تولەن ابدىك، جازۋشى: كوشپەلى ەلدىڭ دامۋى تاسباقانىڭ اياڭىنا ۇقسايدى
استانا. قازاقپارات - وتكەن اپتادا قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرى وكىلى، «پاراسات مايدانى»، «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى»، «وڭ قول»، «اقيقات»، «ءولىارا» سىندى كلاسسيكالىق تۋىندىلاردىڭ اۆتورى، جازۋشى تولەن ابدىك اعامىزبەن سىرلاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. قالامگەردىڭ بۇگىنگى قازاق ادەبيەتى مەن جاس قالامگەرلەرگە قاتىستى ايتقان ويلارىن ەكشەپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
- تولەن اعا، اڭگىمەمىزدى ادەبيەتتىڭ بۇگىنگى جايىنان باستاساق. اعا بۋىن قالامگەرلەردىڭ ادەبيەتتىڭ بولاشاعىنا كۇمانمەن قارايتىن ءتۇرلى پىكىرىن ەستىپ قالامىز. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازاق ادەبيەتىنىڭ بولاشاعى بار ما؟
- قازاق ادەبيەتىنىڭ بولاشاعىنا كۇمان كەلتىرمەيمىن. بىزدە تالانتتى اقىندار دا، تالانتتى جازۋشىلار دا جوق ەمەس. ءبىراق سول تالانتتار مەن تالانتسىزدار ميداي ارالاسىپ، جاقسىلارى جامانداردان وق بويى وزىپ، قارا ءۇزىپ كەتە الماي ءجۇر. ماسەلەن، قۇداي تالانت بەرگەن، ولەڭنىڭ تەحنيكاسىن جاقسى مەڭگەرگەن، ۇيقاستارى شىمىر اقىندار از ەمەس. ولاردىڭ دەنىنە ورتاق ءبىر كەمشىلىك بار. «جاڭا عاسىردا الەم قايدا بەت الدى، ادامزاتتىڭ قانداي قۇندىلىقتارى العا وزىپ بارادى، شەتەل اقىندارى قانداي جىر جازىپ جاتىر؟» دەگەن سەكىلدى سۇراقتارعا باس قاتىرمايدى. ءبىر سوزبەن ايتساق، كوبىنىڭ تاريح پەن بۇگىنگى زامان، قالا بەردى كوركەم ادەبيەتتىڭ باستى قاعيدالارى توڭىرەگىندەگى كوزقاراستارى توبىرلىق دەڭگەيدە. باياعى ەسكى داعدىلاردان، كەڭەستىك داۋىردە بويعا سىڭگەن كونە تۇسىنىكتەردەن ارىلا الماي جۇرگەن سەكىلدى.
سودان كەيىن اقىنداردىڭ قورلانعىش، جابىرلەنگىش، وكپەلەگىش ولەڭدەرى ازايماي تۇر. كەڭەس زامانىندا ۇلتتىق دارەجەدە ەركىندىگىمىز بولمادى. ۇستەم ۇلت وكىلدەرى قازاقتى كەم سانادى. دەمەك ول داۋىردەگى اقىنداردىڭ قورلانۋى، قوجايىنعا وكپەلەۋى تابيعي قۇبىلىس سەكىلدى بولاتىن. قازىر قازاق - مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت. ەۋروپالىق تۇسىنىكتە ۇلت پەن مەملەكەت ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەدى. سوندىقتان جابىرلەنۋشى ەتنوستان مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ پسيحولوگياسىنا اۋىساتىن كەز بولدى دەپ ويلايمىن. ومىردەگى كەلەڭسىزدىكتەر از ەمەس - مورالدىق، الەۋمەتتىك پروبلەمالار تۋرالى تولعان، جاعىمپازداردى، الاياقتاردى، دارىنسىز باسشىلاردى سىنا، حالىقتىڭ ءوزىنىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردى دە بەتىنە باس، مۇنىڭ ءبارى، جىلاپ شاعىم ايتقاننان گورى، اقىننىڭ وزىنە دە، ادەبيەتكە دە تيىمدىرەك دەپ ويلايمىن.
