگىندىكتىڭ شەتىنە شىققاندا سىرت جاعىنان كەلىپ ۇستاماق بولىپ جوسپارلاندى. جىگىتتەر ارىق بويلاي وسكەن قالىڭ قامىستىڭ اراسىمەن كەلە جاتقان. ەڭ الدىندا وسى جاقسىباي ەدى. ابدەن اككى بولىپ قالعان قىلمىسكەر دومالاپ كەتكەن كەسەكتىڭ دىبىسىنان جالت بۇرىلدى. ارىستانداي اتىلعان جاقسىباي قىلمىسكەردىڭ جاعاسىنان ۇستاپ قاتىپ قالدى. اككى نەمە ءبۇيىر تۇسىنان پىشاق سۇعىپ ۇلگەرگەن ەدى. قانسىراپ جاتقان جاقسىبايدىڭ قولىنان قىلمىسكەردىڭ جاعاسىن ارەڭ اجىراتتى. ەسىل ازاماتتىڭ جانى شىعىپ ۇلگەرىپتى. بۇل سۇمدىق جاعداي اۋىل عانا ەمەس، بۇكىل اۋداندى اياعىنان تىك تۇرعىزدى. كۇڭىرەنبەگەن جان قالمادى. قانقۇيلى قىلمىسكەر ۇستالدى-اق، ءبىراق... ارتىندا اڭىراپ قارت اكە-شەشەسى، باۋىرلارى، ەكى جاسار سانىمگۇلىن قۇشاقتاعان اسەمايداي جارى قالدى. ويلاماعان ۋاقىتتا. قاپىدا قانسىراتقان سوققى. جاقاڭنىڭ وتباسىن ەسەڭگىرەتىپ، زار ەڭىرەتتى. الماتىدان جەدەلحاتپەن جەتكەن باقتىباي اعاسىن قۇشاقتاپ ايىرىلماي قالدى. جەتىسىنەن كەيىن دە ءوز-وزىنە كەلە الماي، اۋرۋحانادا ەمدەلىپ شىقتى. اكە-شەشەسى، ءبارىنىڭ جۇبانىشى وسى سانىمگۇل ەدى. قولدان قولعا جۇگىرتىپ، جاقسىبايدىڭ ءوزىن-كوزىن كورگەندەي يىسكەپ-ايمالاپ، وكسىپ باسىلاتىن. اسىرەسە، باقتىباي كىشكەنتاي سانىمگۇلدى باۋىرىنا باسىپ، كوزىنەن جاسى سورعالاپ وكسىپ قويا بەرەتىن. كوز الدىنا كولبەڭدەپ كەلگەن اعاسىنىڭ ەلەسى ەسىنەن تاندىرا جازدايتىن. يىعىنا قولىن سالا كۇلىمسىرەپ، قالتاسىنان اقشا الىپ ۇسىنىپ:

- تارىعىپ قالعان جوقسىڭ با؟ ۇستىڭە اجەپتاۋىر كيىم ال. سەن ەندى ستۋدەنتسىڭ. ەسەيگەن ازاماتسىڭ. ادەمى كيىنىپ، قارنىڭدى تويعىزىپ ءجۇر... دەگەن جۇمساق ءۇنى قۇلاعىندا كۇمبىرلەپ تۇرعانداي بولادى. الماتىعا، وقۋىنا كەلگەندە دە كوپكە دەيىن اعاسىن ۇمىتا الماي وكسىدى. ۋاقىت شىركىن، اتاربانىڭ دوڭعالاعىنداي تىنىمسىز تارسىلداپ ءوتىپ بارا جاتقانىن اجالدى پەندە شىركىن ەلەمەي، وڭمەڭدەپ، ولەرمەندەنە العا ۇمتىلادى ەمەس پە؟ جىل اينالىپ، اعاسىنىڭ جىلدىق اسى دا وتكەن. بۇل كەزدە وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىندە، سوڭعى كۋرستاعى تاجىريبە جۇمىسىندا ءجۇر ەدى. بىردە «كەلىپ كەتسىن» دەپ اۋىلداعى ۇيگە اكەسى شاقىرتتى. «تىنىشتىق بولسا بولعانى» دەپ اسىعىس جەتكەن. اكەسى مەن شەشەسى سىرتتا ساكى ۇستىندە شاي ءىشىپ وتىر ەكەن. قاستارىندا سانىمگۇل جۇگىرىپ ويناپ ءجۇر. وزىنەن بۇرىنعى اپكەلەرى دە تۇرمىس قۇرىپ كەتكەن. ءىنىسى قىردا مالدا شىعار. جەڭگەسى كوزىنە جاس الا سالەم سالدى دا ۇيگە كىرىپ كەتتى. بىرەر شىنى شاي ىشىسىمەن، ادەتىنشە جاستىققا جامباستاپ جاتقان اكەسى ءسوز باستادى.

