تۇركيالىقتار ناۋرىز مەيرامىندا حالىق ءبيىن بيلەپ، وت ۇستىنەن سەكىرەدى
استانا. KAZINFORM - تۇركيا حالقى كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋ مەرەكەسىندە حالىق بيلەرىن بيلەپ، وت ۇستىنەن سەكىردى جانە توسكە تەمىر سوقتى. وسىلايشا، انكارانىڭ حالىق تىعىز ورنالاسقان اۋداندارىنىڭ بىرىندە ناۋرىز مەرەكەسى كەڭ كولەمدە تويلاندى.
تۇركيادا ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋدىڭ باستاۋى سەلجۇق مەملەكەتى مەن وسمان يمپەرياسى داۋىرىنەن باستاۋ الادى. اڭىزداردا ايتىلعانداي، بۇل تۇركى حالقىنىڭ قورشاۋدان قۇتىلعان كۇنى بولدى. ياعني، بۇل كۇنى تۇرىكتەر ەرگەنەكوننان، اينالاسى تاۋمەن قورشالعان اۋماقتان شىقتى. سوندىقتان ناۋرىزدى تۇرىكتەر جاڭالىقتىڭ باستاۋى رەتىندە قابىلدادى.
«ناۋرىز» ءسوزى پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا جاڭا كۇن دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قازىرگى تۇركيا اۋماعىندا مەرەكەنىڭ ءوزى ادەتتە نيەۆرۋز بايرام دەپ اتالادى، تەك ەلدىڭ كەيبىر بولىكتەرىندە «ناۋرىز- ي سۇلتان»، «سۇلتان نيەۆرۋز» دەگەن اتاۋلار بار. سونىمەن قاتار، ناۋرىز مەيرامىن تۇركيا جۇرتى ورتالىق ازياداعى ەلدەردەن ەرەكشە سيپاتتا اتاپ وتەدى. ونىڭ ماڭىزدىلىعى ايماققا بايلانىستى وزگەرەدى. مىسالى، باتىس بولىگىندە مەرەكە ءىس جۇزىندە تويلانبايدى، ال تۇركيانىڭ شىعىسىندا ۇلتتىق مەرەكە سياقتى تويلانادى.
ۇزاق ۋاقىت بويى بۇل ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن ەلدە ساياسي سەبەپتەرمەن تىيىم سالىندى. باۋىرلاس حالىقتاردىڭ جاقىنداسۋى مەن تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ ارقاسىندا ناۋرىز مەيرامى كەڭ تاراي باستادى. ءبىراق كەڭ كولەمدە تويلانعان جوق، مەرەكەنى تەك ورتالىق ازيادان كەلگەن تۇركى ۇلتتارى، سونداي- اق ەلدىڭ جەكەلەگەن ايماقتارىنداعى يراندىقتار، كۇردتەر جانە تۇرىكتەر عانا اتاپ ءوتتى.
مەرەكەنىڭ ەيفورياسى تۇركى حالىقتارى جاڭا جىل رەتىندە تويلايتىن كۇنگە، ناۋرىزدىڭ 21-نەن 22-سىنە قاراعان تۇنگە كەلەدى. 23-ناۋرىزدا ادامدار ادەتتە تۋىستارى مەن جاقىندارى جەرلەنگەن زيراتتارعا بارادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقتاردىڭ، ءازىربايجانداردىڭ، قىرعىزداردىڭ، تۇرىكمەندەردىڭ، وزبەكتەردىڭ، تاتارلاردىڭ جانە ۇيعىرلاردىڭ ۇلكەن دياسپورالارىنىڭ ارقاسىندا ورتالىق انادولىدا كوكتەم مەن جاڭارۋ مەرەكەسى كوڭىلدى تويلاندى.
مىسالى، تۇرىكتەر مەن كۇردتەردىڭ وزدەرى بىرگە «حالاي» حالىق ءبيىن بيلەيدى. ولار وت جاعىپ، ونىڭ ۇستىنەن سەكىرەدى، دەفنە اعاشىنىڭ جاپىراقتارى مەن بۇتاقتارىن كۇيدىرىپ، بارلىق جامان نارسەلەردەن الاستايدى. ولار سونداي-اق كۇش پەن قۋاتتىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلاتىن تەمىردى سوعادى. اتا-بابالارى تۇرىكمەن بولعان يورۋك تۇرىكتەرىندە 22-ناۋرىزدان ءبىر كۇن بۇرىن مەرەكەگە دايىندىق باستالىپ، كيىم-كەشەك جۋىلادى، ءۇي جينالادى، ءدامدى تاعامدار ازىرلەنەدى.
مەرەكەدە قوناقتارعا ۇسىنىلاتىن تاعامداردىڭ قاتارىندا ءداستۇرلى تاتتىلەر بار. سونداي- اق بۇل كۇنى جاقىن تۋىستار، كورشىلەر ءبىر- بىرىنە قوناققا كەلىپ، مەرەكەمەن قۇتتىقتايدى. مەرەكە كۇنى تاڭەرتەڭ دۇعا وقىپ بولعاننان كەيىن ءسۇت ءىشىپ، مارقۇمداردىڭ تىنىشتىعىن تىلەيدى. وسىدان كەيىن ولەڭدەر وقىلادى.
