ورتالىق ازيادا «جاسىل» ەنەرگەتيكا قالاي دامىپ جاتىر
استانا. KAZINFORM - وسىدان ون جىل بۇرىن كليماتتىڭ وزگەرۋى جونىندەگى پاريج كەلىسىمى قابىلدانعان بولاتىن. بۇل حالىقارالىق قۇجاتقا ورتالىق ازيانىڭ بەس مەملەكەتى دە قول قويىپ، پارنيكتىك گازداردىڭ شىعارىلىمىن ازايتۋ جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكانى دامىتۋ بويىنشا مىندەتتەر الدى.
وسىعان وراي ايماقتا تازا ەنەرگەتيكاعا كوشۋ جوسپارى قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقانىن Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى تالداپ كوردى.
حالىقارالىق جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى اگەنتتىگىنىڭ (IRENA) دەرەكتەرىنە سايكەس، ورتالىق ازيا ەلدەرى 2015- 2024 -جىلدار ارالىعىندا «جاسىل» ەنەرگەتيكاعا كوشۋ جولىندا بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتكەن. الايدا ەنەرگەتيكا سالاسى ءالى دە نەگىزىنەن «قىزىل دەڭگەيدە» قالىپ وتىر. 2023 -جىلى ورتالىق ازياداعى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى نىساندارىنىڭ جيىنتىق قۋاتى 17,3 گ ۆ ت- تان اسىپ، 2018 -جىلمەن سالىستىرعاندا 26,6 پايىزعا ءوسىپتى.
قازاقستان -ج ە ك بويىنشا ايماقتاعى كوشباسشى
2060 -جىلعا قاراي كومىرتەكتى بەيتاراپتىعىنا قول جەتكىزۋدى ماقسات ەتكەن قازاقستان جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ بويىنشا ورتالىق ازيادا ازىرگە كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى سانالادى. ەل كۇن جانە جەل ەنەرگەتيكاسىنا ينۆەستيتسيا تارتىپ، ەنەرگەتيكالىق بالانستاعى جەك ۇلەسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى جوبالاردى ىسكە اسىرىپ جاتىر.
ەلدىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنەن وندىرىلگەن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ۇلەسى %6 دان اسىپ، %6,43 عا جەتكەن. بۇل كورسەتكىش 2020 -جىلعى 3 پايىزدىق دەڭگەيدەن ەكى ەسە جوعارى. وتكەن جىلى جالپى قۋاتى 163 مۆت بولاتىن 8 جاڭا جوبا ىسكە قوسىلدى. كەيىنگى بەس جىلدا ەلدە تۇراقتى وڭ ديناميكا بايقالۋدا: 2021 -جىلى - %3,69، 2022 -جىلى - %4,53، 2023 -جىلى - %5,92، ال 2024 -جىلى - %6,43.
ون جىل ىشىندە ەلدەگى جەك نىساندارىنىڭ ورناتىلعان قۋاتى 17 ەسەدەن اسا ءوسىپ، 3082 مۆت- قا جەتتى. 2025 -جىلى قۋاتتىلىعى 455,5 مۆت بولاتىن تاعى 9 جوبانى ىسكە قوسۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق بالانسىنداعى «جاسىل» ەنەرگيا ۇلەسىن ايتارلىقتاي ارتتىرىپ، كومىرتەكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.
2018 -جىلدان باستاپ ەلدە اشىق اۋكسيوندىق مەحانيزم قولدانىلادى، وعان الەمنىڭ 13 ەلىنەن 260 قا جۋىق كومپانيا قاتىسىپ كەلەدى. بۇل قۋاتتىلىقتى ارتتىرىپ قانا قويماي، «جاسىل» ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاريفتەرىن دە ايتارلىقتاي تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرگەن. ماسەلەن، جەل ەلەكتر ستانتسيالارىندا شامامەن 2 ەسە، كۇن ەلەكتر ستانتسيالارىندا - 2,5 ەسە تومەندەدى.
ينۆەستورلار ءۇشىن اسا تارتىمدى جاعداي جاسالىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە 20 -جىلدىق ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتىپ الۋ كەلىسىمشارتتارى، تاريفتەردى يندەكستەۋ جانە ينۆەستيتسيالىق پرەفەرەنتسيالار بار.
ەل ۇكىمەتى جەك ۇلەسىن ەنەرگەتيكالىق بالانستا عا دەيىن جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر. وسى ماقساتتا 2030 -جىلعا دەيىن جالپى قۋاتى 2258 مۆت بولاتىن تاعى 91 جاڭا جوبانى ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. سول كەزدە جەك- ءتىڭ جالپى ورناتىلعان قۋاتى 10 گ ۆ ت- قا جەتەدى.