- «ولگەننىڭ ارتىنان - ولمەك جوق. ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى» دەگەن، بالام. جاقسى ادام قۇدايعا دا كەرەك ەكەن. جاسانىم مەزگىلىنەن بۇرىن كەتتى. امال قايسى؟ جىلادىق-ەڭىرەدىك. ەندى ايتايىن دەگەنىم، مىنا اسەمجان كەلىنىم جاس قالدى. ءوزى جاسانتايىمنان جەتى-سەگىز جاس كىشى ەدى. جيىرما بەسكە تولعان جوق. قالاي ايتساڭ دا مولدىرەپ وتىرعان جاس كەلىنىمە جالعىز قىزبەن ومالىپ، قارالى وتباسىندا وتىر دەي المايمىز. توركىنىمەن دە اقىلداستىق. كەلىنىمە رۇقسات بەرمەكپىن. سونى ايتايىن دەپ ەدىم... وتاعاسى ءسوزىن اياقتاماي-اق اناسى ورامالمەن بەتىن باسىپ جىلاي بەردى.

- وتىڭ ءوشتى دەگەن وسى ما، شىراعىم؟!

- شاڭىراعىڭ ورتاڭا ءتۇستى دەگەن وسى ما، جاسانىم؟! - دەيدى وكسىپ. - بالانى الىپ كەلىن كەتسە، ءبىزدىڭ كۇنىمىز نە بولادى؟

- اپا، اپا! - اناسىن قۇشاقتاي العان باقتىبايدىڭ دا كوزىنەن جاس سورعالادى. اكەسى ماڭدايىن تىرەي بۇك ءتۇسىپ وتىرىپ قالدى. اجەسىنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، ويناپ جۇرگەن سانىمگۇل شىرىلداپ جىلاپ قويا بەردى.

- جەڭەشەمنىڭ اقىلى بار عوي، ەش جاققا كەتپەيدى. سانتاي ءبىراز ءوسسىن. بۇل ءوز ءۇيى عوي.

اكەسى كۇيىنە باسىن شايقادى. ءبارى تىم-تىرىس، ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى.

- اتا-بابادان قالعان ءۇردىس بار شىراعىم، - دەدى الدەن سوڭ كۇرسىنە ءسوز باستاعان اكەسى. اللانىڭ بۇيرىعى وسى شىعار. بەتىمىزگە تىكتەپ تە قاراماعان. يبا مەن ىزەتتەن اسپاعان اسەمتايىم دا، جالعىز نەمەرەم سانتاي كوز الدىمىزدان كەتسە، بورداي ەزىلىپ وتىرعان ءبىز نە بولامىز؟ كۇننەن-كۇنگە شوگىپ بارا جاتقان اناڭ مىناۋ. «اعا ولسە، ءىنى مۇرا»، ءبىزدى ويلا، اسەمتايدى قولدان شىعارما دەمەك ەدىم.

كۇنى-كۇنى كەلگەندە وسىنداي ءسوز ەسىتەمىن دەپ ويلاماعان باقتىباي ەلەڭ ەتە باسىن كوتەردى.

- ا، نە؟ نە دەپ وتىرسىز اكە؟ - ورنىنان قوزعالاقتاي كوتەرىلىپ قايتا وتىردى. تۇلا بويى تۇرشىگە، نە دەپ، نە ايتارىن دا بىلمەي قاتتى ابدىراپ قالعان.

- اكەڭ ەكەۋمىز وسىنداي ۇيعارىمعا كەلدىك بالام. ءبىز، وتباسىمىزدىڭ قىزىعى، جاقسىبايىمىزدىڭ كوزى - ءسانتايدى كورىنگەننىڭ كوزتۇرتكىسى ەتىپ قويعىمىز جوق. كەلىن جاس. ءتىپتى، سەنەن دە بىرەر جاس كىشى. ول وشارىلىپ وتىرىپ قالمايدى. ەرتەڭ-اق ءبىر ازاماتتىڭ قوساعى بولادى. سوندا مىنا قىز كورىنگەنگە كوزتۇرتكى بولىپ وسە مە؟ شەر كوكىرەك بولىپ قالا ما؟ ونىڭ ۇستىنە كوڭىلىمىزدەن شىققان كەلىنىمىزدى دە قيمايمىز. قولىمىزدان شىعارعىمىز جوق. شىراعىم، قايعىدان قاۋساپ قالعان ءبىزدى ويلا، - دەدى ورامالىمەن كوزىن سۇرتىنگەن اناسى. ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن كۇردەلى ماسەلەنى الدىنا قويعان اكە-شەشەسىنىڭ سوزىنە نە دەرىن بىلمەي دال بولدى. كوز الدىنا ەكى يىعى قاقپاقتاي، جانارىنان مەيىر ۇشقىنى شاشىپ تۇراتىن، جەڭگەسىمەن كۇلە قاتارلاسىپ تۇرا قالعان اعاسى كەلدى. الىستان وقۋدان كەلگەندە «مىرزا جىگىت كەلدى. اينالايىن، امان-ەسەنسىڭ بە؟ اتام مەن اپام جولىڭىزعا قاراپ وتىر. ءسانتاي دا ساعىنىپ قالىپتى. قازانعا ەت سالىپ قويدىم. ءۇيدىڭ ءدامىن ساعىنعان شىعارسىز؟ - دەپ جايراڭداي كۇلىپ، بەتىنەن ءوبىپ، شاتتانعان قۋانىشىن جاسىرمايتىن، يبالى، ىزەتتى جەڭگەسى كەلدى كوز الدىنا.

