تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ ورتاق بەلگىلەرى

استانا. قازاقپارات - جات ءدىني اعىمداردى ءداستۇرلى دىندەردەن ايىرا ءبىلۋ - زايىرلى قوعام جاعدايىندا ءدىني ساۋاتتىلىق دەڭگەيىنىڭ باستى ولشەمىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

كەز كەلگەن ءدىننىڭ نەگىزىن يمان (جاراتۋشىعا جۇرەكپەن نانۋ) جانە تاعات (سىرتقى عيبادات) دەگەن ەكى بولىك قۇرايدى.

يمان - اقىل مەن ادامشىلىقتىڭ ءبارىن دە سيعىزادى.

ال، تاعاتتىڭ شەڭبەرى تار، ول شەڭبەر بەلگىلى ءبىر ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇردى قالىپتاستىرۋدان اسا المايدى.

ايتايىن دەگەنىم، حالىقتىڭ ءدىن قۇمارلىعى يمان مەن تاعاتتىڭ رەتتىلىگى مەن اراسالماعى ساقتالۋ تۇرعىسىنان تەكسەرىلىپ، رەتتەلىپ وتىرۋعا ءتيىستى.

ماسەلەن، تاعاتتىڭ دامۋى جوعارى بولىپ، ال يماننىڭ كەنجەلەپ قالۋى جاقسىلىققا اپارمايدى.

وسىمەن، تاقىرىبىمىزعا كەلەيىك. شىن ءدىندى شاتاق دىننەن ايىرۋدىڭ تاسىلدەرىن حالىققا جەتكىزۋ ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ ماڭىزدى مىندەتى. تومەندە ءۇش ءتاسىلدى قاراستىرماقپىز.

ءىنجىلدىڭ دە، قۇراننىڭ دا وزەگى - مەيىرىم، ادىلەت. «ءدىن دە وسى شىن ويلاساڭ، تاعات تا وسى» دەيدى اباي. ءداستۇرلى ءدىننىڭ ەشبىرى «قاتىگەز بول، جاماندىق جاسا» دەمەيدى.

ەگەر مەشىتكە ناماز وقۋعا بارىپ جۇرگەن مەكتەپ جاسىنداعى نەمەسە ستۋدەنت بالاڭىزدىڭ مىنەز-قۇلقىنان قاتىگەزدىك بەلگىلەرى بايقالسا، ايتالىق، اتا-انانىڭ ءتىلىن الۋدان باس تارتسا، وقۋ ۇلگەرىمى تومەندەسە، وندا بولدى، ءبىتتى، مۇنى جات ءدىني اعىمنىڭ تەرىس ىقپالى دەۋگە ابدەن بولادى.

ال، ەگەر ونىڭ ىسىندە قايىرىمدىلىق، جۇزىندە مەيىرىمدىلىك كوبەيسە، بىلايشا ايتقاندا، جۇرەگى جۇمسارا باستاسا، اڭگىمە مۇلدە باسقا. سولاي بولۋعا ءتيىستى قالىپتى جاعداي مىنە، وسى.

ويتكەنى، ادام جۇرەگى ءتاڭىرىنى تانىپ-ءبىلۋ، حيكمەتىن سەزۋ ارقىلى جۇمسارادى. «جۇرەگى جۇمساق بىلگەن قۇل» (اباي). مىنە، جوعارىدا ايتىلعان يمان مەن تاعاتتىڭ اراقاتىناسى وسى ارادا بوي كورسەتەدى.

سونىمەن، جات اعىمداردىڭ اۋەلگى بەلگىسى - ادام جۇرەگىنە توزىمدىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ەمەس، وزىمشىلدىك پەن قاتىگەزدىكتىڭ ءدانىن سەبۋى.

ايعاق ىزدەپ، الىسقا ات ايداۋدىڭ قاجەتى شامالى، قازىرگى تاڭدا ناماز وقىپ تۇرعان، ءوزىن كامىل مۇسىلمان، وزگەلەردى كاپىر سانايتىن، ءتۇسى سۋىق «سالافيست» ءدىنداردى كەز كەلگەن مەشىتتەن كوزىڭىز كورەدى.

شىنىندا «كاپىر» ءسوزىنىڭ اراب تىلىندەگى ءتول ماعىناسى «مەيىرىمسىز» (ساۋاتى تاياز كىسى ونىڭ «ءدىنسىز» دەگەن تەرميندىك ماعىناسىن عانا بىلەدى).

شاتاق دىندەرگە ءتان كەلەسى بەلگى - ءداستۇرلى ءدىندى قابىلداماي، ونىڭ جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەرىنە ورە تۇرەگەلىپ، قارسى تۇرۋى. بۇل حريستياندىق جانە يسلامدىق ءدىني توپتارعا ورتاق ارەكەت. ءاربىرى ءوزىنىڭ «ءىلىمىن»، قۇدايعا تابىنۋ راسىمدەرىن ۇسىنىپ الەك.