- ءسىز ايتقان جىلاۋىق پوەزياعا كەرەعار باياعى تۇركىلەردەن قالعان رۋحتى اڭسايتىن، اسىرە ماقتان «پافوسقا» قۇرىلعان تۋىندىلار دا از ەمەس قوي.
- مۇنى دا تۇسىنە الماي-اق قويدىم. كيت ەتسە، «عۇنمىن، كوك ءبورىمىن، قاسقىر بولىپ ۇلىپ ءجۇرمىن» دەيتىن ماعىناداعى ولەڭدەردەن اياق الىپ جۇرە المايتىن بولدىق. بۇگىنگى اعىلشىن اقىنى «مەنىڭ ارعى اتام انگلوساكس» دەپ نەمەسە ورىس اقىنى «مەنىڭ ارعى تەگىم سلاۆيان» دەپ ايعايلاپ ولەڭ وقىسا، «ونىمەن نە ايتپاقسىڭ؟» دەگەندەي، جۇرت تۇسىنبەي ولاردىڭ بەتىنە ودىرايىپ قارار ەدى. ويتكەنى ارعى تەگىڭ كىم بولسا دا، ول سەنىڭ كىسىلىگىڭە، مارتەبەڭە، كۇنكورىسىڭە ەشتەڭە قوسا المايدى. سەنىڭ كىم ەكەنىڭ بۇگىنگى كۇنىڭمەن ولشەنەدى.
راس، تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ۇراندى جىرلارمەن عاسىرلار بويى بوداندىقتىڭ تاۋقىمەتىن تارتقان ۇلتتىڭ رۋحىن ءبىر سىلكىپ الۋ كەرەك تە بولعان شىعار. ال اقىنداردىڭ وسى تاقىرىپتىڭ اينالاسىنان ءالى اينالسوقتاپ شىقپاي قويۋى مەن ايتقان دۇنيەتانىمنىڭ تارلىعىن تاعى دالەلدەيدى. اقىن دا، جازۋشى دا ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ىشكى الەمىنە ءۇڭىلۋى كەرەك. اباي سەكىلدى ادامزاتتىق دەڭگەيدە وي ايتۋعا، فيلوسوفيالىق تۇرعىدا رۋحاني كەمەلدەنۋگە، الەمگە گۋمانيستىك كوزقاراسپەن قاراۋعا ۇمتىلماعان قالامگەر ءارتۇرلى ساياسي- ءدىني يدەولوگيالاردىڭ ناسيحاتشىسىنا اينالىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ادەبيەتكە جالعان ۇران دا، جالعان ماقتان دا قاجەت ەمەس.
- ماقتان جونىندەگى ويىڭىزدى ءارى جالعاپ كورسەك. قازىرگى قازاقتىڭ كۇنى ماقتانسىز اتپايتىن بولدى. وزىنەن لاۋازىمى جوعارى ازاماتتارعا جاعىمپازدانۋدى «قىزمەتتىك ەتيكا» رەتىندە قارايتىن كوزقاراس از ەمەس. بۇل دەرتتىڭ شالىعى ادەبي قاۋىمدى دا اينالىپ وتپەدى. ءبىر-ءبىرىن كلاسسيك دارەجەسىنە كوتەرىپ، جەر-كوككە سىيعىزباي دارىپتەيتىندەرگە قاتىستى نە ايتاسىز؟
- وركەنيەتتى ەلدەردە ماقتانۋ دا، ماقتاۋ دا مادەنيەتسىزدىك بولىپ سانالادى. ول جاقتا بىرەۋدى كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، ءدال بىزدەگىدەي ماقتاپ كورىڭىزشى، نە بولار ەكەن؟ ول ۇيالعاننان جەرگە كىرىپ كەتە جازدايتىنى انىق. ءتىپتى «قىسقارتىڭىز» دەپ ءسوزىڭىزدى تىيىپ تاستاۋى مۇمكىن. بىزدە ءبارى كەرىسىنشە، ارقاسىنان قاققان سايىن ءشولى قانباي، تاعى ماقتاي تۇسسە ەكەن دەپ ەمىنىپ وتىرادى.