- سۇمدىق-اي، وسىنداي دا بولادى ەكەن عوي. مەن، مەن جان دەگەندە جان باۋىرىمنىڭ، جاساننىڭ ادال جارىنا قالاي؟ قويساڭىزدارشى؟ مىناۋ ءتىپتى، شەكتەن شىققاندىق قوي! - دەپ ورنىنان تۇرىپ كەتىپ قالدى. ۇيگە كىرۋگە جەڭگەمدى كورىپ ۇيالىپ قالامىن با دەپ، سىرتقا جول بويىنا قاراي بەزە جونەلدى. ءارتۇرلى ويلاردان ميىنىڭ اڭكى-تاڭكىسى شىعىپ، اۋىل سىرتىنداعى وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ قالعانىن ءوزى دە سەزبەگەندەي. وزەن جيەگىن بويلاي، جانى جاي تاپپاي، اعاسىن ەسىنە الىپ، قاتتى جىلادى. وكسىپ-وكسىپ باسىلدى. كەشكە قاراي ونى ءىنىسى ىزدەپ تاۋىپ، ۇيگە ەرتىپ كەلمەك بولدى.

- اكەم مەن اپاما ايت. مۇنداي سۇمدىق اڭگىمەنى قويسىن. اسەماي ەستىسە دە ىڭعايسىز بولار. مەنىڭ جۇمىستارىم بار، - دەپ الدەبىر كولىكپەن كەتىپ قالدى. ارادا ءبىر اپتا وتپەي جۇمىسىنا تۇرمىستاعى كىشى اپكەسى ىزدەپ كەلدى. ءوزى جىلاعان با كوزى دومبىعىپ كەتكەن.

- ۇيگە ءجۇر. اسەماي جەڭەشەم قىزىن كوتەرىپ توركىنىنە كەتىپ قالدى. اكەڭ مەن شەشەڭ جەر باۋىرلاپ شوگىپ قالدى... - دەدى كوزىنە جاس ءۇيىرىلىپ.

ۇيگە كەلىپ اكەسى مەن شەشەسىنىڭ بۇك ءتۇسىپ قالعان ءتۇرىن كورىپ ۇرەيى ۇشتى. ونىڭ ۇستىنە «بالالى ءۇي بازار» دەمەكشى، سانىمگۇلسىز بار توڭىرەك سۋىپ، جات بولىپ كەتكەندەي. اتا-ەنەسىنە شاي بەرىپ، كەلگەن قوناقتاردى كۇتىپ، سيىر ساۋىپ، قازانعا ەت سالىپ، سارى مايعا قاتتاما پىسىرىپ، گۇلدەي جايناپ جۇگىرىپ جۇرەتىن اسەمايدىڭ ورىنى جامان ءبىلىنىپ، تىرشىلىكتىڭ ءمانى دە، قىزىعى دا قالماعانداي. ءيا، سول ەكەۋى ەكەن عوي مىنا ءۇيدىڭ گۇلى دە، ءسانى دە. بەرەكە دە، باقىت تا، سۇلۋلىق تا، قىزىق تا سولارمەن بىرگە ەكەن. اينالا قاڭىراپ، بوس قالعانداي. موينىنا اسىلىپ ەركەلەيتىن ءسانتايدىڭ ءسابي ءتىلى، بالداي ءتاتتى قىلىعى ەسىنە ءتۇسىپ، ءىشى ۋداي اشىدى. اناسى قالباڭداپ، وشاق باسىندا ءجۇر ەكەن. جۇدەپ، ەكى جاعى سۋالىپ قالىپتى. كوزىنەن جاس سورعالاپ كەلىپ، بالاسىن قۇشاقتادى.