سول سەبەپتى ولار سەكتاعا جاتادى. وكىنىشكە قاراي، قالىپتاسقان ءدىني ءداستۇردى بۇزۋعا، تاركى ەتۋگە باعىتتالعان جاڭاشىل، توڭكەرىسشىل رۋح جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، وي-ساناسىن تەز جاۋلاپ الادى. دەمەك، قازاقستانداعى ءدىني اعىمداردىڭ قايسىسى ەلىمىزدەگى ەكى ءداستۇرلى ءدىندى (يسلام، پراۆوسلاۆيە) قابىلداماسا، سول ارقىلى قوعام تۇتاستىعىنا جىك تۇسىرسە، سول اعىمدى جات نەمەسە شاتاق دەيمىز. ءداستۇرلى ءدىندى تەرىستەپ، ونىڭ جاماعاتىنان وزدەرىنە مۇشە تارتۋ ارەكەتىن «پروزەليتيزم» دەيدى.

ەندى شىن ءدىندى شاتاق دىننەن ايىرۋدىڭ ءۇشىنشى بەلگىسىنە كەلەيىك. ءار حالىققا وتباسىلىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتار ءتان. ەگەر قاي ءدىن، قاي اعىم بولماسىن جەرگىلىكتى ادەت-عۇرىپتى سىيلاماسا، ولاردى سىرتقا تەبەتىن بولسا، بۇل ونىڭ شاتاق ءدىن ەكەنىنىڭ ايقىن ايعاعى.

عىلىم تىلىندە بۇل دەرتتى «كوسموپوليتيزم» دەيدى.

كەيبىر يسلامي توپتاردىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدەن مۇسىلمانشىلىقتى بولىپ الىپ، ەكەۋىن سوعىستىرا باستاعانى بەلگىلى. ولاردان «سەندەر كىمسىڭدەر؟» دەسەڭ، «مۇسىلمانبىز» دەيدى، «ۇلتىڭ كىم؟» دەسەڭ، «ۇلتىمىز جوق، ءبىز مۇسىلمانبىز» دەيدى. مۇنىڭ اتى قوعام تۇتاستىعىنا جىك ءتۇسىرۋ ەمەي نە. دىندەگى «ءبىز» جانە «ولار» دەگەن ءبولىنىس پەن كەشەگى كەڭەستىك داۋىردەگى «باي» جانە «كەدەي» دەپ ەكى تاپقا ءبولىنۋ اراسىندا ايىرما شامالى.

سول سياقتى ەرى - ءبىر، ايەلى - ەكىنشى دىندە بولسا، بۇل جاقسىلىققا باستامايدى. «يەگوۆا كۋاگەرلەرى»، «كريشنا ساناسى»، «مۋنا شىركەۋى» سياقتى جات اعىمدار تالاي وتباسىنىڭ كۇيرەۋىنە ءوز «ۇلەستەرىن» قوستى. جالپىسىندا، جاڭا ءدىني قوزعالىس وكىلدەرى وزدەرىن قۇدايدىڭ ءامىرى مەن ىزگى حابارىن تاراتۋشىلارمىز دەپ بىلەدى.

سويتە تۇرا، ءار ۇلتتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان، مەيىرىم، ادىلەتكە قىزمەت ەتەتىن سالت-ساناسىن، تاربيەلىك جۇيەسىن كۇيرەتىپ جۇرگەنىن وزدەرى دە اڭدامايدى.

تەرىس اعىمدارعا ءتان نەگىزگى ءۇش بەلگى - نىشان وسىلار.

قايتالاپ ايتقاندا، قۇدايعا تازا قۇلشىلىق قىلۋ جەلەۋىمەن ادام ساناسىنا قاتىگەزدىك يدەياسىن (ادامدى تۋىسىنان، تۋعان جەرگە سۇيىسپەنشىلىكتەن ايىرۋ) ءسىڭدىرۋ، ءبىر دىندەگىلەردى «ءبىز جانە ولار» دەپ ءبولۋ جانە ۇلتتىق مادەنيەتتى تاركى ەتۋ (كوسموپوليتتىك كوزقاراستى ۋاعىزداۋ) بارلىق سەكتالار مەن شاتاق دىندەردىڭ ورتاق سيپاتى ءهام قارۋى بولىپ تابىلادى.

سوندىقتان، ولاردى اشكەرەلەۋ ەكسترەميزممەن كۇرەسۋدىڭ باستى باعىتى.

قازاقتىڭ اعايىنشىلىق قاسيەتى مىڭداعان جىلدار ساقتالدى. ءىنجىل مەن قۇراندى تەك مەيىرىمدىلىك، ادىلەت، عىلىم جايلى اياتتار عانا كوكتەي وتەدى. ەندەشە بۇلاردان تىس يدەيالاردى تىقپالاۋ، ولاردى قاساقانا بۇرمالاۋ بىلمەستىك ءهام كيەلى ءماتىندى تەرىس وقىعاندىق بولادى.

ءسوز سوڭى، زايىرلى مەملەكەت تاعاتتى ەمەس، يماندى بەكىتۋ، وسىرۋگە مۇددەلى. باسقاشا ايتقاندا، ءدىندارلىقتىڭ ورنىنا عىلىمدى جانە قوعامنىڭ ينتەللەكتۋالدىق بايلىعىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. سونداي-اق، وسى زاماننىڭ تالابى - جاستاردى عىلىم-بىلىمگە ءۇيىر قىلۋ، ادال ەڭبەككە باۋلۋ ەكەنى تالاسسىز اقيقات.

اسان وماروۆ، ق ر د ءى ا «ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ» جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى

2013

Baq.kz