ورتالىق ازيا مەن قازاقستانعا ينۆەستيتسيانى كوپتەپ قۇيۋ كەرەك - ەۋروپا دەپۋتاتى

استانا. KAZINFORM - جاقىندا ستراسبۋرگتە ەۋروپا پارلامەنتىنىڭ 2024-جىلعى العاشقى كوشپەلى پلەنارلىق وتىرىسىندا دەپۋتات كارستەن ليۋكەنىڭ (گەرمانيا) ەۋروپا وداعىنىڭ ورتالىق ازياعا ارنالعان ستراتەگياسى تۋرالى بايانداماسىنا داۋىس بەرىلدى. قابىلدانعان قۇجاتتىڭ ماڭىزى جايىندا Kazinform اگەنتتىگىنىڭ مەنشىكتى تىلشىسىنە ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتى تەرري مارياني (فرانسيا) باياندادى.

- مارياني مىرزا، ورتالىق ازيا بويىنشا جاڭا بايانداما- رەزوليۋتسيانى قابىلداۋدىڭ ماڭىزى نەدە؟

- كوپتەگەن ساراپشى مەن ەۋروپا وداعىنىڭ ۇكىمەتتەرى قازىر ورتالىق ازياعا ينۆەستيتسيا ءتيىستى دەڭگەيدە سالىنباعانىن ايتىپ، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ جاتىر.

الەمنىڭ بۇل وڭىرىندە ەكونوميكالىق ءوسۋ، دەموكراتيالىق پروگرەسس جانە ستراتەگيالىق ىلگەرىلەۋ بايقالىپ وتىر. ەۋروپا وداعى كوپپوليارلى الەمنىڭ قالىپتاسۋىنداعى وسى ماڭىزدى پوليۋستەن اجىراي المايدى.

ەۋروپا پارلامەنتىندەگى ورتالىق ازيا دەلەگاتسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ارىپتەستەرىمنىڭ كوبىسىندە ايماقتاعى جۇمىس تاجىريبەسىنىڭ ازدىعى قىنجىلتادى. ۇلتتىق بىرىگۋدە (فرانسياداعى ساياسي پارتيا) ءبىز قارىم-قاتىناسىمىزدى جانداندىرۋدىڭ گەوساياسي قاجەتى بار ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. ءبىز مۇنى ءار جيىن سايىن ايتىپ كەلەمىز.

جالپى، ورتالىق ازيا ءقازىر دەرجاۆالار ءۇشىن ينۆەستيتسيا باعىتى سانالادى. ياعني تۇركيا، قىتاي، رەسەي، ا ق ش جانە باسقا دا ەلدەر وسى وڭىرمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا تىرىسىپ جاتىر. ەگەر ەۋروپا وداعى بۇل ماڭىزدى ءساتتى نازاردان تىس قالدىرسا، وندا باسقالارىنان قالىپ قوياتىنى انىق.

- قۇجاتتا ەۋروپا مەن ورتالىق ازيانىڭ جاقىنداسۋى، ونىڭ ىشىندە «ورتالىق ءدالىز» جوباسىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ايتىلادى. ايدىڭ سوڭىندا بريۋسسەلدە وسى جوبا بويىنشا ينۆەستورلاردىڭ جەكە كونفەرەنسياسى وتەتىنىن ەسكەرسەك، بۇل شارا جاڭا سەرپىن بەرەدى دەپ ويلايسىز با؟

- 2023-جىلدىڭ 27- قاراشاسىندا دۇنيەجۇزىلىك بانك «ورتالىق ءدالىز» جوباسى دۇرىس جۇزەگە اسسا، قىتاي مەن ەۋروپا اراسىنداعى ساۋدا كولەمىن ءۇش ەسەگە ارتتىرۋعا بولاتىنىن ەسكە سالدى. ساۋدا شيەلەنىسى بەلەڭ العان الەمدە مۇنداي پەرسپەكتيۆالارعا ەشكىم بەيجاي قاراي المايدى.

قازاقستان بۇل جوباداعى نەگىزگى ەلدەردىڭ ءبىرى جانە ەۋروپا وداعى قازاقستاننىڭ وسى ستراتەگياداعا ينۆەستيتسياسىن قولدايدى دەپ سەنەمىن. ءبىز گەوساياسي شيەلەنىستەردى ەڭسەرە ءبىلۋىمىز كەرەك. سونىمەن قاتار، بۇل ءدالىزدى دامىتۋ ەۋروپا وداعى مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى بەرىك بايلانىستى قامتاماسىز ەتەدى. ياعني وسى ءوڭىردىڭ تەڭىزگە شىعا المايتىن كەيبىر ەلدەرىن نەگىزگى ەكونوميكالىق اعىندارمەن بايلانىستىرادى.

- قازاقستانداعى دەموكراتيالىق وزگەرىستى قالاي باعالايسىز؟

- 2022-جىلعى قاڭتارداعى قايعىلى وقيعالاردان كەيىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ دانالىعىنىڭ ارقاسىندا ەلدە ەلەۋلى جەتىستىكتەر بايقالىپ وتىر.

قازاقستان وڭتايلى رەفورمالاردى قولعا الدى، بۇعان 2022-جىلعى ماۋسىمدا وتكەن كونستيتۋتسيالىق رەفەرەندۋم دالەل بولا الادى. سونداي-اق ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ارتۋر لاستايەۆپەن كەزدەستىم. ول ءوزىن كاسىبي شەبەرلىگىن تانىتتى. بۇل رەتتە، ول قازاقستاننىڭ قۇقىق سالاسىنداعى جەتىستىكتەرى جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى.

ينستيتۋتسيونالدىق تۇرعىدا ءبىز قازاقستانداعى باسقارۋدىڭ تولىقتاي دەرلىك قايتا قۇرىلۋىنىڭ كۋاسى بولدىق.

فرانسياداعى كوپتەگەن ادام پرەزيدەنتتىڭ جەتى جىلدىق ءبىر مەرزىمى باسقارۋدىڭ ەڭ وڭتايلى ءتۇرى بولادى دەپ سانايدى. قازاقستان پرەزيدەنتى ءدال وسىلاي جاسادى. قازاقستانداعى ناعىز دەموكراتيالىق ورلەۋدىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز. بۇل پىكىر پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2024-جىلعى 3- قاڭتاردا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا راستالدى.

مەن ەلدەرىڭىزدەگى دەموكراتيالىق جەتىستىكتەرگە ءتانتىمىن. بۇل ناقتى ەكونوميكالىق وسۋمەن جانە جاقسى جۇزەگە اسىرىلعان كوپ قىرلى سىرتقى ساياساتپەن قاتار ءجۇردى.

وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى قازاقستاننىڭ ەۋرازيا قۇرلىعىندا نەگىزگى ويىنشى رەتىندە ورنىعاتىنىنا سەنىمدىمىن.

اۆتور رۋسلان عابباسوۆ