- تاستاپ كەتتى. ءبىزدى تاستاپ كەتتى. جاسانتايدان ءولى ايىرىلساق، اسەمتاي مەن ءسانتايدان ءتىرى ايىرىلدىق... - دەدى كەمسەڭدەپ. جاتقان جەرىنەن تۇرىپ وتىرعان اكەسىنىڭ دە كوزىنەن جاس شىعىپ، بەرگەن سالەمىن دە الماي، بۇك ءتۇسىپ وتىرا بەردى. اكە-شەشەسىنىڭ مىنا جاعدايى جانىنا جامان باتتى. شوقيىپ وتىرىپ قالعان مىنا ەكى قارت ءا دەمەي-اق ەكى جاققا قۇلاي كەتەتىندەي. ءبىرازدان جينالماعان ءار زات ءار جەردە. جاقسىبايدىڭ ورنى ازىناپ، ەندى بىلىنگەندەي. جانى تۇرشىكتى.

- ءبىز دە كەشە ەستىدىك. اكەم مەن اپام ەكەۋى اقىلباي مالدان كەلگەنشە ءبىر ادامعا دا بىردەمە دەمەي بۇك ءتۇسىپ جاتا بەرىپتى. اكەمنىڭ حالى ناشار. قان قىسىمى كوتەرىلىپ كەتكەن. ۋچاسكەلىك مەدبيكەنى اكەلىپ ۋكول سالدىردىم. باقتىباي بۇلاردىڭ جاعدايىن جاساماساڭ بولمايدى. وزدەرى قالاعان كەلىنى اسەمايدى اكەلىپ بەر، - دەدى سولىعىن باسا الماي.

- بىزگە باسقا ەشكىم كەرەك ەمەس.

سول كۇنى-اق كورشى اۋىلداعى اسەمايدىڭ ۇيىنە جەتىپ باردى. اعاسىنىڭ قاراسىن كورگەننەن سانىمگۇل شىرقىراپ، جىلاپ ۇمتىلدى. ىزەتىن ساقتاپ سالەم سالعان اسەماي ۇيگە قاراي بەزە جونەلدى. اعاسى مەن جەڭگەسى جۇمىستا ەكەن. اكەسى بۇرىن قايتىس بولىپ كەتكەن. اناسى گۇلدانامەن قول الىسىپ سالەمدەستى.

- بارىنەن بۇرىن مىنا ءسانتاي شىرىلداپ، سەندەردى ىزدەپ قولدى-اياققا تۇرمايدى. ىشىگىپ كەتەتىن سياقتى. اسەمايدىڭ كەلگەلى كوزىنەن جاس كەتپەيدى. قايتەيىن. كىمدى كىنالايىن. پەشەنەسىندە بار ەكەن. اللانىڭ قولىندا عوي ءبارى... - دەدى كوزىنەن جاسى سورعالاپ كەتكەن اسەمايدىڭ اناسى. سول كۇنى ولاردى اكە-شەشەسىنىڭ قولىنا الىپ كەلدى. كوپ كەشىكپەي نەكەلەرى قيىلدى. دارىگەر شاقىرىپ اكە-شەشەسىن ەمدەتىپ، ءبىراز قاسىندا بولعان باقتىباي تاجىريبە جۇمىسى ءبىتىپ، الماتىعا وقۋىنا كەتتى. ديپلومىن الىپ كەلگەنشە اسەماي بالپاقتاي ۇلدى ومىرگە اكەلدى. قالاي دەسە دە اكەسى، سول كوتەرىلگەن قان قىسىمىنان وڭالماي و دۇنيەلىك بولىپ كەتتى.

جاقسىبايدى سىيلايتىن، اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ باستىعى قاراماعىنا ماماندىعى بويىنشا تەرگەۋشىلىك قىزمەتكە الدى. بۇل كەزدە ءىنىسى دە ۇيلەنگەن. اۋدانعا بارىپ قاتىناپ ىستەۋ قيىن بولعان سوڭ، اناسى ەنشىسىن الىپ شىعۋعا لۇقسات ەتكەن. كوشىپ كەلگەندەرىنە دە ون جىلعا جۋىقتاپ قالىپ ەدى.

ەندى مىناسى نەسى؟ «ول ەندى بىزگە جوق. ول ەندى ءبىر جەردە ءوز-وزىنە قول جۇمساپ، مەرت بولدى» دەگەن جامان وي باقتىبايدىڭ ءون بويىن ورلەپ، تۇنشىقتىرىپ بارا جاتقانداي ەدى. اسەمگۇل ەكەۋى جۇگىرىپ ءجۇرىپ مال قورانى، قالتارىس-بۇلتارىستى قالدىرماي قاراپ شىقتى.

- سەن بۇگىن جۇمىسقا بارما. باستىعىڭنان جاعدايىم بولماي جاتىر دەپ، سۇران. جان ادامعا سىر بەرمە.