وزبەكستانداعى «كۇن ءۇيى»
وزبەكستان دا ج ە ك- كە قىزىعۋشىلىعىن جىل ساناپ ارتتىرىپ كەلەدى. حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ قولداۋىمەن ەلدە كۇن جانە جەل ەلەكتر ستانسيالارى ىسكە قوسىلعان. «وزبەكستان - 2030» ستراتەگياسىنا سايكەس، مەملەكەت 2030 -جىلعا قاراي جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ەلەكتر ەنەرگياسى وندىرىسىندەگى ۇلەسىن @ عا (25 گ ۆ ت قۋاتپەن) جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.
ەلدە ج ە ك- ءتى ەنگىزۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر، بالاما ەنەرگەتيكا سالاسىندا قۇقىقتىق بازا قۇرىلدى. 2019 -جىلى وسى سەكتورعا ينۆەستيتسيا تارتۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
2024 -جىلعا قاراي وزبەكستانداعى ج ە ك- ءتىڭ جالپى قۋاتى 4,5 گ ۆ ت- قا جەتتى، ال ولاردىڭ ەنەرگەتيكالىق سەكتورداعى جالپى ۇلەسى دى قۇرادى. جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ەسەبىنەن شامامەن 1 ميلليارد تەكشە مەتر تابيعي گاز ۇنەمدەلىپ، اتموسفەراعا 1,4 ميلليون توننا پارنيكتىك گازداردىڭ تارالۋىنىڭ الدىن العان.
ەل پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي سايتىنداعى مالىمەتكە قاراساق، بۇل سالاعا 2,1 ميلليارد دوللار كولەمىندە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلعان، ال جالپى سوماسى 13 ميلليارد دوللار بولاتىن جوبالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ەلدىڭ بارلىق دەرلىك وڭىرلەرىندە زاماناۋي كۇن جانە جەل ەلەكتر ستانتسيالارى سالىنۋدا. اتاپ ايتقاندا، بۇحارا، جىزاق، قاشقاداريا، ناۋاي، سامارقاند جانە سۇرقانداريا وبلىسىندا جالپى قۋاتى 1,6 گ ۆ ت بولاتىن 9 ءىرى كۇن جانە جەل ەلەكتر ستانتسياسى ىسكە قوسىلعان. ءاندىجان، سامارقاند، سۇرقانداريا جانە تاشكەنت وبلىستارىندا جالپى قۋاتى 183 م ۆ ت بولاتىن 6 ءىرى جانە شاعىن سۋ ەلەكتر ستانتسيالارى پايدالانۋعا بەرىلدى.
سونداي-اق الەۋمەتتىك سالا نىساندارىندا، كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردا، كاسىپكەرلەرگە تيەسىلى عيماراتتار مەن تۇرعىن ۇيلەردە جالپى قۋاتى 457 م ۆ ت بولاتىن كۇن پانەلدەرى ورناتىلعان. وسى ماقساتقا بانكتەر تاراپىنان شامامەن 2 ترلن سوم بولىنگەن. ناتيجەسىندە ەكولوگيالىق تازا 5 ميلليارد كيلوۆاتت- ساعات ەلەكتر ەنەرگياسىن قوسىمشا ءوندىرۋ جانە 1,5 ميلليارد تەكشە مەتر گاز ۇنەمدەۋ مۇمكىندىگى جاسالدى.
وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيايەۆتىڭ ايتۋىنشا، «جاسىل» ەنەرگەتيكا ەل ەكونوميكاسىنىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشتەرىنىڭ بىرىنە اينالىپ كەلەدى. الداعى ءۇش جىل ىشىندە جالپى قۋاتى 8 گۆت بولاتىن 28 ءىرى كۇن جانە جەل ەلەكتر ستانتسياسى ىسكە قوسىلادى.
ەلدە «كۇن ءۇيى» باعدارلاماسى جۇمىس ىستەيدى. بۇل باعدارلاما اياسىندا كۇن پانەلدەرىن ورناتقان تۇرعىندارعا وندىرىلگەن ءار كيلوۆاتت ەلەكتر ەنەرگياسى ءۇشىن 1000 سوم تولەنەدى. 2024 -جىلعا قاراي شامامەن 11 مىڭ ءۇي يەسى وسى مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانىپ وتىر.
كاسىپكەرلەرگە كۇن ەنەرگياسىن پايدالانۋ سالاسىندا قوسىمشا جەڭىلدىكتەر جاسالىپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، كۇن پانەلدەرىن، ينۆەرتورلار مەن اككۋمۋلياتورلاردى اكەلۋگە ارنالعان كەدەندىك جەڭىلدىكتەر تاعى بەس جىلعا ۇزارتىلاتىن بولادى.