سافۋان شايمەردەنوۆتەن ەستىگەن ءبىر اڭگىمەمدى ايتايىن. بىزدەگى بەلگىلى ءبىر ورىس اقىنى 70-كە تولىپ، سونىڭ داستارقانىندا وتىرعان كورىنەدى. اتىن اتاماي-اق قويايىن، ماقتاۋ ءسوزدىڭ شەبەرى اتانعان ادەبيەتشى اعامىز ءوزىنىڭ ادەتىنە باسىپ، مەرەيتوي يەسىن ماقتاپ الا جونەلگەن. قىزدى-قىزدىمەن «ءسىز ورىس پوەزياسىنىڭ ۇلى اقىنىسىز» دەگەن ءسوزدى ايتقان كەزدە اناۋ شوشىپ كەتكەن. «مىناۋىڭىز نە» دەگەندەي، قولىن جايىپ، باسىن شايقاپ رەنىشىن بىلدىرگەن. ءبىراق اعامىز توقتاي الماي، ماقتاۋ ءسوزىن جالعاستىرا بەرسە كەرەك. اقىرى مەرەيتوي يەسى اشۋلانىپ، اياعى جانجالعا، توبەلەسكە اينالا جازداپ ارەڭ باسىلىپتى.
- بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ «ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحات» اتتى حيكاياتىندا باستى كەيىپكەر ەرگەجەيلىلەر ەلىنىڭ پرەزيدەنتىن جەر كوككە سىيعىزباي ۇلىقتاۋشى ەدى عوي. سوندا ەلدەسەر دەگەن ەرگەجەيلى «ءبىزدىڭ ەلدە كىسىنى كوزىنشە ماقتاۋ قورلاۋمەن تەڭ ءىس» دەيتىنى بار. مىنا وقيعاڭىز سول ەپيزودقا ۇندەس ەكەن.
- ءيا، مادەنيەت، ەتيكا دەگەن قاراپايىم تۇسىنىكتەردى بويعا سىڭىرمەي مادەنيەتتى ۇلتقا اينالمايمىز. ەل بولعاننان كەيىن ءىشىنارا بويىنا پاراسات سىڭگەن، مادەنيەتتى تۇلعالار بولادى. ءبىراق ۇلتتىق مادەنيەتتى باستى قالىپتاستىرۋشى بۇقارا ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. ياعني مادەنيەت دەگەن جالپى حالىققا ءتان قۇندىلىق. «ءبىزدىڭ مادەني تانىمىمىز وزگەلەردەن بيىك، رۋحىمىز دا كۇشتى، جاۋجۇرەك باتىرمىز» دەپ ەسىرىپ كەتۋگە دە بولمايدى.
جاپون حالقى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا دەيىن ۇلتشىلدىقتى جالاۋ ەتىپ، ەسىردى. گيتلەرگە ەرگەن نەمىس حالقى دا ءسويتتى. مۇنىڭ اقىرى ادامزاتتىڭ باسىنا قانداي قاسىرەت توندىرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. كەيىن جاپون دا، نەمىس تە جەڭىلگەنىن مويىنداپ، وركوكىرەك مىنەزدەن ارىلىپ، بارلىق كۇشىن عىلىم جولىن يگەرۋگە باعىتتادى. سودان جامان بولعان جاپوندى، نەمىستى كوردىڭىز بە؟
مادەنيەتتىلىكتىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى - ادامدى سىيلاۋ، ۇلتىنا، دىنىنە، تىلىنە قاراماي جەكە تۇلعا رەتىندە قۇرمەتتەي ءبىلۋ. ەكىنشى بەلگى - ۇلتىڭدى قۇرمەتتەگەنىڭ سەكىلدى باسقا ەتنوستاردى دا، ونىڭ قۇندىلىعىن دا سىيلاۋ.