- نەگىزى، بۇل جاقسى ءىس بولمادى. كورشىلەردەن دە بايقاپ سۇراستىر، - دەدى اپىل-عۇپىل كيىنىپ سىرتقا بەتالعان باقتىباي.

ونىڭ الەم-تاپىراق تۇرىنە باستىعى الىبەك بەكبولوۆ تاڭقالا قارادى. ساسقانىنان ورنىنان تۇرىپ قولىن الدى.

- جايشىلىق پا؟ - دەدى بىردەن-اق.

- قىزىم! ءۇش كۇننەن بەرى قىزىم جوق. ۇيگە قونباعان، - دەدى ەرىندەرى ءدىر-ءدىر ەتىپ، ءوزىن ارەڭ ۇستاعان باقتىباي، قولىنداعى قىزى جازىپ تاستاپ كەتكەن قاعازدى ۇسىنىپ.

- ايەلىم كەشكىلىك جاستىعىنىڭ استىنان تاۋىپ الىپتى. بۇل تەگىن ەمەس. مەنىڭ قىزىمدى بىرەۋ ارباپ قاقپانعا ءتۇسىردى. ايەلىمنىڭ ايتۋىنشا، اياعى اۋىرلاپ قالعان دەيدى. بىزگە قاراۋعا بەتى بولماي قاڭعىپ كەتتى مە؟ الدە ءوز-وزىنە قول سالىپ، قۇربان بولىپ كەتتى مە؟ اقىلىمنان اداستىم، - دەدى قولدارى دا دىرىلدەپ كەتىپ.

- ءوزىڭدى قولعا ال. ءسويتىپ، بۇل ماسەلەنى ءوزىڭ تەكسەرىپ، اشاتىن جاڭا پاپكا اش. بۇل شەشۋى قيىن، كۇردەلى جۇمىس. «ەكى ەلى اۋىزعا ءتورت ەلى قاقپاق». اسىرەسە، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدا اڭدۋشى دا، جاۋ دا كوپ. تابالاۋشى ودان بەتەر. ءورت بولىپ قاۋلاپ، سۇمدىعىمەن، ارامدىعىمەن، ايارلىعىمەن جاعاعا جابىسىپ، وپات ەتىپ كەتەتىن وتىرىك پەن وسەكتىڭ ارباۋىنان ساق بولۋ كەرەك. ءبىز شىندىقتى قۋالاپ، وتىرىكپەن الىسامىز. ارانداپ قالعان اڭقاۋ ەل ءبىزدى سول ءۇشىن كىنالايدى. ۇستىمىزدەن ارىز جازىپ، جاۋداي الىسادى. كەيىن شىندىق اشىلعاندا ءبىزدى كەش ءتۇسىنىپ، سانىن ءبىر-اق سوعادى. ءوزىڭنىڭ تاجىريبەڭ بار عوي. ويلان. جانىڭا سەنىمدى تىڭشى جىگىتتەردى ال. بۇگىننەن باستاپ كىرىس، - دەدى ورنىنان تۇرىپ كەلىپ يىعىنان قاققان باستىعى. وزىنەن بەس-التى جاس ۇلكەن بولسا دا اكەلىك قامقورلىقپەن.

- سەنىڭ وتباسىڭنان ونداي جامان قىلىقتى بالا شىقپايدى. بالكىم، قىزمەتىڭە قاراي قىساستىق جاسايتىن قاسكويلەر جوق پا ەدى. ويلان...