قىرعىزستانداعى شاعىن جانە ورتا سەس- تەر
كەيىنگى جىلدارى قىرعىزستان ەنەرگەتيكالىق قۋاتتى ارتتىرۋ، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ جانە ءداستۇرلى ەنەرگيا كوزدەرىنە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ ماقساتىندا شاعىن سۋ ەلەكتر ستانتسيالارىن، كۇن جانە جەل ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلەدى.
ەل گيدروەنەرگەتيكا سالاسىن بەلسەندى دامىتىپ جاتىر، بۇل رەتتە شاعىن جانە ورتا سەس- تەردى وتاندىق ينۆەستورلاردىڭ كۇشىمەن سالۋعا باسىمدىق بەرىلگەن. قىرعىز رەسپۋبليكاسى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، ەلدە 39 سەس جۇمىس ىستەپ تۇر. 2025 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جالپى قۋاتى شامامەن 78 م ۆ ت بولاتىن 18 شاعىن سەس- ءتى ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. 2026 -جىلى شامامەن 148 م ۆ ت بولاتىن 13 سەس، ال 2027 -جىلى - جالپى قۋاتى 170 مۆت بولاتىن تاعى 14 سەس پايدالانۋعا بەرىلەدى.
كۇن ەنەرگەتيكاسى سالاسىنداعى ەڭ ءىرى باستاما — ىستىقكول وبلىسىنىڭ تورۋ- ايعىر اۋىلىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جوبا. اۋماعى 407 گەكتار جەرگە قۋاتتىلىعى 300 مۆت بولاتىن كۇن ەلەكتر ستانتسياسى سالىنىپ جاتىر. جالپى ينۆەستيتسيا كولەمى — 270 ملن دوللار.
بالىقشى قالاسىندا العاشقى جەل ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ جوباسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. اۋماعى 9,8 گەكتار جەرگە ءارقايسىسى 2 مۆت ەلەكتر وندىرەتىن 100 جەل گەنەراتورى ورناتىلادى. ستانتسيانىڭ جالپى قۋاتى 200 م ۆ ت بولادى. بولاشاقتا وسى ايماقتا تاعى 34 شاعىن سەس، بەس كۇن جانە ءبىر جەل ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ جوسپارلانعان.
قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ جەل جانە كۇن ەلەكتر ستانتسيالارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورايىمى كۋندۋز كىرباشيەۆانىڭ ايتۋىنشا، قىرعىزستانداعى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى نىساندارى ازىرگە قۇرىلىس كەزەڭىندە. ەلدىڭ جالپى ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق قۋاتىنداعى بالامالى ەنەرگەتيكانىڭ ۇلەسى ءالى دە از.
دەگەنمەن جاقىندا ەل پرەزيدەنتى قول قويعان «قىرعىز رەسپۋبليكاسىن 2030 -جىلعا دەيىن دامىتۋ جونىندەگى ۇلتتىق باعدارلامادا» ج ە ك- ءتىڭ جالپى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋدەگى ۇلەسىن بىرنەشە ەسەگە ارتتىرۋ كوزدەلگەن.
قۇجاتقا سايكەس، ستراتەگيا ءۇش نەگىزگى باسىمدىققا نەگىزدەلگەن: ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك، ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىك جانە ەكولوگيالىق تۇراقتىلىق. بۇل ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەنەرگەتيكالىق دامۋدىڭ بارلىق قىرلارىن قامتيتىن بەس ءوزارا بايلانىستى باعىت بەلگىلەنگەن. ەڭ ماڭىزدى شارالار - ەنەرگيا ءوندىرۋ قۋاتتارىن كەڭەيتۋ جانە ءارتاراپتاندىرۋ، ەنەرگەتيكالىق جۇيەنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە تۇتىنۋدى باسقارۋ، ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ، وڭىرلىك ىقپالداستىقتى كۇشەيتۋ، سونداي-اق كليماتتىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ.
ج ە ك سالاسىندا بيزنەستىڭ ءجيى كەزىگەتىن قيىندىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ساراپشى زاڭنامالىق بازاداعى ولقىلىقتار مەن «ءبىر تەرەزە» جۇيەسىنىڭ جوقتىعىن اتاپ ءوتتى.
- قىرعىزستاندا جەك نىساندارىن سالۋعا قاجەتتى رۇقسات قۇجاتتارىن بەرۋ، جەر تەلىمدەرىن ءبولۋ، كەلىسىمشارتتار جاساۋ جانە ءتاريفتى بەكىتۋ سياقتى ۇدەرىستەردى ءبىر جەردە شوعىرلاندىراتىن «ءبىر تەرەزە» مەحانيزمى ءالى دە قالىپتاسپاعان، - دەيدى ول.
باقىتجان سەرىك ۇلى