«قازاقتىڭ اتتان ۇلتشىلدىعىن» جاقسى كورىپ، ەلدەگى باسقا حالىق سونداي قىلىق جاساسا توزبەيتىن مىنەزدەردى تۇسىنە المايمىن. سوندا بىرەۋلەر ءۇشىن ءبىزدىڭ ۇلتشىل جاقسى دا، وزگەنىكى جامان بولعانى ما؟
حالىقتىڭ ءار ادامعا، ءار ۇلتقا تەڭ قارايتىن گۋمانيستىك كوزقاراسى قالىپتاسپاي، جەكە-دارا تاۋەلسىز ەل بولىپ تۇرۋى دا قيىنعا سوعادى. سوندىقتان ادەبيەتكە كەلۋشى جاستاردىڭ گۋمانيست بولعانىن قالار ەدىم. گۋمانيزمنىڭ شەكپەنىنە ادىلدىكتەن تايماۋ، ەشكىمگە قيانات قىلماۋ، ادامدارعا جاقسىلىق جاساۋ، تىرشىلىك اتاۋلىعا مەيىرىممەن قاراۋ سەكىلدى بارلىق يگى قاسيەت سىيىپ كەتەدى. مۇنداي گۋمانيزم دىندە دە بار عوي دەرسىڭ. دىندەگى گۋمانيزمگە شەك كەلتىرمەيمىن. ءبىراق سەنىمى ورتاق ەمەستى مۇسىلماندار «كاپىر» سانايدى، ال مۇسىلمانداردى وزگە دىندەگىلەر جاقتىرمايدى. وسى جەردەن ءارى دىندەگى گۋمانيزم جايلى ايتۋ قيىنداپ كەتەتىندىكتەن، تەرەڭدەمەي-اق قويايىق.
- تولەن اعا، قالامگەرلەر جىلاۋىق، كەۋدەمسوق پاتريوت، ماقتان قۇمار، اسىرەۇلتشىل بولماۋى كەرەك دەپ وتىرسىز. اتا- تەكتى ايتىپ، شەكتەۋشىلىككە بارۋ ىندەتى تۋرالى نە ويلايسىز؟
- جازۋشى قولىنا قالام العاندا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا جۇگىنۋى كەرەك دەپ سانايمىن. ويتكەنى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار ۇلتتىق مۇددەگە قايشى كەلمەيدى. ادىلدىك، شىندىق، ادامگەرشىلىك، ادامنىڭ كىسىلىك حاقىسى مەن ەركىندىگى سەكىلدى گۋمانيستىك قۇندىلىقتار بارلىق حالىققا ورتاق. سوندىقتان دا ادامزاتتىق دەپ اتالادى. مىنەكي، وسىنداي باعىتتى ۇستانعان تالانتتى قالامگەر عانا الەمگە حالقىن دا، ءوزىن دە تانىتا الادى. تەك جازۋشىلىق جولدا عانا ەمەس، بارلىق سالادا «اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول» دەيتىن قاعيدانى بەرىك ۇستاۋدى ۇيرەنگەنىمىز ءجون. اباي رۋلىق، ۇلتتىق دەڭگەيدەن شىعىپ، ادامزاتتىق وي ايتا بىلگەنىنەن قازاقتىڭ ابايىنا اينالدى. جاس قالامگەرلەر دە اباي سەكىلدى قازاقتىڭ ويىن ادامزاتتىڭ قۇندىلىعىنا قوسۋدى ماقسات ەتپەي، بيىكتەردى باعىندىرا المايدى.