بىرەر ساعاتتان سوڭ-اق باستىقتىڭ ۇلكەن كابينەتىندە وپەراتيۆتىك توپتىڭ تاجىريبەلى قىزمەتكەرلەرى باستارىن ءتۇيىستىرىپ، اقىلداسىپ وتىردى. ءۇنسىز استىرتىن ارەكەتپەن جۇمىس ىستەيتىن تىڭشىلار توبى سانىمگۇل قىزدى ىزدەۋ جۇمىستارىن باستادى. كابينەتىندە وڭاشا قالعان ءبىر ساتتە ءوز قىزمەتىندە تاجىريبەلىگىمەن، العىر-اقىلدىلىعىمەن ۇجىمىنا سىيلى، ابىرويلى باقتىباي وسى جوعالعان قىزى ءسانتايى تۋرالى ويلاندى. جۇمىستان كەلسە الدىنان جۇگىرىپ شىعىپ، موينىنا اسىلىپ ەركەلەپ، اناسىمەن بىرگە تاماعىن دايىنداپ، بوپەلەرىن جۇباتىپ، تۇكتەن الاڭسىز مارە-سارە بولىپ جۇرەتىن. ءتىپتى، ونىڭ اپپاق ۇلبىرەگەن وڭىندە بالالىقتىڭ بال داۋرەنى ارىلماعان، جانارى ءمولدىر شىنايى ەدى. وسى ءسانتايىن كورگەن سايىن قىرشىنىنان قيىلعان اعاسى جاقسىبايدى كورگەندەي، جۇرەگىن ساعىنىش وتى شارپىپ، قارىنداسىنىڭ ماڭدايىنان ءوبىپ، ەلجىرەپ باسىلاتىن. جوعارى وقۋ ورنىنا ىلىنە الماي قالعان سوڭ، ۇزاققا بارماي-اق كوز الدىمىزدا ءجۇرسىن. قانشا دەگەنمەن، جولى جىڭىشكە قىز بالا عوي دەپ اۋدان ورتالىعىنداعى كوللەدجگە تۇسىرگەن. وندا دا العاشقى جىلى جاپ-جاقسى، گۇلدەي قۇلپىرىپ الاڭسىز، بالاۋسا بالعىن كۇيىندە ەدى. بار پالە كەيىنگى جىلى جازدا باستالدى. ۇنەمى الدەبىرەۋدەن ءجابىر كورگەندەي، يىنى سالبىراپ، ابىرجىپ جۇرگەنى. ەشتەڭەگە قىزىقپايتىنداي بولمەسىنەن شىقپايدى. كوبىنە-كوپ كەشكە ديسكوتەكاعا، ويىن-ساۋىققا كەتىپ قالاتىن ادەت شىعاردى. ءتۇن جارىمىندا تىقىرلاپ ەسىكتى اشىپ كەلە جاتقانىن اياق دىبىسىنان سەزەدى. «بويجەتىپ قالدى عوي. بالكىم، جىگىتى بار شىعار. شەشەسىنىڭ ءوزى دە جولعا سالىپ الار. مەن ۇندەمەيىن» دەپ قايتادان ءتاتتى ۇيقىعا كەتەتىن. اناسى اسەماي ايتقان ۇزىن بويلى ادەمى جىگىتپەن قاقپانىڭ الدىندا سويلەسىپ تۇرعانىن بۇل دا بايقاعان. سول جولى. ءيا، سول جولى ماشيناسىمەن ءوتىپ بارا جاتىپ، بايقاماعان بولىپ كوز سالعان. ءسانتايى عاشىق جىگىتىمەن كەزدەسىپ، ويناپ-كۇلىپ، جارقىراپ، جادىراپ ەمەس، الدەنەدەن ۇرىككەندەي ءۇرپيىپ، بۇكشيىپ تۇرعانى ۇناماپ ەدى. «كىم ءبىلسىن؟ بىردەمەگە كەلىسپەي، ەرەگىسىپ قالدى ما؟ ونداي-ونداي بولادى عوي» دەگەن ويدان اسپاعان. اناسى دا، ءوزى دە تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن جۇمىستا بولىپ، شارشاپ كەلىپ، ءسانتايىنىڭ جاعدايىنىڭ، مىنەزىنىڭ كۇرت وزگەرگەنىنە ءمان بەرمەگەنىنە قاتتى وكىندى. اسەماي، كۇيىپ-پىسىپ قانشا سۇراپ بىلگىسى كەلسە دە اۋزىن بۋعان وگىزدەي ءلام دەپ شاعىنباعانىن، كورپەسىن بۇركەنىپ جاتىپ العانىن ايتىپ، زار جىلايدى. ويلانا-ويلانا وسى قىزىنىڭ جانىندا تۇرعان سىلقىم-سۇلۋ جىگىتتى الدەبىرەۋگە ۇقساتقانداي بولادى. ءبىراق كىم؟ ەسىنە تۇسىرە المادى. ءبىراق كوكەيىندە تىنىمسىز جامان وي مازالاپ كەتەر ەمەس. ءوزى قىزمەت جاسايتىن ىشكى ىستەر بولىمىندەگى قىلمىسكەرلەردىڭ، ۇستالعانى، ۇستاتپاي جۇرگەنى بار، ءبارىنىڭ قۇجاتى مەن سۋرەتىن كوزدەن وتكىزىپ قاراي باستادى. ۇكىدەي ۇلبىرەگەن قىزىن، ەرەگەسىپ، كەك ساقتاعان الاياق ۋىسىنا ءتۇسىرىپ، قورلاپ جۇرگەنىن ىشكى تۇيسىگىمەن سەزىنگەندەي، جان داۋسى شىرىلداپ شىعانعا شىعىپ كەتكەندەي ەدى.

ىشكى تۇيسىگى الداماپتى. ارادا اي سالعاندا ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ ەشكىمگە بىلدىرمەي جۇمىس جاسايتىن تىڭشى قىزمەتكەرلەرى سانىمگۇلدىڭ ءولى دەنەسىن اۋىل شەتىندەگى قوقىس توگەتىن سايدان تاپتى.