گازيانتەپ پەن وعان جاقىن اۋدانداردا 22-ناۋرىزدى «سۇلتان ناۋرىز» دەپ اتايدى. حالىق نانىمى بويىنشا ناۋرىزدىڭ 21-نەن 22-نە قاراعان ءتۇنى اسپاننان شىعىستان باتىسقا قاراي بىلەزىكتەرىن سىلدىرلاتىپ، قولىنا كەستە ۇستاعان سۇلۋ قىز وتەدى. سونداي- اق، بۇل ءتۇنى ۇيىقتاماعان جاننىڭ بارلىق تىلەكتەرى ورىندالادى دەگەن سەنىم بار. سوندىقتان ۇيدەگى بارلىق ىدىستار سۋمەن تولتىرىلعان. حالىق ءتۇنى بويى قۇلشىلىق ەتەدى. مەرەكە كۇنى تاڭەرتەڭ ادامدار دالاعا شىعادى.
ديارباكىر قالاسىندا حالىق ناۋرىزدى كەرەمەت شارالار ۇيىمداستىرىپ تويلايدى. شىعىس انادولىدا مەرەكە الدىنداعى ءتۇن قاسيەتتى بولىپ سانالادى. بۇل تۇندە بارلىق جاندى، ءتىپتى جانسىز زاتتار اللا تاعالاعا دۇعا ەتەدى دەگەن سەنىم بار. ءدال وسى ۋاقىتتا ءاربىر ادامنىڭ الداعى جىلداعى تاعدىرى انىقتالادى دەيدى ۇلكەندەر.
كارس پروۆينتسياسىندا «باجا- باجا» دەگەن سالت بار. ءداستۇر بويىنشا، بۇل كۇنى اۋىل بالالارى ءۇي- ءۇيدى ارالاپ، ءان ايتىپ، اق تىلەكتەرىن ايتىپ، ءۇي يەلەرىنەن جەمىس- جيدەك پەن ءتاتتى دامدەر الادى.
تۋندجەليدە بۇل كۇنى ەرلەر ماڭدايلارىنا قارا بوياۋ جاعىپ، سۋ كوزىنە بارادى. باستاپقىدا ماڭدايلارىنداعى قارا بوياۋدى جۋىپ، اللا تاعالادان شاپاعات تىلەپ دۇعا وقيدى. سونىمەن قاتار، بۇل وڭىردە جاماندىقتان، قيىنشىلىقتان، كۇنادان ارىلۋ ءۇشىن جاسالاتىن ادەت- عۇرىپتار كوپ.
ال تۇركيانىڭ ورتالىق بولىگىندە 21-ناۋرىز يۋليان كۇنتىزبەسى بويىنشا 9-ناۋرىزعا سايكەس كەلەتىندىكتەن «توعىزىنشى ناۋرىز» اتاۋىمەن تويلانادى. وزگە وڭىرلەردەگىدەي تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، جاقىندارىنىڭ بەيىتتەرىنە زيارات ەتىپ، اللا تاعالادان مەيىرىم مەن تىلەكتەردىڭ ورىندالۋىن سۇرايدى.
سونىمەن قاتار، تۇركيادا كۇن ساۋلەسى سونبەس ءۇشىن اعاش بۇتاقتارىنا لەنتا بايلاۋ سياقتى راسىمدەر دە بار.
گيرەسۋن وبلىسىندا مەرەكە «ناۋرىز بوزۋما» دەپ اتالادى. بۇل ىرىمدى ورىنداۋ كەزىندە اعاشقا لەنتا بايلانعان سوڭ بۇلاقتان ۇيگە سۋ اكەلىپ، اق باتاسىن بەرەتىن قوناقتىڭ كەلۋىن كۇتەدى.
تەكيرداگتا ناۋرىز قىستىڭ اياقتالۋى جانە كوكتەمنىڭ كەلۋى بولىپ سانالادى. بۇل ايماقتا مەرەكە «نيەۆرۋز شەڭلىكتەرى» دەگەن اتپەن تويلانادى.
تۇركيانىڭ ۇلكەن قالالارىندا مەرەكە ءىشىنارا كيەلى رۋحقا يە. مەگاپوليستەردىڭ تۇرعىندارى بۇل كۇندى تويلاسا دا، ادەتتە ەڭ جاقىن ادامداردىڭ اراسىندا اتاپ وتەدى. رەسمي قالالىق ءىس-شارالار بارلىق ايماقتاردا ۇيىمداستىرىلمايدى.
تۇركيانىڭ استاناسى انكارادا كوكتەم مەرەكەسىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان شاعىن مەرەكەلىك شارا وننان استام ۇلتتىڭ باسىن قوستى. ناۋرىز مەيرامىندا ءار ەلدىڭ ۇلتتىق تاعامدارى مەن ادەت- عۇرىپتارىن كورسەتەتىن شاتىرلار تىگىلدى. حالىققا ارنالعان مەرەكەلىك شارا سۋ ىشۋمەن اياقتالدى. قازاقتىڭ كيىز ۇيىندە ناۋرىز كوجە، باۋىرساق، جىلقى ەتىنەن دامدەۋىشتەر تاراتىلىپ، جەرگىلىكتى حالىققا ەرەكشە تاعامدار ۇلەستىرىلدى.
دەگەنمەن، مەرەكەلەر اراسىنداعى كەيبىر ايىرماشىلىقتارعا قاراماستان، تۇرىك مادەنيەتىندە ناۋرىز ايى جاڭارۋ، ويانۋ جانە گۇلدەنۋ كەزەڭى بولىپ سانالادى. تۇركيانىڭ ءار ءوڭىرىنىڭ حالقى ناۋرىز مەرەكەسىن ءبىر مەزگىلدە دەرلىك وزىنشە اتاپ وتەدى. مۇندا ولار مەرەكەنى ءوز مادەنيەتىنىڭ ءبىر بولىگى دەپ سانايدى.
اۆتور
اسحات رايقۇل