توقايەۆ سينگاپۋردا قىزمەت ەتكەن كەزىندە ەكى نارسەگە ەرەكشە نازار اۋدارعان

استانا. قازاقپارات - پرەزيدەنت توقايەۆ ءوز كىتابىندا سينگاپۋردىڭ تۇڭعىش پرەمەر-ءمينيسترى، ايگىلى رەفورماتور لي كۋان يۋ تۋرالى ايرىقشا تەبىرەنىسپەن جازعان دەپ حابارلايدى Ertenmedia.kz.

نازاربايەۆ سينگاپۋر مينيسترلەرىنىڭ كەڭسەسىن كورىپ قايران قالعان ەدى - پرەزيدەنت توقايەۆ

سينگاپۋردە ديپلوماتتىق قىزمەت اتقارعان جىلدارىن ەسكە الا وتىرىپ، مەملەكەت باسشىسى وسى ءبىر كىشكەنتاي ەلدىڭ ساياسي ەرەكشەلىگى تۋرالى وي بولىسەدى.

توقايەۆ سينگاپۋردا قىزمەت ەتكەن جىلدارى لي كۋان يۋمەن بىرنەشە مارتە كەزدەسكەن. ونىڭ ەستە العانىنداي، لي كۋان يۋدىڭ بويىنان ناعىز پاتريوتيزم مەن بريتاندىق ساياسي مادەنيەت سەزىلىپ تۇراتىن. وكسفوردتا ءبىلىم العان لي كۋان يۋ ءوزىنىڭ اعىلشىندىق تاربيەسىن ەشقاشان جاسىرماعان.

«بىردە ول: «مەنىڭ سىرتقى كەلبەتىم عانا قىتايلىق. ايناعا قاراعان كەزىمدە عانا ەسىمە الامىن. ال نەگىزىنەن مەن - اعىلشىنمىن» دەپ ازىلدەپ ەدى»، - دەپ ەسكە الادى توقايەۆ.

لي كۋان يۋ كەڭەس وداعىنا ەشقاشان جىلى قاباق تانىتپاعان.

1972 -جىلى ماسكەۋ مەن تبيليسيگە جاساعان ساپارىندا ول كەڭەستىك سەرۆيس مەن شەنەۋنىكتەردىڭ مىنەز- قۇلقىنا كوڭىلى تولماعانىن اشىق جازعان. ەل ماقتاعان ءداستۇرلى گرۋزين قوناقجايلىعى دا يۋگە جابايى كورىنگەن.

كەيىنىرەك ميحايل گورباچيەۆپەن كەزدەسۋىندە دە ك س ر و- نىڭ باسشىسىنا سىن كوزبەن قاراپ، ونىڭ ەلدەگى جاعدايدى تولىق تۇسىنبەيتىنىن بايقايدى.

«لي كۋان يۋمەن كەزدەسۋگە بارعانىمىزدا ول ماعان ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتەتىن. بالكىم، مەنىڭ ازيالىق كەلبەتىم جانە قىتاي ءتىلىن ءبىلۋىم ونىڭ كوڭىلىنەن شىققان شىعار»، - دەيدى توقايەۆ.

توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، سينگاپۋردا قىزمەت ەتكەن كەزىندە وسى ەلدىڭ ساياساتىنداعى ەكى نارسەگە ەرەكشە نازار اۋدارعان: ءبىلىم بەرۋ مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس.

«سينگاپۋردە ەكى ءىرى ۋنيۆەرسيتەت بولدى: ءبىرى - قىتاي تىلىندە وقىتاتىن نانيان ۋنيۆەرسيتەتى، ەكىنشىسى - اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن سينگاپۋر ۋنيۆەرسيتەتى. ەكى ۋنيۆەرسيتەت تە مىقتى ماماندار دايارلادى. ءبىراق ۇكىمەت بۇعان توقمەيىلسىمەي، ءبىلىم جۇيەسىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرىپ وتىردى. لي كۋان يۋ ستۋدەنتتەرمەن ءجيى كەزدەسىپ، الەمنىڭ وزىق بىلىمدەرىن يگەرۋدىڭ ماڭىزىن شارشاماي-شالدىقپاي ايتاتىن»، - دەپ جازادى توقايەۆ.