- جاقسىباي، جان باۋىرىم! سەنىڭ اماناتىڭدى ساقتاي المادىم. بارىنە مەن كىنالى! مەن! - دەپ قىزدىڭ ءولى دەنەسىن قۇشاقتاپ، وكىرىپ جىبەردى. اۋىر جاعدايعا ءبارىنىڭ قابىرعاسى قايىستى.

التىنبيكە انا اۋىرىپ جاتىپ قالدى. قارىنداستارى، باۋىرلارى ەڭىرەپ جىلادى.

وپەراتيۆتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى جابىلا قۇجاتتى تەكسەرىپ وتىرىپ، باقتىباي سۋرەتتەپ بەرگەن ادامنىڭ وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن تۇرمەدەن ەتاپپەن ايدالىپ كەتىپ بارا جاتىپ، قاشىپ شىققان اۋىر قىلمىسكەر ەكەنى انىقتالدى. قىلمىسكەر وزبەكستان، قازاقستان، قىرعىزستاندا دا ءىرى بانكتەردەن اقشا ۇرلايتىن الاياقتىڭ ءوزى ەدى. ماسكىمەن ءتۇرىن الۋان تۇرگە وزگەرتىپ، ءار ءتۇرلى ماماندىقتىڭ يەسى دەگەن قۇجات تۋرالاپ، سۋداي ساپىرىلىسىپ، اناۋ-مىناۋ اڭقاۋدى وتىرعىزىپ كەتەتىن. وتىرىك، اعايىنمەن قۇشاقتاسىپ دوس بولعان. جاپ-جاس تۇرىمەن تالايدى سازعا وتىرعىزىپ ۇلگىرگەن. ادەتىنشە ءىز تاستاماي جورتىپ جۇرگەن جەرىنەن قازاقستاندا وبلىستان شەت جاتقان وسى اۋداندا ۇستالدى. كوپكە تانىمال، تاجىريبەلى تەرگەۋشى باقتىباي تۇكتىبايەۆتىڭ سۇراۋىنا الىندى. بەيبىت ادامداردىڭ ءومىرىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، اسىعىن الشىسىنان تۇسىرەتىن قاندى قولدىڭ شىن اتى-ءجونىن بەتىنە شىجعىرىپ باسىپ، مويىنداتىپ، قىلمىسىن اشىپ، بالەن جىلدى القا ەتىپ تاعىپ، اياق-قولىن شىنجىرمەن ماتاپ، سوتتا دالەلدەپ شىعىپ تاس تۇرمەگە ايداتقان ەدى. پروكۋرورمەن بىرگە ءىستى ءبىتىرىپ، سوت ۇكىمىن شىعارىپ، كانىگى قىلمىسكەر ايداۋعا الىنىپ، تۇرمەگە اكەتۋگە ماشيناعا مىڭگىزىپ جاتقاندا:

- تۇكتىبايەۆ مىرزا، - دەدى، ساڭق ەتكىزگەن داۋىسپەن الگى قىلمىسكەر:

- مەنى شىنجىرعا ماتاپ، ازاپتى تۇرمەگە تۇسىرگەن وسى ءىسىڭدى، امانات جانىم امان بولسا، الدىڭا ءبىر كەلتىرەمىن. «تاۋ مەن تاۋ كەزدەسپەيدى، ادام مەن ادام كەزدەسەدى»، وسى ەسىڭدە بولسىن، - دەدى كىجىنە جۇدىرىعىن ءتۇيىپ.

سول كەك - بەيباق، مومىن، سۇيىكتى قىزى ءسانتايدىڭ كورەتىن ازابىمەن وسىنداي بولىپ قايتقان ەكەن.

تاجىريبەلى تىڭشىلار شىنداپ سوڭىنا تۇسسە قويسىن با؟ اراعا ءبىر جىل سالماي، سانىمگۇلدىڭ تۇبىنە جەتكەن حاميتجان قىلمىسكەر ناشاكۋرەر بولىپ جۇرگەن جەرىنەن پوليسيانىڭ قۇرىعىنا ءتۇستى. ونىڭ قولعا تۇسكەنىن ەستىسىمەن تەرگەۋ جۇرگىزۋگە پروكۋرورمەن بىرگە الماتىعا باقتىبايدىڭ ءوزى باردى. ۇشاقپەن ۇشىپ بارا جاتىپ تا كوزىنە كىلكىپ كەلگەن جاسىن تيا المادى. بۇل قايعى، اسىرەسە، باقتىبايعا جامان باتتى.