قاشان ەكەنى ەسىمدە جوق، الدەبىر جاس عالىم مەنى ءوزىنىڭ، الدە كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى، الدە ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق كەشى، ايتەۋىر وسىنداي ءبىر جيىنىنا شاقىرعان بولاتىن. نەگىزگى تاقىرىبىم قازاقتىڭ قانىنىڭ تازالىعىنا، جەتى اتادان قىز الىسپايتىنىنا قاتىستى دەگەن ءسوزدى ايتىپ قالدى. جەتى اتادان بەرى قىز الىسپاۋ دەگەن بارلىق جاعىنان دۇرىس نارسە ەكەنى بەلگىلى، ءبىراق قاننىڭ تازالىعى دەگەن تۇجىرىمدى دۇرىس دەپ ايتۋ قيىن. ويتكەنى ونىڭ ار جاعىندا ناسىلشىلدىك، راسيزم جاتىر. قاننىڭ تازالىعىن العاش رەت كۇن تارتىبىنە قويعان گيتلەر بولاتىن. بۇل يدەيانىڭ ۇلكەن قانتوگىسكە، ادامداردى كونسلاگەرلەردە ازاپتاۋ، تىرىدەي وتقا ورتەۋ سەكىلدى زۇلىمدىققا اكەلگەنى بەلگىلى. سوندىقتان فاشيزمنىڭ يدەياسىن بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق يدەيا قىلىپ ۇسىنۋ كوزقاراس تۇرعىسىنان ۇلكەن كەمشىلىك. كەيىن وسى وقيعاعا بايلانىستى ءوز پىكىرىمدى ءار جەردە ايتىپ ءجۇرمىن. باياعى ورتاعاسىرلىق تۇسىنىكتەردى قازىرگى زامانعا تەلۋدىڭ قاجەتى جوق. حالىق، ۇلت بولعاننان كەيىن ۇلت پەن ۇلىستار اراسىنداعى قان الماسۋ قالىپتى دۇنيە بولىپ سانالۋ كەرەك. قازىرگىدەي جاھاندانۋ زامانىندا ونى تىيىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس.
بۇگىندى بىلاي قويىپ، قازاق باياعى زامانداردا ۇلىن ۇرىمعا، قىزىن قىرىمعا جىبەرىپ، وزگە حالىققا قىز بەرىپ، وزگە ۇلتتان كەلىن دە العان.
سوندىقتان دا، جالاڭ اتا-تەك قۋۋ، قاننىڭ تازالىعى دەگەننىڭ ءبارى - بوس ءسوز. قازاققا قىزمەت ەتكەننىڭ ءبارى - قازاق. بىرەۋدى رۋىنا بولا جاقىن تارتۋ، تۋىس كورۋ دەگەن باياعى قاساڭ قاعيدالارمەن ءومىر سۇرۋگە بولمايدى.
- جاس قالامگەرلەر كىمدى تالىمگەر تۇتسا بولادى؟ مىسالى، ءسىز جاس كەزىڭىزدە قازاق جازۋشىلارىنان كىمدى ۇستاز ساناۋشى ەدىڭىز؟
- ءبىزدىڭ الدىمىزدا مىقتى اعا بۋىن جازۋشىلار بولدى. ءبىراق ولارعا قاراپ بوي تۇزەدىم دەي المايمىن. ماعان اسەر ەتكەن ۇستازىم - الەم ادەبيەتى. الەم جازۋشىلارىنىڭ تۋىندىلارى بولماسا، سوتسرەاليزمنىڭ شىرماۋىنا ءتۇسىپ، وزگەدەن ايىرمامىز بولماي قالۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. كەڭەستىك داۋىردەگى سوتسرەاليزم، كەڭەستىك شىندىق دەگەندەردىڭ ءبارىنىڭ جالعان ەكەنىن شەتەلدىك قالامگەرلەردى وقي باستاعاندا بىلدىك. الەم كلاسسيكتەرى شىن ادەبيەتتىڭ قالاي جازىلاتىنىن كورسەتتى. قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان اعا بۋىن جازۋشىلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ شىعارمالارىن قازىرگى جاستار وقىمايدى. ولاردى تالانتسىز دەپ ايتا المايسىڭ، ءبىراق سونداي زامانعا تاپ بولدى.
قازىرگى زامان دا، جاستار دا باسقا. باياعىداي سەنزۋرا جوق. سوندىقتان دا ولاردا قوعام شىندىعىن بۇكپەسىز جازۋعا مۇمكىندىك جەتەدى. الايدا تاريحتى بۇرمالاپ، رۋلىق سانامەن سان قۇبىلتىپ، كوركەم ادەبيەتتى پۋبليتسيستيكاعا اينالدىرىپ، بوس ءسوزدى وڭدى، سولدى بۇرقىراتۋدىڭ قاجەتى شامالى دەپ ويلايمىن. جاستارعا بىرەۋدى ۇستاز تۇت دەپ تە ايتپايمىن. ۇستازدارى كىتاپ بولسىن! كوپ وقىسىن!