كەڭەستىك ديپلوماتتارعا ەل باسشىسىنىڭ جاستارمەن اشىق اڭگىمەلەسۋى ءبىرتۇرلى كورىنەتىن. ويتكەنى، سول كەزدە ك س ر و باسشىسىن ولار تەك سيەز بەن پلەنۋمداردان عانا كورىپ ۇيرەنگەن ەدى.

سينگاپۋردە جەمقورلىقپەن كۇرەس جايىندا توقايەۆ:

«سينگاپۋر جەمقورلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن قاتاڭ زاڭداردى قابىلدادى جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن كۇرت كوتەردى. ءبىر قىزىعى، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءوزى ا ق ش پرەزيدەنتىنەن ەكى ەسە كوپ جالاقى الاتىن. سوعان قاراماستان، ولار وتە قاراپايىم بولاتىن»، - دەيدى.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، نازاربايەۆتىڭ 1996 -جىلعى سينگاپۋر ساپارىندا پرەمەر-مينيستر گو چوك تونگ پەن ونىڭ مينيسترلەرىنىڭ قاراپايىم كيىمى، ۇكىمەت وتىرىستارى وتەتىن عيماراتتىڭ جۇپىنىلىعى تاڭ قالدىرعان.

«ۇكىمەت وتىرىستارى وتەتىن ءۇي-جايدىڭ قاراپايىمدىعى دا كوزگە ۇرىپ تۇردى: ۇلكەن جارتىلاي سوپاقشا ۇستەل، وندا- سۋ قۇيىلعان گرافين، جاي عانا بلوكنوتتار جانە مينيسترلەردىڭ ءارقايسىسىنا ارنالعان ەكى-ەكىدەن قارىنداشتار قويىلىپتى»، - دەيدى توقايەۆ.

سونداي- اق، سينگاپۋردە جەمقورلىققا قاتىسى بار شەنەۋنىكتەردى حالىق قاتتى جەك كورەتىنىن دە اتاپ وتەدى.

«سينگاپۋردە بيلىك قۇرىلىمدارىندا جەمقورلىقتىڭ جولىن كەسۋدىڭ تاعى ءبىر ءتيىمدى قۇرالى: لاس اقشامەن قولىن بىلعاعان ادامدارعا قاتىستى قوعامدىق جەك كورۋ (قۋعىن) جازاسى قولدانىلادى. قازىنانى ۇرلاۋمەن نەمەسە پارا الۋمەن قولعا تۇسكەن شەنەۋنىكتەردىڭ بولاشاعى جوق.

قىلمىستىق قۋدالاۋعا تۇسۋدەن باسقا، وزىنە جاقىن ادامداردىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ەل كولەمىندە ادامداردىڭ قۇرمەتىنەن ايىرىلىپ، قوعامنان قۋعىنداۋعا ۇشىرايدى. مۇنداي قاتاڭ ءتارتىپتىڭ ارقاسىندا سينگاپۋر ۇكىمەتى الەمدەگى ەڭ كاسىبي ءارى تازا ۇكىمەت رەتىندە تانىلدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى توقايەۆ.

«لي كۋان يۋ تەمەكى تۇقىلىن كوشەگە تاستاعان ادامعا 500 دوللار ايىپپۇل سالۋدى، قوعامدىق ورىنداردا ساعىز شايناۋعا، جىگىتتەردىڭ شاش وسىرۋىنە، قۇمار ويىندارعا قاتاڭ تىيىم سالۋدى بۇيىردى. بۇل ءتارتىپ شەتەلدىكتەردى ەرەكشە قىزىقتىرىپ، سينگاپۋردى تۋريستەردىڭ مەكەنىنە اينالدىردى»، - دەيدى ول.

پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، سينگاپۋر بۇگىنگى تاڭدا دا ەرەكشە ساۋلەتىمەن، ينفراقۇرىلىمىمەن جانە تازالىعىمەن بۇكىل الەمدى تاڭ قالدىرىپ وتىر. ول بۇل جەتىستىكتى «سينگاپۋر عاجايىبىنىڭ» نەگىزىن قالاۋشى لي كۋان يۋدىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ جەمىسى دەپ باعالايدى.

(ماتەريال پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «نۇر جانە كولەڭكە» كىتابىنىڭ نەگىزىندە ازىرلەندى).