- جاقسىباي، جان باۋىرىم! ەندى قىزىڭ ءسانتايىڭ دا سەنىڭ قاسىڭا باردى. بارىنە مەن كىنالى. اماناتىڭدى ساقتاي المادىم. كەشىر، كەشىرە گور مەنى! - سەن. جەر قوينىنا كەتىپ بارا جاتقان قىزدىڭ جاس توپىراعىن قۇشاقتاپ، قۇلاپ ءتۇستى. ينسۋلت الىپ قالا جازداپ، بىرەر ايدا اۋپىرىممەن جازىلىپ شىعىپ، قىزمەتىنە قايتا كىرىستى. شەرلى جۇرەگىندە قاپىدا ايىرىلعان اعاسى جاقسىباي مەن قارىنداسى ءسانتايىنىڭ وشپەستەي جان جاراسى قالدى. ايەلىنىڭ دە قان قىسىمى كوتەرىلە بەرگەن سوڭ، مۇگەدەكتىك زەينەتكەرلىكپەن جۇمىسىنان بوسادى. ون گۇلىنەن ءبىر گۇلى اشىلماي ومىردەن وزعان ءسانتايدىڭ بۇرىن قىزمەتتەس بولعان جاقسىبايدىڭ قىزى ەكەنىن بىلگەن بەكبولوۆ باقتىبايدىڭ ادامگەرشىلىگىنە وتە ءتانتى بولىپ، جوعارى باعالادى.

الماتىعا كەلىسىمەن زاڭگەرلىك قۇقىعىمەن «قىلمىسكەردەن جاۋاپ الاتىن ەدىم دەپ» كامەراعا كەلدى. ەكى يىنى قاقپاقتاي، ەڭسەگەي دەنەلى باقتىباي تەرگەۋشىنى، بۇل كۇندەرى پولكوۆنيك شەنىن يەمدەنگەن ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى دارەجەسىنە جەتكەن قاس جاۋىن بىردەن تانىعان حاميتجان قىلمىسكەر ەكى جۇدىرىعى تۇيىلە ورنىنان اتىپ تۇردى. ءوڭى سۇمدىق بۇزىلىپ، اياعىن سالماقتاي باسقان باقتىباي تەرگەۋشى ءلام دەپ ءتىل قاتقان جوق. ەرىندەرى ءدىر-ءدىر ەتە قابىرعاعا شالقالاپ سۇيەنە بەرگەن قىلمىسكەردى وڭدىرماي ۇرىپ، ەسىنەن تاندىرىپ تاستادى.

ەرتەڭىنە سوتقا اپارۋعا جاراماعان ونى تۇرمە قىزمەتكەرلەرى اۋرۋحاناعا اكەتتى. «ونى تەرگەۋدىڭ قىسپاعىنا توزبەدى، ەڭ اۋىر جازاعا كەسىلەتىنىن ءبىلىپ، جۇرەگى قىسىلىپ قالدى. وعان جازانى قۇدايدىڭ ءوزى بەردى» دەگەن ويدان اسپادى.

ۇكىدەي ۇلبىرەگەن سانتايىنان ايىرىلىپ، قىرشىنىنان قيىلعان اعاسىنىڭ الدىنداعى ايىبىنان ەندى قۇتىلعانداي باقتىبايدىڭ دەنەسى جەڭىلدەپ سالا بەردى. ءبىراق ءوڭى سالقىنداپ، جانارى تۇڭعيىقتانىپ، ەرنى قاتتى جىمقىرىلىپ، ءتۇرى اسا سالماقتانىپ وزگەرىپ كەتتى. ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىن ساقتىقتى، قاتىگەزدىكتى ۇيرەندى.

قىزمەتىنە كەلگەن باقتىبايدى باستىعى الىبەك بەكبولوۆ الدىنا شاقىردى.

- مەنىڭ زەينەتكەرلىككە شىعاتىن كەزىم كەلدى. ورنىما سەنى ۇسىندىم. ەندى بولاشاعىڭنان تۇڭىلمە. بار جاقسىلىق الدىڭدا. تۇرمىستىڭ قالتارىس-بۇلتارىسىن، وتىرىگى-شىنىنىڭ، قۋلىعى-سۇمدىعى قايسى ەكەنىن اجىراتا ءبىلۋ قولىڭنان كەلەدى. قايعىڭا ورتاق بولىپ قالامىن. مەنى ءبىر جاقسى دوسىم، اقىلشىم دە. ەستۋىمشە قىلمىسكەر دە كوپ ۇزاماي ءوز ازابىمەن ءوزى اجال قۇشىپتى. وتىرىك ءجۇرىس، ارام پيعىلدىڭ ءومىرى قىسقا. ايتەۋىر شىندىقتىڭ - تۇبىندە جەڭىسكە جەتكىزەرى انىق، - دەدى بەكبولوۆ الىپ دەنەلى، ءوڭى سالماقتانعان، ەرنى قىمقىرىلا، ءۇنسىز تۇرعان باقتىبايدىڭ قولىن قىسىپ.