- كەڭەستىك كەزەڭدە تاريحي وقيعالاردى ادەبيەتكە اكەلۋ ءىسى قارقىن الدى. حالىق وتكەنىن ادەبي شىعارمالاردى وقىپ تانيتىن ءۇردىس قالىپتاستى. قازىر دە تاريح تۋرالى شىعارما جازۋ قارقىن الىپ تۇر. بۇعان نە دەيسىز؟
- جازۋشىلار جازعان تۋىندىلاردى شىنايى تاريح دەپ قابىلداۋعا بولمايدى. قازاق جازۋشىلارىنىڭ تاريحي شىعارماسىن وقىپ وتىرساڭىز، بىزگە جەتەتىن جاۋجۇرەك، دانىشپان ۇلت بولماعان سياقتى. الگى كىتاپتارمەن تانىسىپ، «كوزسىز باتىر، شەكسىز اقىلدى بابالارىمىز ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىت قالاي وتار ەل بولعان» دەپ تاڭعالاسىڭ! ەڭ باستىسى، تاريحتى ءوز قالاۋىنشا اڭىزعا اينالدىرىپ، ونداعى تيرانداردى كوككە كوتەرۋ ءداستۇرى بەلەڭ الىپ بارادى. بۇل جاقسى نارسە ەمەس. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن الەمدىك عالىمدار فاشيزمنىڭ پايدا بولۋىن ۇزاق زەرتتەدى. فاشيزمنىڭ باستى بەلگىلەرىن انىقتادى. سونداعى بەلگىلەردىڭ ءبىرى - وسى تاريحتى ەرلىك اڭىزىنا اينالدىرۋ، يمپەريا يدەياسىن ناسيحاتتاۋ، تيرانداردى ۇلىقتاۋ. ارينە، مۇنىڭ ءبارىن تارقاتىپ ايتار بولساق، تالاي اۆتوردىڭ شامىنا تيەرمىز.
تاريحتى جازۋعا ەشكىم دە تىيىم سالا المايدى. ءبىراق ءبىر ەلدىڭ حالقىن قىرىپ، قالالارىن تالقانداپ جاتقان باسقىنشىلىق ارەكەتتەردى كوزىمىزبەن كورىپ وتىرعان بۇگىنگى زاماندا وتكەن تاريحتاعى بۇدان دا قاندى باسقىنشىلىقتى كوككە كوتەرىپ، ماقتان تۇتۋدى جاقسى نارسە دەپ ايتا المايمىز. ادامزاتتىڭ وركەنيەتتى ومىرگە، گۋمانيستىك يدەيالاردىڭ كەڭ تارالۋىنا ءزارۋ بولىپ وتىرعانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
كەيبىر اۆتورلارىمىز تاريحي وچەرك دەڭگەيىندەگى جازبالارىن رومان دەپ ات قويىپ، وقىرمانعا ۇسىنىپ جاتادى. ادەبي كوركەم شىعارمانىڭ وزەگى - ادامنىڭ تاعدىرى. كوركەم تۋىندىدا سول تاعدىردى ءوز باسىڭنان وتكىزىپ جاتقانداي كۇي كەشپەسەڭ، كەيىپكەرلەر ىشىڭدە ءتىرىلىپ، ءومىر سۇرمەسە، وقيعالار بارىسىندا تۋىندايتىن جايتتارعا قايعىرىپ، جاقسىلىققا ورتاقتاسىپ قۋانا الماساڭ، جۇرەك سوعىسىن سەزىنبەسەڭ، ونى ادەبي تۋىندى دەپ ايتۋعا بولمايدى.
ادەبي شىعارمانى وقىپ وتىرىپ، ديالوگتەردەن كەيىپكەردىڭ سويلەۋ مانەرىن سەزىپ، ءىس-ارەكەتىنەن كەسكىن- كەلبەتىن كوز الدىڭا ەلەستەتە الۋىڭ كەرەك. وقيعانىڭ سيۋجەتتىك جاعىنان باستالۋى، دامۋى، شيەلەنىسۋى، شەشىمى بولماسا، كەيىپكەرلەردىڭ جاقسىلىعى مەن جاماندىعى ومىردەگىدەي شىنايى تەڭ سۋرەتتەلمەسە، ول شىعارما عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولۋى ەكىتالاي.
ادەبيەتتىڭ وسىنداي قاراپايىم شارتتارىن بىلمەي، تاريحتاعى بەلگىلى وقيعالاردى ءتىزىپ شىعىپ، «ادەبي تۋىندى جازدىم» دەۋ ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى الداۋ. شىعارما مەن وچەركتىڭ، كوركەم تۋىندى مەن پۋبليتسيستيكانىڭ اراسىن اجىراتا المايتىنداردىڭ باسقالارعا تاريحتى ۇيرەتكەلى جۇرگەنىنە كەيدە كۇلكىڭ دە كەلەدى. بولعان وقيعا - دەرەكتى شىندىق، ال اۆتوردىڭ وي- قيالىنان تۋعان وقيعا - بولۋعا ءتيىستى كوركەم شىندىق. كوركەم شىعارما، نەگىزىنەن، وسى كوركەم شىندىققا قۇرىلادى. بۇل پىكىردى بىزگە دەيىنگى تالاي ۇلكەن جازۋشىلار باياعىدا ايتىپ كەتكەن.
- كوپ تۋىندىلاردا اۆتوردىڭ پوزيتسياسى ايعايلاپ كورىنىپ تۇرادى. بۇل كەمشىلىك ەمەس پە؟
- كوركەم تۋىندىعا قويىلاتىن تالاپتاردىڭ ءبىرازىن ايتتىم عوي. سونىڭ ءبىرى اۆتور ءماتىننىڭ استارىنا ءوز پوزيتسياسىن جاسىرا ءبىلۋى دەر ەدىم. چەحوۆتىڭ ۇلىلىعى سول، ەشقاشان ءوزىنىڭ پوزيتسياسىن اشىق بىلدىرمەيدى. وقىرمان وقيعانىڭ جەلىسىنەن، وربۋىنەن، اياقتالۋىنان جازۋشىنىڭ نە ايتقىسى كەلگەنىن ءوزى تابادى. شىعارمانى وقىعاندا قياناتشىل كەيىپكەردى جەك كورىپ جيىركەنسەڭ، جابىرلەنگەندى جاقسى كورىپ، جاقتاسىپ وتىرساڭ، سوڭىندا ويلانۋىڭا دا كەڭىستىك قالسا، ودان ارتىق كوركەمدىكتىڭ قاجەتى بولا قويماس ەدى.
- قازاق ادەبيەتىندەگى كوپ سوزدىلىك تۋرالى ايتتىڭىز. كەي اۆتورلاردىڭ كونە سوزدەردى كوپ ءبىلىپ، شىعارماسىندا سونى ەركىن پايدالانۋى ونىڭ ارتىقشىلىعى ما، الدە كەمشىلىگى مە؟
- زاماناۋي ادەبيەت كوپ سوزدىلىكتى قۇپتامايدى. ءبىراق بۇل «تىلگە ءمان بەرۋدىڭ قاجەتى جوق» دەگەن ويدى تۋعىزبايدى. نە ايتساڭ دا، نە جازساڭ دا، دالمە-ءدال سۋرەتتەۋ شەبەرلىكتىڭ شىڭى سانالادى.
- كەي كىتاپتاردان سىرەسكەن ارحايزمدەردى كورگەندە باياعى كوشپەلىلەر داۋىرىنە كىرىپ كەتكەندەي بولامىن.
- كەيبىر اعايىن ادەبيەتتى كونە سوزدەردىڭ جيىنتىعى دەپ ۇقپاۋى ءۇشىن دە ارحايزمدەردى ءجونسىز قولدانا بەرۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن جاستاردىڭ قۇلاعىنا قۇيا بەرگەنىمىز ءجون. قازىرگى قازاقتىڭ جاسى دا، جاسامىسى دا كوشپەلىلەر زامانىن اڭساپ، ونىڭ مادەنيەتى تۋرالى پروزا، ولەڭ، كولدەي-كولدەي ماقالا جازىپ، ماقتاناتىندى شىعارىپتى. الەم ساناسىن كوشپەلىلەر مادەنيەتى وزگەرتىپ جىبەرگەندەي داۋرىعىپ، كەۋدە سوعىپ جاتقاندار شىندىققا تۋرا ءبىر قاراسا عوي، شىركىن.
كوشپەلىلىك دەگەن نە؟ جەر بەتىندەگى بارلىق ادامزات بالاسى ءاۋ باسىندا كوشپەلى بولدى. تابيعاتپەن كۇرەسىپ، ءۇي سالىپ، ەگىن ەككەن حالىقتار وتىرىقشىعا اينالدى. ولار جىرتقىش جانۋارلاردان قورعانۋ، اۋىر جۇمىستى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ءتۇرلى قۇرال-جابدىق ويلاپ تاپتى. ياعني عىلىمي تۇرعىدا دامۋدىڭ جولىنا ءتۇستى. ال تابيعاتتىڭ قاس-قاباعىمەن كۇن كورەتىن كوشپەلى ەلدە عىلىم دا، تەحنولوگيا دا دامي المايدى. كوشپەلى ەلدىڭ دامۋى تاسباقانىڭ اياڭىنا ۇقسايدى.
كوشپەلىلىكتى وتىرىقشىلىقتان جوعارى قوياتىن پىكىرلەردى دە ەستىگەن كەزدەرىمىز بولدى. راس، كوشپەلى ءومىر سالتى قالىپتاستىرعان پسيحولوگيا سانامىزدا بار، ءبىراق ءبىز قازىر كوشپەلى ەل ەمەسپىز. وتىرىقشى ەلمىز. ومىرگە قاجەتتى بارلىق نارسەلەر: قالتاڭداعى ساعات، تەلەفون، ۇيىڭدەگى تەلەديدار، جارىق جىلۋ بەرەتىن ورىندار، استىڭداعى ماشينا، بۇكىل ترانسپورت، پويىز، ۇشاق، زاۋىتتار مەن فابريكالار، وقۋ ورىندارى، عىلىمي زەرتحانالار، وبسەرۆاتوريالار، ت. ب. - وسىنىڭ ءبارى عىلىمنىڭ تابىسى. بۇعان تەك وتىرىقشىلىقتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىپ وتىرمىز.
كوشپەلى كەزەڭ - بار بولعانى ادام بالاسىنىڭ تاريحىنداعى وتپەلى كەزەڭ. سوندىقتان دا عاسىرلار بويى كوشپەلى عۇمىر كەشكەنىمىزگە ماقتانۋعا ەش سەبەپ جوق. ءتىپتى «كوشپەلى ەدىك» دەپ الاشاپقىن بولۋ - ۇيات تىرلىك. ءيا، كوشپەلى كۇن كەشىپ جۇرگەندە وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا قاتىستى ۇلى مادەنيەتتەر جاراتقان شىعارمىز. ءبىراق، بۇل - كوشپەلى ءومىر سالتىنىڭ ارتىقشىلىعىنان ەمەس، قيىن جاعدايدا جۇرسە دە، مادەنيەت پەن ونەر جاساي الاتىن حالىقتىڭ قابىلەتىنەن تۋعان نارسە. قۇلدىق جۇيە كەزىندە دە حالىق وزىنە ءتان مادەنيەتىن جاساي بىلگەن.
وتكەننەن قالعان رۋحاني قازىنانى كادەڭە جارات. ءبىراق اتا-باباڭ جاساعان زۇلىمدىقتى ماقتان تۇتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟
ەندى جاس قالامگەرلەرگە ورالايىق. ولار الەمدىك دەڭگەيدەگى جازۋشىلاردى مەجە تۇتپاي، ولارمەن ىشتەي باسەكەگە تۇسپەي، كۇرەسپەي، تايتالاسپاي، ۇلكەن بيىككە كوتەرىلۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن بىلگەندەرى دۇرىس. كەيىنگى بۋىن قالامگەرلەرى ءارتۇرلى قاتە كوزقاراستاردىڭ جەتەگىندە كەتىپ، تالانتتارىن ءولتىرىپ الماسا ەكەن دەيمىن.
- ۋاقىت قيىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن - قانات بىرلىك ۇلى
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى